وصول الأخيار إلی أصول الأخبار: تفاوت میان نسخه‌ها

'''وصول الأخيار إلى أصول الأخبار'''، تأليف محدث و فقيه امامى، [[عاملی، حسین بن عبدالصمد|حسين بن عبدالصمد حارثى عاملى]] (متوفى 984ق)، پس از كتاب «الرعاية في علم الدراية» شهيد ثانى، يكى از متون مهم دراية الحديث در عصر صفوى بوده و قبل از 960ق، در مشهد تأليف شده است <ref>دانشنامه جهان اسلام، جلد 12، ص 357</ref> كتاب حاضر با تحقيق [[حسینی کوه‌کمری، عبداللطیف|سيد عبداللطيف كوه‌كمرى]] منتشر شده است.

[[عاملی، حسین بن عبدالصمد|حسين بن عبدالصمد حارثى عاملى]] كه شهرتش تحت‌الشعاع فرزندش [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شيخ بهايى]] قرار گرفته، يكى از معدود عالمان عامل مهاجر به ايران در دوره شاه طهماسب (930 - 984ق) است. وى نقش مهمى در تاريخ علوم دينى سنت شيعى و نقش برجسته‌اى در رواج مطالعات فقه شيعه، حديث و نقد حديث در ايران داشته است <ref>استوارت، دون، ص 44</ref>

حارثى اندكى پس از رسيدن به ايران، كتاب مورد بحث را در نقد حديث تكميل كرده است. در مقدمه، حارثى از فرار خود از قلمرو عثمانى و به‌سلامت رسيدن خود به ايران تحت قلمرو صفويه سخن گفته است؛ همچنين تصريح كرده كه هنگام نگارش كتاب، در مشهد بوده است. تاريخ‌هاى مختلفى براى زمان تأليف كتاب «وصول الأخيار» ذكر شده كه كهن‌ترين آنها 960ق و آخرين آنها 969ق، است. اين حقيقت كه در مقدمه وصول الأخيار حارثى از فرارش از قلمرو عثمانى سخن مى گويد، متضمن آن است كه وى آن را پس از رسيدن به ايران نوشته باشد. همان‌گونه‌كه طباجه احتمال داده، حارثى احتمالاً كتاب را زمانى بين 961ق و آمدنش به دربار در سال 963 يا 964ق، نگاشته است. با توجه به تقديم كتاب به شاه طهماسب، كتاب حارثى در حقيقت در حكم معرفى‌نامه‌اى براى شخص تازه‌به‌درباررسيده بوده كه متناسب با آن، سمتى به او داده‌اند <ref>استوارت، دون، ص 53</ref>

[[حسینی کوه‌کمری، عبداللطیف|سيد عبداللطيف كوه‌كمرى]] در مقدمه خود اين ديدگاه را مطرح مى‌كند كه [[شهيد ثانى]] اولين كسى است كه علم درايه را از كتب اهل سنت به كتب شيعه منتقل نمود و رساله مشهورى (الرعاية في دراية الحديث) را در اين علم تأليف نمود. پس از آن شاگردش شيخ حسين بن عبدالصمد حارثى و سپس فرزندش [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شيخ بهائى]] و ديگران دست به تأليف كتاب در اين موضوع زدند <ref>معرفى كتاب، ص 7</ref>

محقق، سپس به آراء ديگر صاحب‌نظران چون سيد صدر اشاره كرده و چنين نتيجه‌گيرى مى‌كند كه اولين عالم شيعى كه در علم درايه دست به تأليف زده [[شهيد ثانى]] نبوده كه عبدالصمد عاملى دومين مؤلف باشد، بلكه [[ابن‌طاووس، علی بن موسی|سيد بن طاووس]] اولين عالم شيعى بوده كه در علم درايه دست به تأليف زده، سپس سيد على بن عبدالحميد نجفى نيلى با «شرح أصول دراية الحديث» و ديگران به اين كار همت نهاده‌اند. تا اينكه عبدالصمد عاملى كتاب حاضر را به نيكوترين شيوه تأليف نمود. وى در اين كتاب بهترين مسائل علم درايه را جمع نمود و مباحث عالى را به‌ويژه در ابتداى كتاب مطرح كرد؛ آنجا كه از مسئله امامت بحث كرده و وجوب تبعيت از ائمه معصومين(ع) و اخبار و احاديث ايشان را به ادله اربعه اثبات كرده است <ref>همان، ص 8 - 9</ref>

بنابراين [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلى]] (متوفى 726ق) و استادش احمد بن طاووس حلى (متوفى 673ق) از پيشگامان تأليف در علم درايه بوده‌اند، ولى متأسفانه اين تأليفات به دست ما نرسيده است؛ لذا [[شهيد ثانى]] (متوفى 965ق) با تأليف سه كتاب در اين زمينه و به‌كارگيرى آن مباحث در كتاب‌هاى فقهى، گوى سبقت را از همه ربوده است <ref>ربانى، محمدحسن</ref>

وى كتاب حاضر را از بهترين تأليفات در موضوع درايه مى‌داند كه مدت‌ها در فكر احيا و انتشار آن با چاپ جديد بوده، اما اشتغالات، مانع تحقق اين آرزو بوده است؛ تااينكه فرصتى حاصل شده و آن را با نسخه خطى اين اثر مقابله كرده و در تعليقه بر آن به نكات ضرورى و مهم اكتفا كرده است <ref>مقدمه محقق، ص 5 - 6</ref>

ذكر شرح حال معصومين(ع) و دستور پيامبر خدا به اقتدا به ائمه(ع) و مباحثى در خصوص عدالت صحابه و قلّت علم برخى از صحابه، از جمله مباحث ابتدايى كتاب است <ref>متن كتاب، ص 40 - 81</ref>

نويسنده پيش از ورود به مباحث اصلى كتاب، اصول حديثى شيعه را معرفى كرده است. وى كتب اصلى شيعه را پنج كتاب دانسته و كتاب «مدينة العلم» [[شيخ صدوق]] را نيز جزء اين كتب آورده است. از عبارت مصنف و اينكه هيچ اشاره‌اى به مفقود شدن آن نكرده چنين برداشت مى‌شود كه كتاب «مدينة العلم» در اختيار او بوده، ولى پس از وى به دليلى نامعلوم ناپديد شده است. از آن زمان به بعد هيچ اثرى از «مدينة العلم» به‌دست نيامده و حتى فرزند ايشان [[شیخ بهایی، محمد بن حسین|شيخ بهائى]] نيز آن را نديده است <ref>همان، ص 85 - 86</ref>

حارثى، مطالب اصلى را همچون ساير آثار با ذكر موضوع علم درايه آغاز كرده است، سپس به بحث از متن و سند حديث پرداخته و اعتماد محدثين و فقها بر صحت و ضعف حديث را به‌واسطه سند آن دانسته است <ref>همان، ص 88 - 90</ref>

از جمله مباحثى كه نويسنده تذكر آن را لازم دانسته، آداب محدثين و علماست. وى ضمن تأكيد بر شرافت علم حديث، ملازمت حامل آن با تقوا و مكارم اخلاق و تواضع را واجب دانسته و احاديثى را در اين رابطه متذكر شده است <ref>همان، ص 121 - 122</ref> وى طلاب علم و حديث را نيز به تصحيح نيت و اخلاص در فراگيرى حديث و به‌كارگيرى احاديث عبادات و آداب توصيه كرده است <ref>همان، ص 126 - 127</ref>

نويسنده، كتاب را با ذكر مطالبى در رابطه با كتابت حديث به پايان برده است. وى كتابت حديث را به‌ويژه در عصر خود كه بسيارى از علوم اهل‌بيت(ع) به فراموشى سپرده شده، واجب دانسته است. پس از آن در ضمن شش فايده به رعايت نكاتى در ثبت و ضبط احاديث اشاره كرده است <ref>همان، ص 193 - 198</ref>

در خاتمه كتاب، برخى از رموزى كه بيشتر يا برخى از محدثين در نگارش حديث به كار برده‌اند مورد بررسى قرار گرفته است <ref>همان، ص 199 - 201</ref>

بيش از ده نسخه خطى از اين كتاب، شناسايى شده كه اقدم نسخ موجود به خط شريف بن بهاءالدين على حسنى رامدى در شوال 967 كتابت شده، پس از آن نسخه كتابخانه آيت‌الله گلپايگانى است كه به خط محمدعلى غروى مى‌باشد <ref>حافظيان بابلى، ابوالفضل، ص 104</ref>

وصول الأخيار نخستين بار به سال 1306ق، به خط احمد بن حسين تفريشى به‌صورت سنگى و با تصحيح سيد محمدمهدى موسوى جزايرى به چاپ رسيده است، اما با وجود تلاش در جهت تصحيح آن، از تحريفات و تصحيفات و افتادگى‌هاى فراوان خالى نبود. [[حسینی کوه‌کمری، عبداللطیف|سيد عبداللطيف كوه‌كمرى]] كتاب را با نسخه تصحيح‌شده در كتابخانه [[مرعشی، شهاب‌الدین|آيت‌الله مرعشى نجفى]] به خط حسين بن عبدالسيد بن خليفه مقابله كرده است. وى همچنين آيات و احاديث كتاب را استخراج كرده و با رعايت اختصار بر كتاب تعليقه زده است <ref>مقدمه محقق، ص 20</ref>

پس از تصحيح [[حسینی کوه‌کمری، عبداللطیف|سيد عبداللطيف كوه‌كمرى]]، بار ديگر با تصحيح و تحقيق استاد [[حسینی جلالی، محمدرضا|سيد محمدرضا حسينى جلالى]] به چاپ رسيد <ref>حافظيان بابلى، ابوالفضل، ص 104</ref>