یادداشتهای استاد مطهری

یادداشتهای استاد مطهری

نام کتاب	یادداشتهای استاد مطهری
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	مطهری، مرتضی (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏4‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏6‎‏ی‎‏2
موضوع	اسلام - مجموعه‎ها فلسفه اسلامی - مقاله‌ها وخطابه‌ها مطهری، مرتضی، ۱۲۹۹ - ۱۳۵۸ - یادداشت‏ها
ناشر	صدرا
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1378 هـ.ش یا 1420 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE3322AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

يادداشت‌هاى استاد مطهرى، اثر مرتضى مطهرى، مجموعه‌اى است مشتمل بر كليه يادداشت‌هاى آن متفكر شهيد كه به مرور ايام، نگاشته‌اند. اين اثر توسط انتشارات صدرا براى اولين بار در سال 1378ش، به زيور طبع آراسته شده است.

ساختار

مجموع يادداشت‌ها در سيزده جلد، تنظيم شده و در ابتداى تمام آن‌ها (به‌جز جلد دهم)، مقدمه‌اى از ناشر در اشاره به اهم موضوعات هر جلد، آغازگر مباحث مى‌باشد.

يادداشت‌هاى گردآمده در اين اثر، در سه بخش كلى مرتب شده‌اند:

1. يادداشت‌هايى كه در دفترچه‌هايى با شماره مسلسل نوشته شده‌اند كه بيشتر مربوط به ايام طلبگى و دوران جوانى استاد شهيد است؛
2. يادداشت‌هايى كه موضوعات آن‌ها به ترتيب حروف الفبا مرتب شده‌اند و هر موضوعى در حرف مربوط قرار گرفته است؛
3. يادداشت‌هايى كه چون موضوع آن‌ها دامنه‌دار بوده و حجم بيشترى را اشغال مى‌كرده است، به‌طور مجزا و خارج از ترتيب الفبا نگهدارى مى‌شده‌اند

اين يادداشت‌ها به سه مناسبت تحرير شده‌اند:

اول، استاد شهيد در حين مطالعه كتب، مطالب جالب توجه - و احيانا با اظهار نظر خود - را در محل خود، از نظر ترتيب الفبايى يادداشت كرده‌اند و در واقع، يك حافظه كتبى براى خود ساخته‌اند كه در صورت نياز، به‌آسانى مطلب مورد نظر را پيدا كنند؛

مناسبت دوم، سخنرانى‌هاى استاد است كه ايشان قبل از هر سخنرانى، مطالب آن را به‌صورت نسبتا مشروح يادداشت مى‌كرده‌اند و مناسبت سوم، موضوعات جالب توجه و مورد نيازى بوده است كه به ذهن استاد خطور مى‌كرده و قلم‌فرسايى در آن زمينه را لازم مى‌ديده‌اند

در اين كتاب، برخى از ارجاعات استاد كه مطابق شماره صفحات دست‌نويس و گاه ناظر به يادداشت‌هاى حروف بعدى از حروف الفبا بود و امكان قرار دادن شماره صفحه نسخه چاپ‌شده به‌جاى آن وجود نداشت و در نتيجه مفيد فايده‌اى نبود، حذف گرديده است

گزارش محتوا

جلد اول دربردارنده يادداشت‌هاى مربوط به حرف «الف» مى‌باشد كه برخى از موضوعات آن، عبارت است از: اختلاف در قرآن، اخلاص، اخوان المسلمين، ادبيات، اراده اخلاقى، ارزش‌ها، آزادى عقيده، آگاهى، آمريكا، آينده انسان، الهامات و...

