كنز الفوائد في حل مشكلات القواعد

کنز الفوائد في حل مشکلات القواعد

نام کتاب	کنز الفوائد في حل مشکلات القواعد
نام های دیگر کتاب	قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام. شرح
پدیدآورندگان	موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم المشرفه (محقق) اعرجی، عبدالمطلب بن محمد (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏182‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏8‎‏ ‎‏ق‎‏9022
موضوع	علامه حلی، حسن بن یوسف، 648 - 726ق. قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام - نقد و تفسیر فقه جعفری - قرن 8ق.
ناشر	جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1416 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE368AUTOMATIONCODE

نام ديگر كتاب: كشف الفوائد في حل مشكلات القواعد (الذريعة ج 18 ص 52)

مؤلف

سيد عميدالدين عبدالمطلب بن سيد محمد بن على اعرجى حسينى حلى، معروف به عميدى (م 754 ق).

كتاب كنز الفوائد از شروح معتبر قواعد علامۀ حلى (م 726 ق) مى‌باشد. اين شرح را مؤلف بنا به درخواست فرزندش سيد ابوطالب محمد بن عبدالمطلب حسينى تأليف نموده است.

اعتبار كتاب

اين كتاب پس از اتمام جلد اوّل كتاب إيضاح الفوائد في شرح مشكلات القواعد تأليف فخر المحققين (م 771 ق) در سال 724ق و قبل از اتمام جلد دوّم آن در سال 760ق تأليف شده است و مطالبى در رد بر نظريات فخر المحققين فرزند علامۀ حلى و پسر دايى مؤلف در آن آمده است.

اين كتاب باصطلاح شرح بالقول (قال...أقول) است و در آن قسمت‌هايى از مباحثات و گفتگو بين مؤلف و دايى بزرگوارش علامۀ حلى (قده) آورده شده و همچنين قسمتى از كتاب نيز به مذاكرات در جلسۀ درس اختصاص دارد.

مؤلف بر بسيارى از كتاب‌هاى داييش علامۀ حلى همچون تهذيب الأصول، نهج المسترشدين أنوار الملكوت و مبادىء الأصول شرح زده است و بنابراين با احاطه بر نظريات او، كتاب كنز الفوائد از كتاب‌هايى است كه جامع نظريات علامۀ حلى در مباحث مختلف نيز مى‌باشد.

همان‌طور كه در خطبۀ مؤلف آمده، او صرفا به شرح اشكالاتى كه در كتاب قواعد الأحكام آمده است، بسنده نكرده است بلكه هرگاه علامۀ حلى در مسأله‌اى توقف يا اشكالى كرده، وى وجه اشكال و توقف را بيان نموده يا اگر نظريۀ مخالفى يا مستند روايتى يا احتمالاتى در مبحثى وجود داشته است مؤلف آن نظريه و مستند روايات و وجوه احتمالات را ذكر نموده است.

قابل ذكر است كه علامۀ محقق آقا بزرگ تهرانى در الذريعةحدود ده كتاب به نام كنز الفوائد آورده است امّا آنچه در كتاب‌هاى تراجم به نام صاحب كنز الفوائد مشهور است، شيخ محمد بن على كراجى (م 449 ق) از شاگردان شيخ مفيد (م 413 ق) مى‌باشد كه كتاب كنز الفوائد را در فنون مختلف و تفاسير آيات قرآن كريم تأليف نموده است. (الذريعة ج 161/18).

تأليف و انتشار

در پايان نسخۀ خطى كتاب‌هاى شيخ عبدالحسين تهرانى اين طور آمده است: فرغ منه الشارح في ثامن المحرم 757 ق. (الذريعة ج 18 ص 162)، كه نشان از پايان يافتن كتاب در سال 757ق دارد.

جلد اول كتاب موجود بوسيلۀ مؤسسۀ نشر اسلامى، تابع جامعۀ مدرسين در ربيع‌الاول سال 1416ق و جلد دوم در رجب المرجب سال 1416ق و جلد سوّم در شوال سال 1416ق چاپ شده است.

نسخه‌ها

در الذريعة به چند نسخۀ خطى اشاره شده است كه عبارتند از:

نسخه‌هاى كتابخانۀ آستان قدس رضوى در مشهد و كتابخانۀ شيخ على بن شيخ محمد رضا آل كاشف الغطاء كه نويسنده و تاريخ نگارش آن را ذكر نكرده است.

نسخۀ ديگر متعلّق به شيخ عبدالحسين تهرانى و همين‌طور نسخۀ موقوفۀ نوروز على سلطانى كه ناقص است و نسخۀ ديگر، نسخۀ كتابخانۀ سپهسالار كه كامل است.

نسخۀ مهم ديگرى كه در الذريعة آمده است نسخۀ خطى كه به خط صفى بن محمد بن على جرجانى عاملى از شاگردان شهيد اول است كه جلد اول آن در سال 784ق و جلد دوم آن در سال 785ق نوشته شده است.

چاپ كتاب موجود غالبا به نسخۀ علامه شيخ على بن محمد قاسم خوانسارى كه در سال 1256 در اصفهان نوشته شده، اعتماد شده است و اين نسخه با دو نسخۀ خطى كه نزد علامۀ خوانسارى موجود بوده مقابله و تصحيح شده است.

علاوه بر اين نسخه كه با رمز «ج» مشخص شده است از 6 نسخۀ ديگر استفاده شده كه به بعضى از آنان كه غلطهاى كمترى داشته‌اند اشاره مى‌شود.

1 - نسخۀ مسجد گوهرشاد كه از اول كتاب تجارت تا آخر طلاق است و در سال 822ق نوشته شده است.

2 - نسخۀ خطى كتابخانۀ آیت‌الله نجفى مرعشى با عدد 7698، كه از اول كتاب نكاح تا آخر كتاب مى‌باشد كه محمد بن على جزائرى در مسجد حكيم داود شهر اصفهان در سال 1318ق آن را نوشته است.

3 - نسخۀ كتابخانۀ مجلس شوراى اسلامى با عدد 3204/62622، كه از اول كتاب تا آخر كتاب وصايا است و در سال 782ق نوشته شده است و خطبۀ كتاب موجود نيست. اين نسخه داراى غلطهاى زيادى است.

تقسيمات كتاب

كتاب از سه جلد تشكيل شده است.

جلد اول شامل كتاب‌هاى طهارت، صلاة، زكاة، صوم، حج، جهاد، متاجر، دين و توابع آن، امانات، غصب و توابع آن، شفعه و احياء موات مى‌باشد.

جلد دوم كتاب‌هاى اجاره و توابع آن (مزارعه، مساقات، شركت، قراض، وكالت، سبق و رمايه)، كتاب وقوف و عطايا (احكام سكنى و صدقه، هبه، وصايا)، نكاح و فراق را در بردارد.

در جلد سوم كتاب‌هاى عتق، صيد و ذبائح، فرائض، قضاء، احكام شهادات، حدود و جنايات مطرح شده است.

ويژگى‌ها

كتاب موجود از نظر استخراج منابع موجود در كتاب، كتاب بسيار باارزشى است و جز در موارد خاصى كه به مصادر ثانوى ارجاع داده شده است، كليۀ منابع اعم از آيات، روايات و مصادر اقوال فقها و بزرگان مستقيما استخراج شده است. و در آخر كتاب نيز فهرست آيات و روايات قرآن كريم در يكجا جمع‌آورى شده است.

از خصوصيات ديگر آن، جدا كردن متن قواعد و شرح است كه متن قواعد با حروف پر رنگ و واضح نوشته شده و عبارت‌هاى كتاب در صورت نياز جداجدا آورده شده است.

از ديگر خصوصيات، قلم روان و بيان رساى مؤلف است كه به وضوح در سراسر كتاب به چشم مى‌خورد. مؤلف غالبا به نظريات شيخ طوسى در مبسوط و محقق حلى در شرايع الإسلام نظر داشته و گاهى نيز نظريات علامۀ حلى را با نظريات محقق در شرايع الإسلام مقايسه و بررسى مى‌نمايد.

تسلط عجيب مؤلف به نظريات فقهاى عظام باعث شده كه مؤلف وجوه خلاف يا ترديد و نظائر آن را در تمام مطالب كتاب با عبارت‌هايى نظير: أقول...وجه النظر، أقول...وجه القوة، أقول...وجه القرب، أقول منشأ الإشكال و نظائر آن بيان نمايد.

كلمات بزرگان

روضات الجنات: ثم إن للسيد عميدالدين هذا شرح لطيف على قواعد خاله الموصوف أيضا في مجلدتين يزيد على أصل المتن قريبا من نصفه سماه ب‍ «كنز الفوائد في حل مشكلات القواعد). (روضات الجنات ج 4 ص 266).

رياض العلماء: و من مؤلفات هذا السيد أيضا شرح مشهور على مشكلات القواعد و متردداته و نحو ذلك لخاله العلامة في الفقه و سمّى هذا الشرح بكنز الفوائد في حل مشكلات القواعد. (رياض العلماء ج 261/3).

در همان صفحه، رياض العلماء به نقل از صاحب بحار الأنوار: و كتبه معروفة متداولة، لكن لم نرجع إليها إلاّ قليلا.

مآخذ كتاب

مؤلف عموما از كتاب‌هاى فقهى زير استفاده كرده است.

- الوسيلة، تأليف ابن حمزه

- السرائر، تأليف ابن ادريس

- المقنعة، الهداية، تأليف شيخ صدوق

- المراسم، تأليف سلاّر

- النهاية و نكتها، المبسوط، الجمل و العقود، الخلاف، تأليف شيخ طوسى

- الغنية، تأليف ابن زهرة

- المهذب، جواهر الفقه، تأليف ابن البراج

- تذكرة الفقهاء، مختلف الشيعة، تأليف علامۀ حلى

- من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه، تأليف شيخ صدوق

- شرائع الإسلام، تأليف فخر المحققين

- الكافي في الفقه، تأليف ابوالصلاح

- جمل العلم و العمل، الاقتصاد، الناصريات، تأليف سيد مرتضى.

منابع

- أعيان الشيعة ج 100/8

- روضات الجنات ج 264/4

- رياض العلماء ج 258/3

- ريحانة الأدب ج 212/4

- الكنى و الألقاب ج 487/2

- طبقات أعلام الشيعة ج 128/8

- فوائد رضويه 258

پیوندها

مطالعه کتاب کنز الفوائد في حل مشکلات القواعد در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور