الرسالة السعدية: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ' ' به ' ') |
جز (جایگزینی متن - 'آيت الله' به 'آیت‌الله') |
||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
|- | |- | ||
|ناشر | |ناشر | ||
|data-type='publisher'|کتابخانه عمومی حضرت | |data-type='publisher'|کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی (ره) | ||
|- | |- | ||
|مکان نشر | |مکان نشر | ||
نسخهٔ ۱۲ ژوئن ۲۰۱۷، ساعت ۱۳:۱۳
| نام کتاب | الرسالة السعدیة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | مرعشی، محمود (اشراف)
علامه حلی، حسن بن یوسف (نويسنده) بقال، عبدالحسین محمد علی (مصحح) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 210/5 /ع8ر5 |
| موضوع | اخلاق اسلامی
اخلاق شیعه اصول دین شیعه امامیه - عقاید عبادات شیعه فروع دین فقه جعفری - قرن 8ق. کلام شیعه امامیه کلام شیعه امامیه - قرن 8ق. |
| ناشر | کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله العظمی مرعشی نجفی (ره) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1410 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE184AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
الرسالة السعدية يا السعديّة، تألیف ابومنصور جمال‌الدين حسن بن سديدالدين يوسف بن مطهر حلى اسدى معروف به علامۀ حلّى (م726ق، مجموعه‌اى از مباحث علم اصول، كلام، فقه و مباحث اخلاقى به صورت مختصر است.
انگيزۀ تأليف
همان طور كه در خطبۀ كتاب آمده است، اين كتاب به درخواست سعدالدين محمد بن على ساوجى (شهيد در سال 711ق) وزير سلطان محمد خدابنده تأليف شده است.
اين كتاب يك دوره مختصر از اصول دين و فروع آن (قسمتى از عبادات) را در بردارد.
علامۀ حلى در كتاب «الخلاصة» در مورد آن مى‌نويسد: و هي رسالة مختصرة في أصول الدين و فروعه.
ساختار و گزارش محتوا
در ابتداى كتاب مباحث علم اصول و سپس مباحث كلامى و اعتقادى و پس از آن قسمت عبادات؛ شامل كتاب‌هاى طهارت، صلاة و صوم و در آخر مباحث اخلاقى مطرح شده است.
مطالب كتاب با عناوين فصل، مسأله و بحث تقسيم شده است و گاهى در ابتدا فصل و سپس حقل به معنى قسمت كوچك و در بعضى موارد نيز فصل و سپس مقصد و پس از آن حقل ذكر شده است.
مباحث اصول فقه در پنج مقدمه ذكر شده است و پس از بيان اين مباحث اصولى مى‌نويسد: إذا تمهدت هذه القواعد فلنشرع في المطلوب و هو يشتمل على فصول.
منظور از فصول، سه فصل است كه يكى در ابتدا و دو فصل با عنوان خاتمه در كتاب مطرح شده است.
فصل اول؛ شامل 12 مسأله است كه 9 مسألۀ آن در مورد اعتقادات و علم كلام و 3 مسألۀ آن مربوط به مباحث فقهى است.
در مسائل فقهى دو كتاب طهارت و صلاة به صورت بسيار مختصرى بيان شده و در مورد صوم نيز فقط دو مسأله بيان شده است.
پس از اتمام اين 12 مسأله كه مجموعا در يك فصل بيان شده آمده است:
و إذا تحققت هذه المطالب فلنختم هذه الرسالة بذكر الفصلين.
اين دو فصل، مباحث اخلاقى را در بر داشته كه در فصل اوّل، كارهايى كه به آنها ترغيب شده و در فصل دوم، كارهايى كه از آنها نهى شده‌اند، مطرح شده است.
اين دو فصل، در فهرست كتاب با عنوان اخلاقيات مطرح شده‌اند كه مجموعه‌اى از آيات اخلاقى قرآن كريم و احاديث اهل بيت عليهم السلام در مباحث اخلاقى مى‌باشد.
فصل اوّل، اخلاقيات؛ شامل دو مقصد است كه مقصد اوّل، شامل 11 حقل و مقصد دوم، شامل 6 حقل است.
فصل دوم، نيز شامل 6 حقل است كه در مورد آنچه مربوط به عدالت و اصطناع معروف است، بحث مى‌كند.
در قسمت طهارت مباحث نيت، وضوء با نبيذ، مسح پاها، مسح پا با رطوبت دست‌ها، مسح بر روى خف، ترتيب، كيفيت غسل و مسح، ترتيب در غسل جنابت و نجاسات مطرح شده است.
در كتاب صلاة، مباحث تكبير، قرائت، وجوب قرائت عربى، تحريم گفتن آمين، طمأنينه در نماز، ذكر، وجوب قرار دادن پيشانى بر زمين، آنچه سجده بر آنها واجب است، وجوب قرار دادن هفت موضع در سجده، تشهد، مكان و آب و لباس‌هاى غصبى، صلاة ضحى، نماز در پشت سر فاسق، نماز شكسته، وقت نماز.
در بحث صوم، فقط در مورد وقت افطار و نيت به صورت بسيار مختصر مطرح شده است.از مهم‌ترين ويژگى قسمت فقه كتاب، سبك فقه مقارنه‌اى آن است كه در آن مؤلف به طرق و دلائل متعدد حجيت اجماع اماميّه را اثبات نموده است كه در صفحات 19 تا 29 به خوبى مشهود است.
