لطائف الإشارات لفنون القراءات: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'قسطلاني، احمد بن محمد' به 'قسطلانی، احمد بن محمد ') |
جز (جایگزینی متن - 'احمد بن محمد قسطلانی' به 'احمد بن محمد قسطلانی ') |
||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
</div> | </div> | ||
==معرفی اجمالی== | ==معرفی اجمالی== | ||
'''لطائف الإشارات لفنون القراءات''' نوشته احمد بن محمد قسطلانی(851-923ق)، کتابی است به زبان عربی و با موضوع علوم قرآنی. نویسنده در این اثر به بیان برخی احکام تجوید قرآن پرداخته و اصول و فَرش قرائات (یا فروع قرائات به معنای موارد جزئی از اختلاف قرائات در کلمات قرآنی است که ضابطه‌مند نیستند) را بررسی می‌نماید. کتاب توسط خالد حسن ابوالجود مورد تحقیق قرار گرفته است. | '''لطائف الإشارات لفنون القراءات''' نوشته [[قسطلانی، احمد بن محمد|احمد بن محمد قسطلانی]] (851-923ق)، کتابی است به زبان عربی و با موضوع علوم قرآنی. نویسنده در این اثر به بیان برخی احکام تجوید قرآن پرداخته و اصول و فَرش قرائات (یا فروع قرائات به معنای موارد جزئی از اختلاف قرائات در کلمات قرآنی است که ضابطه‌مند نیستند) را بررسی می‌نماید. کتاب توسط خالد حسن ابوالجود مورد تحقیق قرار گرفته است. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
| خط ۷۱: | خط ۷۱: | ||
در اولین بخش مهم کتاب یعنی وسائل، نویسنده موارد زیر را بیان می‌کند؛ فضایل قرآن، ذکر اقوال علما در أحرف سبعه و شرح و بسط مشکلات آن‌ها و تبیین روایات تا رسیدن به رأی واحد در این مسئله، ذکر کتاب‌های قرائات، تبیین طرق مختلف هر قراءت شبیهِ کاری که در کتاب النشر انجام شده که البته او گاهی به دلیلی طریقی را ذکر نکرده یا تفصیل بیشتری به آن داده است، صحبت از اصول علوم تا جایی که در مکان و سوره خاص خودش این وجوه را تخصیص می‌زند و آن را به مکانش در باب اصول حواله می‌دهد و احکام تجوید و مخارج حروف و صفات حروف را به‌تفصیل شرح می‌دهد، اصول شمارش آیات را بیان می‌کند و اهمیت و فضیلت و کیفیت استخراج این علم را نشان می‌دهد. اصول علم وقف و ابتدا و اهمیت آن و کتاب‌هایش را بیان می‌کند، اصول رسم‌الخط عثمانی را از میان کتاب‌های فنی معتبر نشان می‌دهد و بحث استعاذه و احکام مربوط به آن را روشن می‌سازد و... . <ref>ر.ک: همان، ص42-43</ref> | در اولین بخش مهم کتاب یعنی وسائل، نویسنده موارد زیر را بیان می‌کند؛ فضایل قرآن، ذکر اقوال علما در أحرف سبعه و شرح و بسط مشکلات آن‌ها و تبیین روایات تا رسیدن به رأی واحد در این مسئله، ذکر کتاب‌های قرائات، تبیین طرق مختلف هر قراءت شبیهِ کاری که در کتاب النشر انجام شده که البته او گاهی به دلیلی طریقی را ذکر نکرده یا تفصیل بیشتری به آن داده است، صحبت از اصول علوم تا جایی که در مکان و سوره خاص خودش این وجوه را تخصیص می‌زند و آن را به مکانش در باب اصول حواله می‌دهد و احکام تجوید و مخارج حروف و صفات حروف را به‌تفصیل شرح می‌دهد، اصول شمارش آیات را بیان می‌کند و اهمیت و فضیلت و کیفیت استخراج این علم را نشان می‌دهد. اصول علم وقف و ابتدا و اهمیت آن و کتاب‌هایش را بیان می‌کند، اصول رسم‌الخط عثمانی را از میان کتاب‌های فنی معتبر نشان می‌دهد و بحث استعاذه و احکام مربوط به آن را روشن می‌سازد و... . <ref>ر.ک: همان، ص42-43</ref> | ||
