شرح منازل السائرين (عبدالرزاق کاشانی): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ' ،' به '،') |
جز (جایگزینی متن - 'عبدالرزاق كاشانى' به 'عبدالرزاق كاشانى ') |
||
| خط ۹۹: | خط ۹۹: | ||
# فهرست مراجع. | # فهرست مراجع. | ||
پيش از اين، «شرح منازل السائرين» عبدالرزاق كاشانى به همراه «نصوص و فكوك» قونوى، در 1315ق (چاپ دوم، 1354ش) در تهران، به طبع رسيده بود (فرغانى، 1379، ص 42). | پيش از اين، «شرح منازل السائرين» [[کاشانی، عبدالرزاق|عبدالرزاق كاشانى]] به همراه «نصوص و فكوك» قونوى، در 1315ق (چاپ دوم، 1354ش) در تهران، به طبع رسيده بود (فرغانى، 1379، ص 42). | ||
== منابع مقاله == | == منابع مقاله == | ||
نسخهٔ ۱۰ ژوئن ۲۰۱۷، ساعت ۱۳:۳۰
| نام کتاب | منازل السائرین |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | منازل السائرین. شرح
شرح منازل السائرین |
| پدیدآورندگان | انصاری، عبدالله بن محمد (نويسنده)
عبدالرزاق کاشی، عبدالرزاق بن جلالالدین (شارح) بیدارفر، محسن (مصحح) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 282/6 /الف8 م8028 |
| موضوع | اخلاق عرفانی - متون قدیمی تا قرن 14
انصاری، عبدالله بن محمد، ۳۹۶ - ۴۸۱ق. منازل السایرین - نقد و تفسیر تصوف - متون قدیمی تا قرن 14 عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 |
| ناشر | بيدار |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1385 هـ.ش یا 1427 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10417AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
شرح منازل السائرين، اثر كمال الدين عبدالرزاق قاسانى (735ق)، شرحى بر «منازل السائرين» خواجه عبدالله انصارى (481ق) است. شارح، «منازل السائرين» را به زبان خود منازل؛ يعنى عربى شرح كرده و اين مهم را به درخواست غياث الدين محمد بن رشيد الدين فضل الله، وزير سلطان ابوسعيد بهادرخان (736-716) به انجام رسانده و در تاريخ دوشنبه، بيست رجب 731، در ربع رشيدى تبريز از تأليف آن، فراغت يافته است.
اين شرح، مهم‌ترين اثر شارح و در ميان شروح منازل، بهترين شرح و مهم‌ترين كتاب در حوزه عرفان عملى است و به تعبير استاد، سيد جلال الدين آشتيانى، شرح قاسانى بر «منازل السائرين» خواجه عبدالله انصارى، حاكى از عظمت و بزرگىِ نظر و مقام و سعه باع و تضلع كامل او در تصوف علمى است (آشتيانى، 1380، ص 57). پرورش يافتن شاگردانى چون قاضى سعيد قمى و قيصرى در مكتب عرفان عملى و نظرى ملا عبدالرزاق، خود دليل تبحر و تضلع اوست (عابدى، 1373، ص 28). البته قدرت فكر و باريك‌انديشى‌هاى قاسانى، نه تنها در «شرح منازل»، بلكه در ساير كتاب‌هاى او، مثل «شرح فصوص» بى‌نياز از تعريف است.
«شرح منازل»، به‌صورت غير مزجى و بر وفق «منازل السائرين»، در ده قسم كلى باب‌بندى شده است. اين مقامات ده‌گانه، هريك، خود به ده باب منقسم مى‌باشد و هر قسم در سه مرحله در طول يكديگر بيان مى‌شود. شارح در اين مقام چنين مى‌فرمايد: «اندراج هريك تحت ديگرى، بسان اندراج و ترتب انواع و اجناس منطقى است كه هريك از اعالى را صورتى در اسافل و هريك از اسافل را صورتى در اعالى است؛ نه چون بالارونده از پلكان كه چون پاى از درجتى برداشت و به بالاتر جهيد در جهت، فروتر را فروهلد، بلكه در عين اينكه پاى در منزل برتر دارد، در منزل فروتر نيز حضورى و صورتى جداگانه دارد؛ بدين ترتيب، هريك از صد مقام به حسب صورتش در ديگر ابواب ده‌گانه، خود صد صورت دارد كه مجموعا هزار مى‌شود» (تبادكانى، 1382، ص 22).
