الشواهد الربوبية في المناهج السلوكية (نشر دانشگاهی)

الشواهد الربوبیة في المناهج السلوکیة

نام کتاب	الشواهد الربوبیة في المناهج السلوکیة
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم (نويسنده) سبزواری، هادی بن مهدی (حاشيه نويس) آشتیانی، جلال‎‌الدین (مصحح)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BBR‎‏ ‎‏1100‎‏ ‎‏1360‎‏الف
موضوع	فلسفه اسلامی معاد نبوت
ناشر	مرکز نشر دانشگاهی
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1360 هـ.ش
کد اتوماسیون	1848

«الشواهد الربوبية في المناهج السلوكية»، يكى از مهمترين آثار محمد بن ابراهيم صدرالدين شيرازى مشهور به صدرالمتألهين شيرازى (979- 1050ق) است كه همراه با تعليقات حكيم ملاهادى سبزوارى (1212- 1289ق) و با تصحيح و مقدمه و تعليقات مفصل استاد سيد جلال‌الدين آشتيانى (1304ش. آشتيان- 1384 ش. مشهد) منتشر شده است. استاد آشتيانى، تصحيح و نگارش مقدمه و تعليقات را در سال 1345ش (1386ق) به پايان رسانده است.

از آنجا كه كتاب‌شناسى اصل اثر به تنهايى انجام شده است، در اينجا تنها به مقدمه و تعليقه مرحوم آشتيانى پرداخته مى‌شود. درباره اين مقدمه و تعليقه چند نكته گفتنى است:

1- شايسته است كه به اين نكته مهمّ توجه شود كه استاد سيد جلال‌الدين آشتيانى يكى از مهمترين صاحب‌نظران در حوزه فلسفه و عرفان اسلامى است و بنابراين مقدمه و تعليقات ايشان نيز همانند متن مطالب حكيم ملاصدرا، دقيق و عميق و خواندنى است و نبايد مورد غفلت قرار گيرد. در مطالب و به‌خصوص مقدمه استاد آشتيانى اطلاعات ارزنده‌اى وجود دارد كه به‌ويژه از نظر تاريخ فلسفه و عرفان، قابل توجه و خواندنى است.

2- مخاطبان كتاب حاضر عبارت از متخصصان و استادان فلسفه و عرفان اسلامى هستند و نمى‌توان آن را متن آموزشى شمرد و در نتيجه زبان و بيان استاد آشتيانى نيز به هيچ‌وجه متناسب عموم نيست و همانند ديگر آثار وى متنى پژوهشى و فنى و اصطلاحى است. زبان مقدمه و تعليقات استاد آشتيانى، دوگانه و تركيبى از عربى و فارسى است كه در حوزه‌هاى علوم اسلامى رايج است.

3- شارح درباره «الشواهد الربوبية» معتقد است كه اين كتاب نماينده افكار خاصّه صدرالدين شيرازى است. ملاصدرا در اين كتاب به نحو ايجاز و اختصار در مواردى و به نحو تفصيل در برخى از مسائل و به‌طور كلى به نحو برزخ بين اجمال و ايجاز و اختصار و تفصيل كامل، اكثر آراء خود را با عباراتى سليس و روان و جذّاب تقرير كرده است. اين كتاب تقريباً حاوى خلاصه و تلخيص كتاب مستطاب اسفار است. در اسفار تقريباً جميع افكار و آراء نقل شده و صدرالدين شيرازى بعد از ذكر جميع مشارب و بيان حقيقت مبانى مهم فلسفى به لسان جميع صاحبان نظر و متصديان معرفت، حقايق نوعاً مختار خود را در ضمن تشريح مطالب بيان مى‌نمايد ولى در اين كتاب آراء خود را به نحو خلاصه و تلخيص تقرير كرده است (مقدمه،ج 1، ص 15).

4- استاد آشتيانى معتقد است كه از آن جهت ملاصدرا طريقه خود را از ساير طرق متميّز ساخته است كه بين مسلك كشف و شهود و طريقه نظر و فكر جمع نموده است لذا حكمت متعاليه او مشتمل بر كامل‌ترين براهين نظريه و نفيس‌ترين قواعد كشفيه است و كمال مطلوب نزد او تكميل اين دو جهت است (همان، ص 7).

5- استاد آشتيانى درباره اثر حاضر تأكيد كرده است كه اين كتاب مشتمل است بر آراء و عقايد خاصه شخص ملاصدراى شيرازى؛ افكار خاصّه او همان تحقيقاتى است كه مسائل عاليه فلسفه را به ما ارائه مى‌دهد. در اين كتاب ملاصدرا آخرين آراء و عقايد خويش را بيان كرده است در برخى از قسمتهاى اين كتاب مطالبى ديده ميشود كه در اسفار و ساير كتب او ديده نمى‌شود؛ مانند: اثبات حركت در جوهر از طريق فاعل و غايت و اثبات مُثُل افلاطونيه از طريق حركت و ادراك و آثار عقول مجرده (همان، ص 19).