وى در صفحۀ 29 كتاب در مورد اجماع اماميّه مى‌نويسد: فكيف يتحقق الإجماع مع مخالفتهم و الإماميّة أعرف بمذاهب أهل البيت... إذا تقرر هذا فنقول: إذا حصل فعل أو اعتقاد يتفق عليه الإماميّة و السنة بأجمعهم، وجب المصير إليه و تعيّن التعويل عليه، و لا يجوز مخالفته إجماعا لأن يقين البرائة يحصل به و لا يجوز العدول عند إلى ما يخالف مذهب الإماميّة.
وضعيت کتاب
با توجه به شرايط زمان مؤلف و طرح نظريات مذاهب عامّه، اين كتاب به سبك فقه فتوايى مقارنه‌اى تأليف شده، كه وجود عبارت «اختلف المسلمون» در ابتداى مسائل متعدد و استدلال زياد به اجماع اماميّه، نشان از نگارش كتاب به اين سبك را دارد.
مؤلف در خطبۀ كتاب مى‌نويسد: فقد أوضحت في هذه «الرسالة السعديّة»، ما يجب على كل حال، اعتماده في الأصول و الفروع على الإجمال، و لا يحل لأحد تركه، و لا مخالفته في كل حال.
با توجه به عبارت صفحۀ 35 كتاب كه پس از نام خواجه نصيرالدين طوسى (م672ق) عبارت «قدس الله روحه» ذكر شده است، اين كتاب پس از سال 672ق نوشته شده است.
از طرفى در پايان يكى از دو نسخۀ مورد اعتماد در چاپ كتاب به نام «النسخة المجلسيّة» آمده است: «تم تحريره أواخر ربيع الثاني، لسنة أربع و سبعين و ست مائة، في حال الاحتلال بقلعة أربيل صانها الله عن الزوال. از اين عبارت معلوم مى‌شود كه كتاب در سال 674ق پايان يافته است.
مؤيد اين مطلب اين كه چون كتاب به درخواست محمد ساوجى (شهيد در 711ق) نوشته شده است، بنابراين كتاب قبل از سال 711ق تأليف شده است.
از مجموع مطالب مذكور مشخص مى‌شود، آن چه در «أعيان الشيعة» پس از بيان تاريخ پايان يافتن كتاب «الألفين» در سال 712ق آمده است كه: صنف في سفره ذلك الرسالة السعدية، صحيح نمى‌باشد.
اولين بار اين كتاب در سال 1315ق منضم به 29 كتاب ديگر در ضمن كتاب «كلمات المحققين» چاپ سنگى شده است. اولين چاپ تحقيق شدۀ آن نيز در سال 1395ق در نجف اشرف به صورت مستقل چاپ شده است.
كتاب موجود به وسيلۀ كتابخانۀ حضرت آيت‌الله مرعشى نجفى، در سال 1410ق چاپ شده است و مصحح و محقق آن عبدالحسين بن محمدعلى بقال مى‌باشد.
نسخه‌ها
در الذريعة به نسخۀ خطى خاصى اشاره نشده است و فقط به نسخۀ چاپى در ضمن كتاب «كلمات المحققين» اشاره شده است. همين طور در كتاب «مقدمه‌اى بر فقه شيعه» نيز نام اين كتاب ذكر نشده است.
در مقدمۀ ناشر به نسخه‌هاى متعددى اشاره شده است كه عبارتند از:
- نسخۀ خطى در ضمن مجموعه‌اى از كتب فقهى، متعلق به كتابخانۀ مجلس شوراى اسلامى در تهران با شمارۀ 4953 كه مربوط به سال 764ق است و اين نسخه را فخر المحققين تأييد نموده است.
- چهار نسخه متعلق به كتابخانۀ آستان قدس رضوى مربوط به سال‌هاى 1042ق، 1085ق، و دو نسخۀ ديگر كه تاريخ آنها مشخص نيست.
- نسخه‌اى در ضمن مجموعه‌اى از كتب فقهى، متعلّق به كتابخانۀ مركزى دانشگاه تهران با شمارۀ 3819، مربوط به سال 1100ق.
- نسخۀ كتابخانۀ عمومى آيت‌الله حكيم در نجف اشرف با شمارۀ 29 كه با نسخۀ اصلى مقابله و تصحيح شده است.
- مجموعه‌اى از نسخه‌هاى خطى در كتابخانۀ آيت‌الله نجفى مرعشى، كه يكى از آنان در چاپ كتاب مورد استفاده واقع شده است.
در چاپ كتاب موجود از دو نسخه استفاده و مورد اعتماد واقع شده كه عبارتند از:
- نسخۀ متعلّق به كتابخانۀ مجلس شوراى اسلامى با شمارۀ 4953 كه مربوط به سال 764ق است. اين نسخه براى فخرالمحققين قرائت شده و آن را تأييد نموده است. در پايان اين نسخه آمده است: تمّ تحريره أواخر ربيع الثاني، لسنة أربع و سبعين و ست مأئة في حال الاحتلال بقلعة أربيل.
اين نسخه اصل در تحقيق و تصحيح كتاب موجود مى‌باشد و از آن تعبير به «النسخة المجلسية» شده است. - نسخۀ موجود در كتابخانۀ عمومى آيت‌الله مرعشى نجفى با شمارۀ 514 مربوط به سال 881ق.
اين نسخه به خط على بن مجددالدين بن سديدالدين استرآبادى است و از آن به «النسخة المرعشية» تعبير شده است.
منابع
- أعيان الشيعة /5 405، 400، /1 136.
- الذريعة /11 198، /12 183، /18 118.
- الخلاصة: 48.
- روضات الجنات /1 378.
- أمل الآمل /2 84.
- رياض العلماء /1 378.
- ريحانة الأدب /4 176.
- الكنى و الألقاب /2 477.
- فوائد رضويه: 126.
- بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع) /1 17.