اگرچه خواجه عبدالله انصارى در «منازل السائرين»، صد منزل شمرده، ولى اين كليات است و حقيقت اين است كه انسان از وقتى پا از رتبه طبيعت بيرون مى‌گذارد و در مقام سير الى الله برمى‌آيد تا به آخرين مقام، مراتب غير متناهيه طى مى‌كند. همان طور كه بين ظلمت و نور شديد مراتب روشنايى غير متناهى است، مراتب محبت و علم نيز همين است (حسن‌زاده آملى، 1379، ج 2، ص 262).
ملا عبدالرزاق كاشى، داراى ذوقى سرشار و قلمى تواناست و قادر است كه مطالب مفصلى را با كمال سهولت، روان و جذاب و قابل فهم، به‌صورت اختصار درآورد (جامى، 1370، ص 38).
قاسانى در اين شرح، به‌سان شمارى از شروح، تحت تأثير مستقيم عفيف الدين تلمسانى (690) [1] است و در غالب مطالب از وى پيروى كرده است؛ به اضافه فوايدى كه در تشريح مطالب از خود افزوده است با اين تفاوت كه زبانى فنى‌تر از تلمسانى دارد و بيشتر از وى اصطلاحات عرفانى را استفاده مى‌كند (تبادكانى، 1382، ص 31) و به فرموده استاد آشتيانى، اگر هيچ شرحى بر «منازل» خواجه عبدالله در دسترس محقق كاشانى نبود، بازهم او در كار خود توفيق حاصل مى‌كرد (قيصرى، 1386، ص 6).
شايان توجه اينكه از لحاظ كتاب‌شناسى، اين شرح مشتمل بر صحيح‌ترين ضبط متن منازل است، چرا كه به‌تصريح كاشانى در پايان كتاب، نسخه‌اى از متن «منازل السائرين» كه آن را نزد شيخ الاسلام انصارى خوانده بودند و اجازه شيخ به خط خود وى، مورخ 453 در هامش آن بوده است، او شرح خود را بر اساس ضبط آن نسخه مى‌نگارد. (تبادكانى، 1382، ص 31).
از آنجا كه كاشانى در فلسفه نظرى هم راسخ بوده و منشأ ترويج تصوف اسلامى شده و مورد احترام اهل نظر و برهان است (آشتيانى، 1380، ص 53)، اين خصوصيت او بدين شرح امتيازى خاص بخشيده، چرا كه وى در حوزه عرفان عملى، از عرفان نظرى سود برده است و از اين جانب قدمى در ترويج تصوف اسلامى برداشته است، چرا كه عرفان نظرى، معرفتى براى سالك حاصل مى‌كند كه با كمك آن مى‌تواند دقيقا مفهوم شهودهاى خويش را دريابد و بداند كه اين شهود از كدامين مرحله خبر مى‌دهد و ديگر آنكه سالكان مى‌توانند با مراجعه به آنچه عارفان در بحث‌هاى نظرى و محتواى شهود فنايى آورده‌اند، شهود خويش را محك بزنند و موقعيت فعلى خويش را به‌طور دقيق از نظر رتبه وجوى تشخيص دهند (يزدان‌پناه، 1389، ص 71).
قاسانى اين شرح را بر مبناى وحدت وجود مى‌نگارد و در برابر اين ادعاى سمنانى كه قول به وحدت وجود در ميان طائفه، سابقه نداشته است و بدعتى از سوى ابن عربى است، به اين ابيات از خواجه عبدالله كه در «منازل السائرين» در منزل توحيد آمده، استناد مى‌كند:
| ما وحد الواحد من واحد | اذ كل من وحده جاحد | |
| توحيد من ينطق عن نعته | عارية أبطلها الواحد | |
| توحيده إيّاه توحيده | و نعت من ينعته لاحد |
(همان، ص 32) و (قاسانى، 1381، ص 618).
وضعيت كتاب
گرچه نهضت تصحيح و تحقيق متون در چند سال اخير در كشور ما شتابى چشمگير به خود گرفته و كتاب‌هاى باارزشى احيا گرديده‌اند، اما آنچه واقعاً كارى تحقيقى بر متون قديمى به شمار رَوَد، كمتر يافت مى‌شود؛ به‌ويژه آنهايى كه در تصحيح، صاحب روش بوده‌اند، بسيار كمترند و تصحيح آقاى بيدارفر يكى از اين كمترين‌هاست. وى در مقدمه، پس از توضيح كوتاهى پيرامون سير و سلوك و معرفى ماتن و شارح و اهميت اين كتاب، روش خود را تبيين كرده است.