6- يكى از پرسش‌هاى رايج درباره صدرالمتألهين شيرازى اين است كه منابع كارهاى علمى ملاصدرا كدام است؟ پاسخ استاد آشتيانى چنين است: نگارنده كليه منابع كارهاى علمى ملاصدرا را كه در آثار خود خصوصاً كتاب بى‌نظير اسفار از آنها استفاده نموده است، پيدا نمودم به‌غيراز دو رساله كوچك از قدما كه او در سفر نفس اسفار و برخى ديگر از آثار خود از اين دو رساله اسم برده است. براى نمونه يك مورد نامستند و مجهول در آثار ملاصدرا وجود ندارد.... ملاصدرا اهل انصاف بوده و تقريباً مى‌توان گفت محال است كه ملاصدرا تحقيق رشيق قابل اعتناى علمى را از كسى استفاده كرده باشد و از او اسم نبرد و مرتكب اين بى‌انصافى بزرگ شده باشد؛ لذا خود تصريح نموده است كه وحدت وجود را از عرفا و اقدمين از حكماى ايران قديم استفاده نموده است و مأخذ حركت در جوهر را كتب قدماى يونان معرفى نموده است... وى در افقى عالى‌تر از معاصران خود قرار گرفت و بر عقايد قدما و متأخّران اشرافى حاصل نمود و خود طريقه نوينى بوجود آورد (همان، ص 61- 65).

7- نظرى كه استاد آشتيانى در مورد يكى از مخالفان شهير ملاصدرا نوشته، از نظر شناخت تاريخ انديشه‌هاى فلسفى و عرفانى بسى تأمّل‌برانگيز و خواندنى است: «ملا رجبعلى تبريزى، (متوفى 1080ق) شاگرد ميرفندرسكى است كه عمرى طولانى نموده و در دربار شاه عباس محترم بود... در فلسفه، مشرب مشّايى داشته و كتب شيخ را تدريس مى‌نمود... وجود را مشترك لفظى دانسته و از براى اثبات مطلب خود از «اثولوجيا» و كلمات عرفا مانند شبسترى و قونوى و ديگران شاهد آورده است. ما در جاى خود، اشتراك لفظى را باطل و از كلمات عرفا از جمله شبسترى و قونوى و صاحب تمهيد در اين زمينه مطالبى نقل كرده و بيان نموده‌ايم كه وجود به اعتبار مفهوم كلى، مشترك معنوى است و به اعتبار صدق بر حقيقت وجود حق‌تعالى و ظل و سايه وجود ممكنات، در عين اشتراك معنوى، مشترك لفظى است و اطلاق وجود بر ممكن، مجاز است ولى مجاز عرفانى نه مجاز لغوى (همان، ص 91).

8- نظر استاد آشتيانى درباره تعليقات حكيم سبزوارى بر الشواهد الربوبية اين است كه حكيم سبزوارى كتاب شواهد را تدريس مى‌نمود. شايد چندين دوره اين كتاب را از براى خواص اصحاب تدريس نموده باشد لذا حواشى او بر شواهد از كتب تحقيقى سبزوارى است كه با مطالعه دقيق و تبحّرى قابل توجه تأليف شده است و بر جميع آثار او ترجيح دارد. حكيم مؤلف اين تعليقه را با مراجعه به ساير تصانيف ملاصدرا بر شواهد نوشته است عبارت آن برخلاف ساير تأليفات سبزوارى نسبتاً سليس و روان و عارى از تعقيد است. اين حواشى هم توضيحى و هم تحقيقى است. مؤلف مشكلات شواهد را توضيح داده است و خود نيز تحقيقاتى پيرامون كلمات مؤلف شواهد نموده است. اين تعليقات از جميع آثار حكيم سبزوارى نفيس‌تر و تحقيقى‌تر است و ظاهراً آخرين كتاب مؤلف است. اين حواشى تحقيقى‌ترين آثار حكيم سبزوارى است كه حاكى از كمال دقّت و تحقيق و قدرت فكرى و احاطه اين مرد بزرگ بر افكار حكما و عرفاى اسلام خصوصاً ملاصدرا مى‌باشد (همان، ص 153 و نيز همان، ص 382).

9- آشتيانى نكته‌اى جالب درباره چگونگى اشتباه در تاريخ‌نگارى انديشه‌هاى فلسفى مطرح كرده است: سرّ اينكه اغلب مورخين بى‌غرض چه شرقى و چه غربى دچار اشتباهات بزرگى شده‌اند اين است كه فيلسوف نبوده‌اند. بدون شك مؤرّخ فلسفه بايد خود متخصص در فلسفه باشد، نه آنكه فقط به حكايت اقوال فلاسفه و عرفا بپردازد بدون اينكه توجه نمايد كه آراء دقيق فلسفى در چه عصرى نضج گرفت و مبدأ آن از كجا است و چگونه فلاسفه متأخّرين از متقدمين متأثر شده‌اند (همان، ص 80).

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.

وابسته‌ها

مجموعه مصنفات حکیم مؤسس آقا علی مدرس طهرانی

مشاهد الالوهیة، یا، شرح کبیر بر شواهد الربوبیة في مناهج السلوکیة ملاصدرا

الشواهد الربوبیة في المناهج السلوکیة

الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة

پیوندها

مطالعه کتاب الشواهد الربوبیة في المناهج السلوکیة در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور