المسائل الكمالية

كتاب «المسائل الكماليّة» يكى از آثار ارزشمند بجاى مانده از محقق حلّى «قده» مى‌باشد. اين كتاب كه مجموعه‌اى از ده سؤال و جواب آن مى‌باشد به درخواست كمال‌الدين محمد بن محمد بن سهل آبى (زنده تا 671 ق) تأليف شده است.

وى در نزد مؤلف از اعتبار علمى خاصى برخوردار بوده است تا جايى كه از وى تعبير به شيخ فاضل كامل محقق متقن نموده است.

كتاب آميخته‌اى از مسائل كلامى و فقهى است كه 5 سؤال آن كلامى و 5 سؤال آن فقهى مى‌باشد.

سبك نگارش مباحث فقهى آن به شيوۀ رساله‌هاى عمليّه و همين طور فقه استدلالى مى‌باشد.

با توجه به مسألۀ ششم كه انحراف به چپ قبلۀ اهل عراق از كتاب «شرائع الإسلام» در آن مطرح شده است اين كتاب پس از شرايع الإسلام تأليف شده است.

اگر چه محقق حلى از نظر احاطه و عمق و دقت فقهى كم‌نظير، شهرۀ عام و خاص مى‌باشد امّا از جواب‌هاى وى به سؤالات كلامى ابعاد ديگر علمى وى و احاطه‌اش به مباحث كلامى و فلسفى نيز بخوبى آشكار مى‌گردد.

بيشتر مباحث فقهى كتاب در رابطه با نظريات شيخ طوسى «قده» مى‌باشد و در آن نام كتاهايى همچون «تهذيب الأحكام»، «مسائل الخلاف» ديده مى‌شود.

از پنج سؤال فقهى موجود در كتاب 2 سؤال مربوط به مباحث صلاة، يك سؤال زكاة، يك سؤال ارث و يك سؤال از نكاح مى‌باشد.

علاوه بر نكات فقهى، بعضى از مباحث رجالى نيز به نقل از كتاب‌هايى نظير «رجال نجاشى» مورد استناد واقع شده است.

تاريخ تأليف

از آنجايى كه مسألۀ ششم در استحباب تياسر اهل عراق از قبله در صفحۀ 295، نام كتاب شرايع الإسلام ذكر شده است و با توجه به تاريخ نگارش نسخۀ جلد اوّل شرايع الإسلام كه به خط محمد بن اسماعيل هرقلى در سال 670ق نوشته شده است (الذريعة/13 48)، بنابراين كتاب «مسائل الكماليّة» در حدود سال‌هاى 670 تا 676ق تأليف شده است.

تاريخ انتشار

كتاب موجود در ضمن «الرسائل التسع» در سال‌هاى 1413ق در چاپخانۀ متعلّق به كتابخانۀ آیت‌الله نجفى مرعشى انتشار يافته است.

مصحح و محقق آن فاضل ارجمند جناب حجت‌الاسلام حاج شيخ رضا استادى مى‌باشد.

نسخه‌ها

در كتاب «مقدمه‌اى بر فقه شيعه»، صفحۀ 105، به نسخه‌اى از كتابخانۀ ملك اشاره شده است كه مربوط به سال 854ق مى‌باشد.

در مقدمۀ كتاب «الرسائل التسع» نيز به نسخه‌اى از كتابخانۀ ملك در تهران و نسخه‌اى از كتابخانۀ آستان قدس رضوى اشاره شده كه در قرن يازدهم نوشته شده‌اند (صفحۀ 23).

در قسمتى كه تصوير صفحاتى از نسخه‌هاى كتاب را نشان مى‌دهد دو نسخه كه مربوط به آستان قدس رضوى است آورده شده است و بنابراين احتمالا در چاپ كتاب موجود از اين دو نسخه استفاده شده است.

مطالب

همان طور كه گذشت كتاب شامل 5 سؤال كلامى و 5 سؤال فقهى مى‌باشد. سؤالات فقهى كتاب عبارتند از:

1 - استحباب تياسر اهل عراق در قبله

2 - وجوب مراعات اعراب در قرائت

3 - جايز نبودن گرفتن زكات توسط سادات هاشمى

4 - برائت ذمّۀ ميت به سبب اداء حقوق وى از طرف ديگرى

5 - وجوب خواندن صيغۀ نكاح به عربى