جلد دوم، شامل يادداشت‌هاى استاد در بخش حروف الفبايى «ب»، «پ»، «ت» و «ج» و همچون جلد اول، مشتمل بر مطالب گوناگونى است كه از نظر اختصار و طولانى بودن، مختلفند؛ به‌طورى‌كه گاه در حد فيش‌بردارى است و اجمالا به مطلبى اشاره شده است و گاه به‌صورت يك مقاله است

برخى از موضوعات مطرح‌شده در اين جلد، عبارتند از: بانك، بت‌پرستى، بخت و شانس، برنارد شاو و اسلام، بلايا و شدايد و سختى‌ها، بن‌بلا، بوديزم، پوچى در نسل جديد ايران، پيرى و جوانى، پيغمبران و فيلسوفان، تاريخ فقه و فقها، تبليغ، تجمل، تحريفات، تحولات اجتماعى، ترس و دلهره، تربيت نااهلان، تزكيه نفس، جاذبه و دافعه على(ع)، جامعه و تاريخ، جاه و مقام از نظر اسلام و...

جلد سوم، شامل يادداشت‌هاى نويسنده تحت حروف الفبايى «ح» و «خ» است. در اين جلد، مانند ساير مجلدات، از موضوعات مهم و مورد نياز جامعه بحث شده است كه مى‌تواند مورد استفاده محققين قرار گيرد و مانند ساير آثار نويسنده، براى همگان سودمند است. اهم اين موضوعات عبارتند از: حافظشناسى، حركت‌ها و جنبش‌هاى جديد دينى، حقوق و حدود، حكومت اسلامى، خطابه و منبر، خوارج، خير و شر و...

جلد چهارم، شامل يادداشت‌هاى الفبايى تحت حروف «د»، «ذ» و «ر» است و همچون مجلدات قبلى، از موضوعات مختلفى بحث مى‌كند كه برخى از اهم آن‌ها، عبارتند از: دعا، دنيا از نظر اسلام، آينده دين، ذكر خدا، ربا، روابط بين‌الملل اسلامى، مسئله روح، روحانيت شيعه، رهبرى و مديريت اسلامى و...

بخشى از مطالب مربوط به موضوع «ربا» كه تقريرات درس استاد در مدرسه مروى تهران بوده و به ملاحظه ايشان نيز رسيده بوده است، قبلا در كتاب «مسئله ربا» به چاپ رسيده است

جلد پنجم، به حروف «ز» و «س» اختصاص يافته است. برخى از موضوعات اين جلد از اين قرار است: مقتضيات زمان، زن در اسلام، حقوق زن، فلسفه زهد، سؤال در مسائل و موضوعات دينى، سخن و قلم، عوامل سعادت بشر، اخلاق و آداب سفر و سياست. آنچه در اين جلد قابل تأمل مى‌باشد، آن است كه حدود 340 صفحه از 500 صفحه اين كتاب به بحث حقوق زن و يادداشت‌هايى پيرامون مسائل زنان پرداخته است.

شهيد مطهرى زمانى به بحث در باره حقوق زنان پرداخت كه كسى به رفع مسائل پيش آمده از طرف فرهنگ غرب و يا تعصب و جموديت فكرى، به‌طور جدى به آن نمى‌پرداخت. عده‌اى به نام تمدن، حقوق وضع‌شده موجود براى مردان را، به زنان هم تسرى مى‌دادند، گويى كه زنان تنها سقف آرزوهايشان، شبه مردان شدن است و عده‌اى هم عقيده داشتند، حداقل آزادى براى زنان، بهترين وضع و خدمت به اوست! نويسنده در اين جلد با استفاده از متون اسلامى و زبانى روان، پويا و خلاق، به رفع مسائل پيش آمده، برآمده است.

براى آشنايى با موضوع يادداشت‌هاى اين جلد، مى‌توان اشاره كرد به موضوعاتى از قبيل: زنان آمريكايى، ولايت پدر، حقوق زن در اسلام، انواع ازدواج‌ها، اخلاق جنسى، تاريخ زن و حقوق او در دنياى قديم، حقوق زن در اروپا، فلسفه مهر، نفقه، زن در قرآن، زن در نهج البلاغه، زن و سياست، زن و قضاوت، زن و شهادت، تعدد زوجات و شروط و قيود آن و علل آن، طلاق و اقسام آن و مسائل مربوط به آن.