نویسنده در فصل اولِ دومین بخش کتاب؛ یعنی مقاصد، اصول قرائات را به‌صورت باب باب مانند کتاب النشر ذکر می‌کند. البته ذکر این اصول در این کتاب افزونی‌هایی بر النشر دارد؛ مانند این‌که ترتیب مباحث در اینجا منظم‌تر است و از پراکنده‌گویی پرهیز شده است و... . <ref>ر.ک: همان، ص43</ref> | نویسنده در فصل اولِ دومین بخش کتاب؛ یعنی مقاصد، اصول قرائات را به‌صورت باب باب مانند کتاب النشر ذکر می‌کند. البته ذکر این اصول در این کتاب افزونی‌هایی بر النشر دارد؛ مانند این‌که ترتیب مباحث در اینجا منظم‌تر است و از پراکنده‌گویی پرهیز شده است و... . <ref>ر.ک: همان، ص43</ref> | ||
دومین فصلِ بخش دوم درباره فرش حروف است، مطالب اصلی کتاب را تشکیل می‌دهد. نویسنده کتاب؛ احمد بن محمد قسطلانی در این بخش، سوره‌های قرآن را یکی‌یکی از فاتحه تا ناس ذکر کرده و اسم سوره و فضیلت آن و مکی و مدنی بودنش را ذکر می‌کند و سپس خلاف در شمارش آیات و آخرین کلمه در سوره را در هر سوره در قسمت مربوط به بیان مطالب همان سوره بیان می‌دارد. او قرائات مختلف را به‌صورت کلمه کلمه بیان می‌کند و اگر نیازی به تکرار کلمات باشد در جای مربوط به خودش آن‌ها را تکرار می‌نماید سپس علت هر قرائتی را به‌صورت جداگانه ذکر می‌کند و وجوه ضعیف را با استفاده از شواهد شعری و ادله علمی رد و نظر خودش را به اثبات می‌رساند. او رسم‌الخط مصاحف در کلمات سوره را ذکر می‌کند و این امر را با وقف و ابتدا به شکل آیه آیه و حتی کلمه کلمه ادامه می‌دهد. این مباحث همین‌گونه ادامه می‌یابد و کتاب با بیان احکام تکبیر پایان می‌پذیرد. <ref>ر.ک: همان، ص44</ref> | دومین فصلِ بخش دوم درباره فرش حروف است، مطالب اصلی کتاب را تشکیل می‌دهد. نویسنده کتاب؛ [[قسطلانی، احمد بن محمد|احمد بن محمد قسطلانی]] در این بخش، سوره‌های قرآن را یکی‌یکی از فاتحه تا ناس ذکر کرده و اسم سوره و فضیلت آن و مکی و مدنی بودنش را ذکر می‌کند و سپس خلاف در شمارش آیات و آخرین کلمه در سوره را در هر سوره در قسمت مربوط به بیان مطالب همان سوره بیان می‌دارد. او قرائات مختلف را به‌صورت کلمه کلمه بیان می‌کند و اگر نیازی به تکرار کلمات باشد در جای مربوط به خودش آن‌ها را تکرار می‌نماید سپس علت هر قرائتی را به‌صورت جداگانه ذکر می‌کند و وجوه ضعیف را با استفاده از شواهد شعری و ادله علمی رد و نظر خودش را به اثبات می‌رساند. او رسم‌الخط مصاحف در کلمات سوره را ذکر می‌کند و این امر را با وقف و ابتدا به شکل آیه آیه و حتی کلمه کلمه ادامه می‌دهد. این مباحث همین‌گونه ادامه می‌یابد و کتاب با بیان احکام تکبیر پایان می‌پذیرد. <ref>ر.ک: همان، ص44</ref> | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
نسخهٔ ۱۷ ژوئیهٔ ۲۰۱۷، ساعت ۱۲:۴۵
| نام کتاب | لطائف الإشارات لفنون القراءات |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | قسطلانی، احمد بن محمد (نويسنده)
ابوالجود، خالد حسن (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | |
| موضوع | قرآن - قرائت |
| ناشر | مکتبة اولاد الشيخ للتراث |
| مکان نشر | مصر - جيزه |
| سال نشر | مجلد1: 2014م ,
مجلد2: 2014م , مجلد3: 2014م , مجلد4: 2014م , مجلد5: 2014م , مجلد6: 2014م , مجلد7: 2014م , مجلد8: 2014م , مجلد9: 2014م , مجلد10: 2014م , |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE50547AUTOMATIONCODE |
معرفی اجمالی
لطائف الإشارات لفنون القراءات نوشته احمد بن محمد قسطلانی (851-923ق)، کتابی است به زبان عربی و با موضوع علوم قرآنی. نویسنده در این اثر به بیان برخی احکام تجوید قرآن پرداخته و اصول و فَرش قرائات (یا فروع قرائات به معنای موارد جزئی از اختلاف قرائات در کلمات قرآنی است که ضابطه‌مند نیستند) را بررسی می‌نماید. کتاب توسط خالد حسن ابوالجود مورد تحقیق قرار گرفته است.