وى براى تصحيح اين كتاب، از پنج نسخه خطى (كه نزد ايشان بوده) به‌خوبى استفاده كرده است و بهترين نص را در متن آورده و در پاورقى به اختلاف نسخ اشاره كرده است، ولى از آوردن نسخه‌بدل‌هايى كه نادرستى آنها روشن بوده و جز شلوغ كردن كتاب هيچ فايده‌اى در بر نداشته، اجتناب ورزيده است.
پاورقى‌هاى هر باب - و نه فقط هر صفحه - مسلسل است و پاورقى‌هايى كه در بيان نسخه‌بدل‌هاى كتاب است، از تعليقاتى كه معمولاً بيان مصادر احاديث، اشعار يا مقايسه متن با شرح تلمسانى و يا توضيح بعضى لغات مشكل را در بر دارند، به‌وسيله پاره خط، جدا شده‌اند.
آدرس آيات شريفه در متن كتاب آورده شده. موارد اختلاف شرح كاشانى با شرح تلمسانى نيز مشخص شده است. وجود نُه فهرست در خاتمه و فهرستِ ابواب در ابتداى كتاب، كارِ مراجعه به كتاب را بسيار آسان ساخته است. (عابدى، 1373، ص 28).
اين 9 فهرست عبارتند از:
- فهرست آيات؛
- فهرست احاديث؛
- فهرست اقوال و آثار؛
- فهرست اشعار؛
- فهرست موضوعات و اصطلاحات؛
- فهرست اعلام؛
- فهرست كتب؛
- فهرست اماكن؛
- فهرست مراجع.
پيش از اين، «شرح منازل السائرين» عبدالرزاق كاشانى به همراه «نصوص و فكوك» قونوى، در 1315ق (چاپ دوم، 1354ش) در تهران، به طبع رسيده بود (فرغانى، 1379، ص 42).
منابع مقاله
آشتيانى، سيد جلال الدين (1380)، شرح مقدمه قيصرى، چاپ پنجم، قم، دفتر تبليغات اسلامى.
تبادكانى طوسى، شمس الدين محمد (1382)، تسنيم المقربين، تصحيح و تحقيق سيد محمد طباطبايى (منصور)، چاپ اول، تهران، كتابخانه موزه و مركز اسناد مجلس شوراى اسلامى.
جامى، عبدالرحمن بن احمد (1370)، نقد النصوص فى شرح نقش الفصوص، تصحيح و تعليق ويليام چيتيك و پيشگفتار سيد جلال الدين آشتيانى، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقيقات فرهنگى.
حسن‌زاده آملى حسن (1379)، هزار و يك كلمه، ج 2، چاپ سوم، قم، مركز انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم.
عابدى احمد (1373)، منازل السائرين و شرح كاشانى بر آن، مجله آينه پژوهش، شماره 28، ص 30 تا 33.
فرغانى سعد الدين سعيد (1379)، مشارق الدرارى، تصحيح و تعليق سيد جلال الدين آشتيانى، چاپ دوم، قم، دفتر تبليغات اسلامى.
قاسانى عبدالرزاق (1381)، شرح منازل السائرين، تحقيق و تعليق محسن بيدارفر، چاپ دوم، قم، انتشارات بيدار.
قيصرى رومى داوود (1386)، شرح فصوص الحكم، تصحيح و تعليق سيد جلال الدين آشتيانى، چاپ سوم، تهران، انتشارات علمى - فرهنگى.
يزدان‌پناه سيد يدالله (1389)، مبانى و اصول عرفان نظرى، نگارش سيد عطاء انزلى، چاپ دوم، قم، انتشارات مؤسسه آموزشى - پژوهشى امام خمينى.
«تهيه‌كننده: سيد مرتضى حسينى كمال‌آبادى».
[1] عفيف الدين تلمسانى، از اكابر عرفا و دانشمندان و يكى از مؤلفان بزرگ در عرفان علمى و عملى است. بر «منازل السائرين» خواجه عبدالله و «فصوص الحكم» ابن عربى شرح نوشته است و به فارسى نيز اثرى از او ديده شده است، با اينكه او از مردم مغرب عربى است. برخى گويند: شرح او بر «منازل»، اولين شرح است و عارف نامدار عبدالرزاق كاشى، شرح او را ديده است، ولى شرحى بر «منازل» موجود است كه زمان تأليف آن مقدم بر زمان تأليف شرح تلمسانى است (فرغانى، 1379، ص 41)