فقه الصادق (طبع قدیم)

فقه الصادق علیه‌السلام (طبع قدیم)

نام کتاب	فقه الصادق علیه‌السلام (طبع قدیم)
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	روحانی، محمد صادق (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره
موضوع
ناشر	مؤلف
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE799AUTOMATIONCODE

فقه الصادق(ع)، اثر فقهى آيت‌الله سيّد صادق روحانى، مى‌باشد كه در بيست و شش جلد، به زبان عربى، بر مبناى كتاب تبصره‌ى علامه حلى(ره) تأليف گرديده است.

ساختار

جلد اول، از اين كتاب بيست و شش جلدى، مشتمل بر كتاب طهارت مى‌باشد كه اين بحث در جلدهاى دوم و سوم نيز ادامه پيدا كرده است. جلد چهارم، حاوى مبحث صلات مى‌باشد كه تتمه‌اش به مجلدات پنجم و ششم نيز كشيده شده است. در جلد هفتم، بحث زكات و در جلد هشتم، مبحث انفال و صوم مطرح شده است.

در جلدهاى نهم، دهم، يازدهم و دوازدهم مبحث حج طرح گرديده و در جلد سيزدهم، به بحث جهاد پرداخته شده است. بحث متاجر نيز جلدهاى چهارده، پانزده، شانزده، هفده و هجدهم را به خود اختصاص داده است. در جلد نوزدهم، بحث اجاره، وديعه و توابع آن و در جلد بيستم، به مباحث ديون و هبات و توابع آن پرداخته شده است.

جلد بيست و يك، شامل بحث نكاح مى‌باشد كه ادامه‌اش به جلد بعدش نيز رسيده است.مبحث طلاق هم در نصفى از جلد بيست و دوم و قسمتى از جلد بيست و سوم عنوان گرديده است. در ادامه جلد بيست و سوم، بحث اَيْمان، صيد و توابع آن آمده است. در جلد بيست و چهارم، به تتمه‌ى بحث صيد و توابع آن و نيز كتاب ميراث پرداخته شده است. بيست و پنجمين جلد هم حاوى بحث قضا و شهادات مى‌باشد و بيست و ششمين جلد، شامل مباحث قصاص و ديات مى‌باشد.

مؤلف، به‌گونه شرح مزجى، به بيان كلمات ماتن پرداخته است؛ به اين صورت كه عبارات وى را در ضمن جملات خود گنجانده و توضيح مى‌دهد.

گزارش محتوا

مقدمه: مؤلف، در مقدمه كتاب، اشاره‌اى اجمالى به متن كتاب نموده و از اهداى آن به محضر امام صادق(ع) سخن گفته است.

كتاب طهارت: همان‌گونه كه اشاره شد كتاب طهارت طبق روال غالب كتب فقهى، اولين مبحث كتاب بوده و سه جلد از مجلدات آن را به خود اختصاص داده است. مرحوم علامه‌ى حلى(ره) در اولين مسئله از مسائل طهارت مى‌گويد: «فيه ابوابٌ: الباب الاول: فى المياه. الماء ضربان: مطلق و مضاف، فالمطلق ما يستحق اطلاق اسم الماء عليه و لا يمكن سلبه عنه و المضاف بخلافه فالمطلق طاهر مطهر».

مؤلف، توضيحى راجع به طهارت مى‌دهد و مى‌گويد: در اصطلاح فقها، طهارت، به مخالف نجاست اطلاق مى‌شود و باب طهارت، در بر گيرنده پاره‌اى از مسائل شرعى است كه براى پاكى و آمادگى براى نماز تبيين گرديده‌اند.

اين بحث، داراى ابواب مختلفى مى‌باشد كه باب اولش، در باره‌ى احكام آب‌ها است. آب، طبق تعريف ماتن كه در بالا گذشت، به دو صورت مطلق و مضاف تقسيم مى‌شود. آب مطلق، آبى است كه مستحق اطلاق آب بر آن بوده، ولى آب مضاف بر خلاف آن مى‌باشد. اين آب مطلق است كه پاك و پاك كننده بوده و غسل و وضو با آن صحيح است.