جلد ششم، شامل حروف «ش» تا «گ» بوده و اهم موضوعات مطرح‌شده در آن، عبارتند از: شجاعت، شخصيت، شرق و غرب، شرك، شعاير اسلامى، شعر و شاعرى و روحيه خيالى، شفاعت، شكايت از روزگار، شك و يقين، شهيد و شهادت، صبر، عاطفه اجتماعى، عبادت و دعا، عدالت، عقل و عشق، علم و ايمان، فرهنگ و تمدن، كرامت نفس و...

جلد هفتم نيز شامل مطالب مربوط به حرف «ل»، «م»، «ن»، «و»، «ه» و «ى» مى‌باشد. اهم موضوعات مطرح‌شده در اين مجلد، عبارتند از: لذات معنوى، مال و ثروت، مسئوليت‌هاى اجتماعى، شرايط مصلح، معاد، معجزه، مكتب و ايدئولوژى، نفاق و منافق، نفاق در عصر جديد، فلسفه نماز، وحدت اسلامى، ولايت، هجرت و جهاد

جلد هشتم و چند جلد بعد از آن، اختصاص به يادداشت‌هاى موضوعى استاد دارد. يادداشت‌هاى الفبايى كه در جلدهاى گذشته مطرح شده بود، غالبا اختصاص به يادداشت‌هاى كوتاه داشته، ولى يادداشت‌هاى موضوعى غالبا مربوط به عناوينى است كه نياز به بحث بيشتر داشته و خود يك موضوع مستقل قابل تحقيق بوده است

اين جلد، از چهار بخش زير تشكيل شده است:

مشخصات اسلام: از جمله مشخصاتى كه براى آن ذكر شده، عبارت است از:

1. ارزش فرد و رابطه مستقيم هر فرد با خدا، آزادى از غير خدا؛
2. اصالت عقل به‌عنوان يك معيار در مسائل دينى؛
3. تقدس اخلاقى حرفه و شغل، عبادت بودن كار، مبارزه با ترك دنياى به مفهوم رهبانيت؛
4. سخت‌كوشى و جهاد و عمل؛
5. احترام به حقوق و لزوم جهاد در طريق احقاق حقوق؛
6. آزادى، دموكراسى، مساوات، عدالت

توحيد: اين بخش، به سبب طبيعت خود كه اكثر مسائل آن عقلى و فلسفى است، على‌رغم بيان شيوا و روان استاد، خصوصا در بخش قضا و قدر، از غموض طبيعى خود برخوردار است و شايد به‌طور كلى يادداشت‌هاى موضوعى نسبت به يادداشت‌هاى الفبايى، به‌حسب طبيعت خود از عمق و انسجام بيشترى برخوردار باشد و البته همچنان حالت يادداشت بودن خود و نه مقاله يا كتاب را حفظ كرده است

قرآن: در اين بخش، به اين نكته پرداخته شده است كه ضرورت شناخت قرآن به‌عنوان يك كتاب راهنمايى از طرف معتقدان و پيروان و ضرورت آن به‌عنوان يك كتاب مؤثر در سرنوشت ميليون‌ها افراد بشر و بلكه مؤثر در تغيير مسير تاريخ بشريت از طرف يك جامعه‌شناس و يك متخصص دين‌شناسى، امرى مسلم است

نبوت: از جمله موضوعات مطرح‌شده در اين بخش، عبارت است از: هدف نبوت، نبوت عامه يا اصل هدايت و الهام الهى، عصمت انبيا، نبوت عامه، ختم نبوت و جبر تاريخ

جلد نهم، دومين جلد از بخش موضوعى مى‌باشد كه شامل چند عنوان كلى است كه عبارتند از: سيره نبوى، امامت، امام على(ع)، حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع)، امام سجاد(ع)، امام صادق(ع)، امام موسى كاظم(ع)، امام رضا(ع) و مهدى موعود(ع)

مسائل مربوط به جمهورى اسلامى، اسلام و انقلاب، ايران و اسلام، عظمت و انحطاط مسلمين، اسلام و مقتضيات زمان، اجتهاد، امر به معروف و نهى از منكر، بردگى، تكامل و جامعه و تاريخ، موضوعاتى است كه در جلد دهم، مطرح شده است

جلد يازدهم نيز از موضوعات متنوعى برخوردار است كه استاد شهيد در آن‌ها با بيانى روان و شيوا و محتوايى غنى قلم‌فرسايى كرده‌اند. اهمّ اين موضوعات عبارتند از: انقلاب حقيقى (توبه)، فطرت، فلسفه اخلاق، عرفان، عشق، زن. در اين جلد نيز مانند مجلدات قبلى نكات بديع و جالب توجه فراوان است كه حاكى از ذهن حادّ و نكته‌پرداز آن متفكر شهيد است

اهم موضوعات مورد بحث در جلد دوازدهم نيز عبارتند از: فلسفه، كلام، ماترياليسم تاريخى، پراكسيس، ديالكتيك، تضاد، روح و روان، ربا و بانك، نماز. يادداشت‌هاى كوتاه متنوع نيز در بخش «متفرقه» قرار گرفت

يكى از نكات مورد توجه در اين يادداشت‌ها، برخورد استاد با بعضى روايات مى‌باشد كه به نظر ايشان درست نمى‌آمده است. پرسش و پاسخ‌هاى استاد در باره روايت و يا مسئله‌اى و طرح اشكال‌هاى منطقى و استفاده از عقل تربيت‌شده دينى در برخورد با متون، درس بزرگى است كه مى‌توان از استاد فراگرفت.

جلد سيزدهم يادداشت‌هاى استاد مطهرى همان جلد اول از بخش «دفاتر يادداشت» است كه حاوى سه دفتر يادداشت به شماره‌هاى 35، 86 و 11 است.

«دفاتر يادداشت»، شامل مطالب دفاتر مسلسلى است كه آن متفكر شهيد از سال 1312ش؛ يعنى از سن تقريبا چهارده سالگى و آغاز دوره طلبگى خود در مشهد تا سال 1339 نگاشته‌اند. بنابراين، اين بخش از يادداشت‌ها در دوره طلبگى آن شهيد بزرگوار در مشهد و قم و نيز هشت سال اول اقامت ايشان در تهران به رشته تحرير درآمده است.

مطالب اين دفاتر، بسيار متنوع و شامل مسائل تربيتى، اخلاقى، اجتماعى، اعتقادى، فلسفى، فرهنگ عمومى و غيره بوده و اغلب، يادداشت‌هاى مقاله‌مانند و كمتر يادداشت‌هاى كوتاه است.

مطالب نغز در اين يادداشت‌ها فراوان يافت مى‌شود. همچنين بسيارى از آنها چون در دوره جوانى آن استاد فرزانه نگارش يافته، از حكمتى توأم با صراحت و به‌دور از مجامله و پرده‌پوشى برخوردار است

در مجموع، يادداشت‌هاى استاد مطهرى، يك سرمايه بزرگ علمى و معنوى محسوب مى‌شود كه مخصوصا براى اهل تحقيق، مغتنم است. نكات بديع و ابتكارى در اين يادداشت‌ها فراوان ديده مى‌شود و در واقع، گذشته از آثار قلمى و زبانى آن متفكر شهيد، باب جديدى است كه به روى معارف غنى اسلامى گشوده شده است و هر كس به فراخور استعداد و قابليت خود مى‌تواند از آن بهره بگيرد

وضعيت كتاب

فهرست مطالب هر جلد در ابتدا و فهرست «آيات»، «روايات»، «اشعار عربى»، «اشعار فارسى»، «اسامى اشخاص» و «اسامى كتب، نشريات و مقالات»، در انتهاى همان جلد آمده است.

در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، بعضا توضيحات جامع و مفصلى پيرامون برخى از كلمات و عبارات داده شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.