ساختار
کتاب دارای، نه جزء است که مقدمه تحقیق و مقدمه مؤلف در جزء اول آن قرار دارد. کتاب به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود؛ وسائل و مقاصد. مقاصد هم به دو بخش اصول و فرش تقسیم شده است. ذیل اصول ده باب و ذیل فرش یک‌صد و چهارده سوره قرآن آمده است. از جمله منابعی که مؤلف به آن‌ها اعتماد کرده: النشر في القراءات العشر ابن جزری و النجوم الزاهرة في السبعة المتواترة ابوعبدالله محمد بن سلیمان حکری در بحث قراءت عشر، مفردة ابن محیصن اهوازی، مفردة حسن بصری اهوازی و المبهج في القراءات العشر سبط خیاط در بحث قرائات چهارگانه زائد بر قرائات عشر، ايضاح الرموز و مفتاح الكنوز في القراءات الأربع عشرة شمس‌الدین محمد بن خلیل قباقبی و مصطلح الإشارات في القراءات الزوائد المروية عن الثقات ابن قاصح در بحث اصول و فرش، الدر المصون في علوم الكتاب المكنون احمد بن یوسف سمین حلبی، البحر المحيط أبوحیان، أنوار التنزيل و أسرار التأويل ناصرالدین بیضاوی، كنز المعاني شرح حرز الأماني ابوإسحاق إبراهیم جعبری، إبراز المعاني شرح حرز الأماني ابوشامه مقدسی و اللآلي الفريدة في شرح القصيدة ابوعبدالله فاسی در بحث توجیه قرائات و... هستند.[۱]
گزارش محتوا
این کتاب، از نوع دانشنامه‌ای است. که علاوه بر افزودن قرائات شواذ، شرحی را به کتاب النشر فی القراءات العشر ابن جزری ضمیمه کرده است. نویسنده در ابتدای با مقدمه‌ای دانشنامه‌ای شروع کرده و از فضیلت و آداب آموختن و آموزاندن سخن گفته، سپس أسانید قرائاتی که ابن جزری در کتاب «النشر»ذکر کرده بود را با اندکی حذف و اضافات یادآور می‌شود. وی همچنین اسامی کتاب‌های منتشر شده در بابا قرائت را با اندکی اضافات نقل می‌کند و سپس ابواب تجوید و وقف و ابتدا و رسم مصحف و شمارش آیات را ذکر می‌کند و آن را با ابواب اصول تفصیل می‌دهد و در این ابواب مجملات را شرح و مسائل سخت و غامض را تبیین می‌کند. او در شرح کتاب النشر ملتزم به نص نویسنده است و سپس آن را با ذکر فرش قرائات قرآنی و توجیه آن و شمارش آیات و رسم مصحف و تجزیه قرآن و وقف و ابتداء به‌صورت تفصیلی و به ترتیب مصحف، ادامه می‌دهد.[۲] کتاب به دو بخش اصلی تقسیم می‌شود؛ وسائل و مقاصد. مقاصد هم به دو بخش اصول و فرش (دانشمندان علم قراءت برای بازشناسی قرائت‌ها و تفکیک آن‌ها از یکدیگر و پیدا کردن نقاط اشتراک و افتراق آن‌ها، دو دسته قاعده وضع کرده‌اند.) تقسیم می‌شود که توضیح آن چنین است:
- اصول یا «اُصولُ القاری»: اصول جمع اصل، و آن عبارت از قاعده‌ای کلی است که از قواعد جزئی زیرمجموعه خود استنتاج شده و بر آن جزئیات منطبق است. با توجه به این تعریف، قواعد کلی قراءت هر یک از قرّاء سبعه را اصول آن قاری نامیده‌اند، چراکه تحت ضابطه‌ای مشخص به‌صورت قواعدی کلی در آمده است؛ به‌عنوان‌مثال، قاعده «نقل و حذف» در قراءت نافع به روایت ورش (عثمان بن سعید(110-197ق)) یکی از اصول قراءت وی می‌باشد و قاعده «اِشْمامِ خَلْطِ حرف به حرف» نیز اصلی از اصول قراءت حمزه و... است.
- فروع (فَرْش الحُروف): فرش به معنای نشر و بسط است و کلمه حروف، جمع «حرف» بوده و در اینجا معنای قراءت می‌دهد، پس وقتی گفته می‌شود: «حرفُ عاصم، حرفُ حمزه، حرفُ نافع» در اصطلاح یعنی قراءت عاصم، قراءت حمزه و... . مراد از فروع یا فرش الحروف، احکام و قواعد خاصی است که موارد آن در قراءت هر قاری به‌صورت کلی جاری نیست بلکه اختصاص به موارد جزئی و استثنایی دارد. به‌عبارت‌دیگر در قرآن کریم کلماتی وجود دارد که علاوه بر پراکنده بودن در سوره‌های مختلف قرآن، تلفظ آن‌ها تحت قاعده‌ای معین و مشخص درنمی‌آید.[۳]
در اولین بخش مهم کتاب یعنی وسائل، نویسنده موارد زیر را بیان می‌کند؛ فضایل قرآن، ذکر اقوال علما در أحرف سبعه و شرح و بسط مشکلات آن‌ها و تبیین روایات تا رسیدن به رأی واحد در این مسئله، ذکر کتاب‌های قرائات، تبیین طرق مختلف هر قراءت شبیهِ کاری که در کتاب النشر انجام شده که البته او گاهی به دلیلی طریقی را ذکر نکرده یا تفصیل بیشتری به آن داده است، صحبت از اصول علوم تا جایی که در مکان و سوره خاص خودش این وجوه را تخصیص می‌زند و آن را به مکانش در باب اصول حواله می‌دهد و احکام تجوید و مخارج حروف و صفات حروف را به‌تفصیل شرح می‌دهد، اصول شمارش آیات را بیان می‌کند و اهمیت و فضیلت و کیفیت استخراج این علم را نشان می‌دهد. اصول علم وقف و ابتدا و اهمیت آن و کتاب‌هایش را بیان می‌کند، اصول رسم‌الخط عثمانی را از میان کتاب‌های فنی معتبر نشان می‌دهد و بحث استعاذه و احکام مربوط به آن را روشن می‌سازد و... . [۴] نویسنده در فصل اولِ دومین بخش کتاب؛ یعنی مقاصد، اصول قرائات را به‌صورت باب باب مانند کتاب النشر ذکر می‌کند. البته ذکر این اصول در این کتاب افزونی‌هایی بر النشر دارد؛ مانند این‌که ترتیب مباحث در اینجا منظم‌تر است و از پراکنده‌گویی پرهیز شده است و... . [۵] دومین فصلِ بخش دوم درباره فرش حروف است، مطالب اصلی کتاب را تشکیل می‌دهد. نویسنده کتاب؛ احمد بن محمد قسطلانی در این بخش، سوره‌های قرآن را یکی‌یکی از فاتحه تا ناس ذکر کرده و اسم سوره و فضیلت آن و مکی و مدنی بودنش را ذکر می‌کند و سپس خلاف در شمارش آیات و آخرین کلمه در سوره را در هر سوره در قسمت مربوط به بیان مطالب همان سوره بیان می‌دارد. او قرائات مختلف را به‌صورت کلمه کلمه بیان می‌کند و اگر نیازی به تکرار کلمات باشد در جای مربوط به خودش آن‌ها را تکرار می‌نماید سپس علت هر قرائتی را به‌صورت جداگانه ذکر می‌کند و وجوه ضعیف را با استفاده از شواهد شعری و ادله علمی رد و نظر خودش را به اثبات می‌رساند. او رسم‌الخط مصاحف در کلمات سوره را ذکر می‌کند و این امر را با وقف و ابتدا به شکل آیه آیه و حتی کلمه کلمه ادامه می‌دهد. این مباحث همین‌گونه ادامه می‌یابد و کتاب با بیان احکام تکبیر پایان می‌پذیرد. [۶]
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است. پاورقی‌ها علاوه بر ذکر ارجاعات و اختلافات نسخ خطی گاهی حاوی مطالبی در شرح و توضیح محتوا هستند. تحقیق کتاب به دست خالد حسن ابوالجود انجام شده است. دکتر عبدالصبور، که کمک‌یار محقق کتاب بوده، در اوایل کار این کتاب از دنیا رفته و محقق، این اثر را به وی تقدیم می‌کند.[۷] شیخ ابراهیم عطوه در مجله منبر الاسلام، شماره شعبان 1976 میلادی مقاله‌ای در معرفی این کتاب دارد.[۸]
پانویس
منبع مقاله
مقدمه و متن کتاب. درگاه جامع آموزش قرآن کریم در 31 خرداد 1396 به آدرس: http://www.quranedu.ir/content?p_p_id=56_INSTANCE_fD2i&_56_INSTANCE_fD2i_mode=article&_56_INSTANCE_fD2i_catId=305972&_56_INSTANCE_fD2i_vocId=306030&_56_INSTANCE_fD2i_articleViewId=150169&_56_INSTANCE_fD2i_articlePage=1