باب دوم، راجع به وضو مى‌باشد. فصل اول، در نواقص وضوست كه عبارتند از: بول، غائط، بادى كه از مخرج غائط خارج مى‌شود، خواب، بى‌هوشى، جنون، مستى و استحاضه‌ى قليله.

فصل دوم، در آداب خلوت مى‌باشد. مهم‌ترين و اولين نكته‌اى كه در اين‌جا بحث مى‌شود، پوشاندن عورتين به هنگام تخلى از هر گونه ناظر محترم مى‌باشد. رو به قبله نبودن در هنگام تخلى، نكته بعدى در اين زمينه مى‌باشد.

ايشان، به مستحبات و مكروهات تخلّى نيز در نكات مستقلى اشاره نموده است.

سومين فصل، در كيفيت وضو مى‌باشد.

غسل، تيمم و احكام نجاسات، عنوان ديگر ابواب كتاب طهارت مى‌باشند.

كتاب صلات: اين كتاب، از پنج باب تشكيل شده است: باب اول، در باره‌ى مقدمات نماز مى‌باشد كه خود از شش فصل تشكيل يافته كه عبارتند از تعداد نمازها، اوقات نمازها، قبله، لباس نمازگزار، مكان نمازگزار و اذان و اقامه.

باب دوم، در افعال نماز است كه اين باب نيز از دو مبحث واجبات و مستحبات نماز شكل گرفته است.

بقيه‌ى نمازها، نمازهاى مستحبى و سهو و شك در نماز، عناوين ابواب بعدى كتاب صلات هستند. اينكه اگر شخص نمازگزار چيزى از واجبات را عمداً ترك كند يا چيزى را عمداً اضافه كند يا چيزى را سهواً كم كند يا سهواً زياد كند يا جزء فراموش شده، ركن و غير ركن باشد، مطالبى هستند كه در باب سهوهاى نماز روشن شده‌اند.

كتاب زكات: اين كتاب، از پنج باب تشكيل يافته كه طبق روال كتب فقهى قديم، بحث خمس هم به عنوان يكى از ابواب زكات، مورد بحث و بررسى واقع شده است. بحث خمس، خود چهار بخش دارد: بخش اول، اين است كه دنيا و ما فيها از آن امام(ع) است.

بخش دوم، اين است كه بايد ديد خمس به چه چيزهايى تعلق مى‌گيرد. غنايم دار الحرب، معادن، غواصى، منفعت كسب، گنج، زمينى كه كافر ذمى از مسلمان خريدارى مى‌كند و مال حلال مخلوط به حرام، هفت موردى هستند كه خمسشان بايد داده شود.

شرايط وجوب خمس، عنوان بعدى باب خمس مى‌باشد كه رسيدن به حد نصاب در معدن و گنج، از آن جمله مى‌باشد.

تقسيم خمس و مستحقين آن، آخرين بحث اين باب مى‌باشد.

انفال: انفال مطلبى است كه بعد از كتاب زكات و باب خمس مورد اشاره‌ى مؤلف قرار گرفته است. مؤلف، انفال را جمع نفل كه در لغت به معنى زايد است، مى‌داند. علت آنكه مسلمين به غنايم، انفال مى‌گفتند و آيه‌ى مشتمل بر حكم انفال، مطلبى است كه مؤلف در ابتداى اين بحث مورد توجه قرار داده است.

كتاب صوم: اين كتاب، از پنج باب تشكيل شده كه باب اولش، در بيان ماهيت، وجوب و نيّت و احكام روزه مى‌باشد. مؤلف، مى‌فرمايد: صوم، در لغت به معناى امساك مى‌باشد كه جماعتى از اهل لغت بدان اذعان نموده‌اند، اما در شرع، به امساك از مفطرات با نيت اطلاق مى‌شود. بعضى نيز از كفّ، به جاى امساك استفاده كرده‌اند، مانند صاحب شرايع و غير او.

نكته بعدى در اين باب، آن است كه وجوب روزه، از ضروريات مى‌باشد؛ بدين معنا كه منكر آن، كافر محسوب مى‌شود. مؤلف، آيه‌ى 138 سوره‌ى بقره را هم شاهد اين مدعا گرفته است كه مى‌فرمايد: يا ايها الذين امنوا كتب عليكم الصيام كما كتب على الذين من قبلكم لعلكم تتقون.

نيت، زمان نيت، روزه يوم الشك، نيت قطع و محل روزه، از مسائلى است كه در باب اول بحث روزه بيان گرديده است.

باب دوم، در باره‌ى مفطرات روزه مى‌باشد.

باب سوم، اشاره‌اى دارد به اقسام روزه و باب چهارم، به افرادى مى‌پردازد كه معذور از گرفتن روزه مى‌باشند كه بعضى از اين افراد، بايد افطار كنند؛ يعنى واجب است كه روزه نگيرند و بعضى ديگر اجازه دارند روزه‌ى خود را افطار كنند كه به‌طور جداگانه مورد بررسى واقع شده‌اند.

آخرين باب كتاب صوم، به بررسى اعتكاف مى‌پردازد كه باز هم طبق روال فقهاى سابق، ضمن اين كتاب بحث شده، همان‌طورى كه خمس نيز در ضمن كتاب زكات مورد بررسى واقع شد و اين، در واقع، ترتيبى است كه علامه حلى در متن كتاب، اتخاذ نموده است.

كتاب حج: بعد از بررسى معناى لغوى و اصطلاحى حج، اين بحث مطرح شده كه وجوب حج از ضروريات دين مى‌باشد و بر اين معنا تمام علماى اسلامى، اعم از شيعه و سنى، اعتراف دارند. باب اول، در اقسام حج مى‌باشد كه از پنج فصل تشكيل شده است: اقسام حج واجب، كيفيت وجوب حجة الاسلام و شرايط و احكام آن، حج واجب عارضى، وصيت به حج و حج مستحبى اين فصول پنج‌گانه را تشكيل داده‌اند.

نه باب ديگر در كتاب حج وجود دارد كه به بررسى ابعاد و افعال گوناگون اين واجب مؤكّد الهى پرداخته‌اند.

كتاب جهاد: مؤلف، اين كتاب را با اين جمله آغاز مى‌كند كه جهاد، بابى از ابواب بهشت بوده و خداوند آن را به روى اولياى خود باز كرده است. تعاريف و تأكيدات ديگرى نيز در باره‌ى جهاد در روايات و احاديث معصومين(ع) رسيده كه مؤلف در ادامه به آنها نيز اشاره فرموده است.

اقسام جهاد، اقسام جهاد با كفار، جهاد بعد از اقامه‌ى حج، كسانى كه جهاد بر آنها واجب است، كسانى كه جهاد با آنها واجب است، تقسيم غنايم و امر به معروف و نهى از منكر، ديگر فصول كتاب جهاد مى‌باشند.

كتاب متاجر: از مفصل‌ترين مباحث كتاب، كتاب متاجر است كه از سيزده فصل تشكيل شده است. مؤلف، با آوردن چند روايت، اين كتاب را شروع كرده و با توضيحى در باره‌ى قاعده‌ى مهم لا ضرر آن را به پايان مى‌برد.

مؤلف، اهميت خاصى به اين قاعده داده و با آنكه اين قاعه، غالباً در كتب اصولى بحث مى‌شود، آن را در اين‌جا و در ضمن پنج مقام و يك خاتمه مورد بررسى قرار داده است.

كتاب‌هاى ديگر هم كه قبلاً به اسامى و ترتيب آنها اشاره شد، يكى پس از ديگرى، شرح شده كه امكان پرداختن به آنها، در اين مجال وجود ندارد؛ اميد است با همين مقدار توضيح، شيوه كار مؤلف، در شرح تبصره و بيان ابواب مختلف فقهى مشخص شده باشد.

پیوندها

مطالعه کتاب فقه الصادق علیه‌السلام (طبع قدیم) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور