ترجمه تفسیر المیزان

ترجمه تفسیر المیزان

نام کتاب	ترجمه تفسیر المیزان
نام های دیگر کتاب	الـمیزان فی تفسیر القرآن. فارسی
پدیدآورندگان	طباطبایی، محمدحسین (نويسنده) موسوی، محمد باقر (مترجم)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏98‎‏ ‎‏/‎‏ط‎‏25‎‏ ‎‏م‎‏9041‎‏ ‎‏1378
موضوع	تفاسیر شیعه - قرن ۱۴
ناشر	جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1378 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE1910AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

ترجمۀ تفسير الميزان، اثرى از سيد محمد باقر موسوى همدانى است. اين ترجمه نفيس تفسير الميزان، توسط شاگردان مرحوم علامه طباطبايى«ره» انجام گرفت.

گزارش محتوا

ابتدا آقايان مكارم شيرازى، مصباح يزدى، محمدعلى گرامى، عبدالكريم نيرى بروجردى، محمدرضا صالحى کرمانى، سيد محمد خامنه‌اى، محمد جواد حجتى کرمانى، 12 جلد آن را ترجمه كردند. آقاى موسوى همدانى خود مى‌گويند: «روزى مرحوم علامه به من امر فرمودند كه تفسير ايشان را ترجمه كنم، وقتى ترجمه را ملاحظه نمودند، فرمود: آن 12 جلد ديگر را نيز ترجمه كن تا يك دست گردد، من هم دوباره آنها را ترجمه كردم. بنابراين بعضى مجلدات تفسير الميزان، دو ترجمه دارد. البته ايشان در مقدمۀ ترجمه تفسير الميزان، چاپ جامعه مدرسين مى‌نويسند: «10 جلد آن قبلا ترجمه شده بود و آن ترجمۀ 5 جلد عربى الميزان مى‌باشد.»

نكات قابل توجه

ايشان ضمن ترجمه تفسير الميزان، ترجمه‌اى نيز از آيات قرآنى ارائه داده‌اند، و به طور مستقل نيز مى‌تواند، مورد استفاده واقع شود. بنابر نقل دانشنامۀ قرآنى ايشان در ترجمۀ قرآن به ترجمۀ مرحوم پاينده نظر داشته است.

ايشان بدليل اين كه از شاگردان مرحوم علامه طباطبايى«ره» بوده، و با مبانى فكرى استاد خود در جنبه‌هاى مختلف، آشنايى داشته، توانسته‌اند، ترجمۀ خوبى از اين تفسير ارائه دهند، ترجمه‌اى كه در رساندن معنا و منظور مفسر، تقريبا موفق بوده‌اند.

مترجم در جلد 1 صفحۀ 549 چاپ جامعه مدرسين حوزه علميۀ قم مى‌نويسد: «تصميم دارم وقتى مقابله همه روزۀ ما به اينجا رسيد، اين قسمت را نخوانم.» از اين عبارت برمى‌آيد كه ايشان ترجمه را با استاد علامه، مقابله مى‌كرد، و اين از نكات مثبت آن، شمرده مى‌شود.

متأسفانه مترجم، روش كار خود را بيان نكرده است؛ امّا سعى نموده ترجمه‌اى قابل فهم ارائه دهد. براى توضيح بعضى مطالب گاهى بين پرانتز از خود مطلبى بيان مى‌كنند؛ مانند جلد 1 صفحۀ 71 سطر اول گاهى با ذكر چند مثال، قصد تبيين بيشتر مطلب را مى‌نمايند، مانند جلد 1 ترجمه صفحۀ 565 سطر 15 گاهى نيز در صدد توضيح موضوعى در پاورقى، برمى‌آيند، به عنوان نمونه، بحثى راجع به مباهله در جلد سوم ترجمۀ سورۀ آل عمران ذيل آيه 61-63 صفحۀ 370-371.

گاهى به ذكر بعضى احتمالات در پاورقى مى‌پردازند، مانند جلد 19 صفحۀ 668 ذيل آيۀ 13-37 سورۀ الحاقه.

گاهى نيز مبادرت به ذكر داستانى مناسب بحث، مى‌نمايند، مانند جلد 1 صفحۀ 548-549؛ امّا در مواردى نيز در ترجمه اقدام به حذف جمله، عبارت يا كلماتى مى‌نمايند.(كه در ترجمه امر عادى تلقى مى‌شود.) در بحث اخلاقى ذيل آيات 153 تا 157 سورۀ بقره صفحۀ 372 جلد 1 عربى، نمودار درختى اصول و فروع صفات اخلاقى آورده شده است، كه تعبير علامه نشان مى‌دهد، اين نمودار از ايشان است؛ امّا در ترجمه، اين نمودار ترسيم نشده و اشاره‌اى به وجود آن در متن تفسير ننموده است.

مترجم، آياتى را نيز كه جهت استشهاد يا موارد ديگر مصنف يا در روايات مورد استفاده قرار داده، در پاورقى ترجمه نموده است.

در مجموع با توجه به گفتمان درون حوزه و اصطلاحات و تعبيرات خاص دروس حوزوى، ترجمه‌اى مورد استفاده و قابل تقدير است؛ امّا نكاتى را مى‌توان به عنوان بهتر شدن و احيانا اصلاح در چاپ‌هاى بعدى، مورد توجه قرار داد.

از مقاطع سخت ترجمۀ يك متن، نماياندن ارتباط پله‌اى و متسلسل و تفريع مطالبى است كه در متن با كلماتى؛ مانند «ثمّ»، «ف»، «و» و نظائر آن، انجام گرفته است، در تفسير الميزان به دليل برهان‌هاى صريح و پنهانى و اين گونه موارد زياد به چشم مى‌خورد، به طور معمول نمى‌توان در ترجمه همۀ آنها را نماياند. اين ترجمه نيز از اين امر مستثنى نيست.

به كار بردن الفاظى كه معمولا در مكالمات شفاهى استعمال مى‌شود، در ترجمه متن علمى و تخصصى از ارزش ترجمه مى‌كاهد، ترجمۀ الميزان، اين گونه موارد را فراوان دارد، به عنوان نمونه، ترجمۀ «سرد الكلام» به «ريخت سوره» در جلد 1 ترجمه صفحۀ 27 سطر سوم، ج 1 عربى صفحۀ 16 سطر آخر، به كار بردن عبارت «و چه و چه و چه» در ترجمۀ «و غيرهما» جلد 1 ترجمه صفحۀ 612 سطر 13، ج 1 عربى صفحۀ 406 سطر 12، به كار بردن كلمۀ «مارك» در عبارت: «تا اين عملم نشانه و مارك تو را داشته باشد.» جلد 1 ترجمه صفحۀ 27 س 13. به كار بردن تعبير «الاّ و لا بد» جلد 1 ترجمه ص 539 سطر 12، و تعبيرى مانند «يك نسخه عمل» جلد 1 ترجمه صفحۀ 623 سطر 10.

گاهى در ترجمه، كلمات نامأنوس مشاهده مى‌شود؛ مانند: ترجمۀ «التابعين المتخذين للانداد» به «تابعان انداد بگير». جلد 1 ترجمه صفحۀ 617 سطر 13 جلد 1 عربى ص 409 اقول دوم.

و ترجمۀ «إظهار العبودية من العبدهو العمل الذى يتلبس به العبد» به «اظهار عبوديت از بندۀ خدا همان عملى است كه مى‌كند.» ترجمۀ «انجام دادن» به «مى‌كند» فراوان ديده مى‌شود.

رعايت نكردن جايگاه كلمه در تركيب، معناى آن را تغيير مى‌دهد. در اين ترجمه كم و بيش مواردى يافت مى‌شود، به عنوان نمونه، ترجمۀ «و هو نفس الانسان المدرك» به «اين حقيقت عبارتست از نفس انسان مدرك». مدرك صفت نفس است؛ ولى در ترجمه صفت انسان محسوب مى‌گردد.

به كار بردن عين كلمۀ عربى در ترجمه با وجود معادل فارسى آن، از مواردى است كه در ترجمۀ الميزان مشاهده مى‌شود، به عنوان نمونه، كلمۀ «سبيل» و «غرض» در متن عربى، به همين شكل بكار رفته است.

جلد 1 صفحۀ 26 س 5 به بعد، «حال آن معناى واحدى كه غرض از كلام خداى تعالى است، چيست؟

در ترجمه، «و قد ذكر اللّه سبحانه الغرض المحصل من كلامه...». «خدائى كه رحمان است، و به همين جهت سبيل رحمتش را براى عموم بندگانش - بيان مى‌كند، آن سبيلى كه به همين جهت سبيل رحمت خاصه‌اش... آن سبيلى كه...».

در مجموع نياز به اصلاح و بازنگرى در اسلوب ترجمه، اصطلاحات، تعبيرات، لغات و ترجمۀ آيات حس مى‌شود.

چاپ‌ها و نسخ ترجمه الميزان

ناشر ترجمه تا جلد دهم مؤسسه دارالعلم قم مى‌باشد، و از آن به بعد كانون انتشارات محمدى در تهران، عهده‌دار آن گرديد، كه در 40 جلد و 38 مجلد آن را ارائه دادند.

ابتداى ترجمه قبل از سال 1344 هجرى شمسى آغاز و چاپ‌هاى متعدد آن تا سال 1364 ادامه داشت. در سال 1360 امتياز انتشار آثار مرحوم علامه طباطبائی «ره»از جمله تفسير الميزان و ترجمۀ آن توسط «بنياد علمى و فكرى استاد علامه طباطبايى» به انتشارات جامعۀ مدرسين حوزه علميه قم، واگذار گرديد، بدين جهت از سال 1363 تا 1367 ترجمۀ الميزان با چاپ جديد در 20 جلد(ترجمۀ هر جلد عربى در يك جلد انجام گرفته است.)، به بازار كتاب عرضه شد و از آن تاريخ نيز بارها توسط همين انتشارات، تجديد چاپ گرديد.

دفتر انتشارات جامعه مدرسين با اجازۀ مترجم محترم اقدام به موارد زير نموده است:

الف)ويراستارى ترجمه (شامل: اصلاحات دستورى، انشايى، علامت‌گذارى، غلطگيرى و تبديل بعضى جملات يا كلمات غير مصطلح).

ب)استخراج منابع، مدارك، آيات، روايات و منقولات.

ج)تهيه فهرست مطالب تفصيلى در هر جلد.

د)تهيه فهرست موضوعى كه مستقلا منتشر گرديد.

ه‍)انتقال ترجمۀ آيات ترتيبى مورد بحث از پاورقى به متن كتاب.(در چاپ‌هاى قبل ترجمۀ همۀ آيات در پاورقى بود.)

اين چاپ مقدمه‌اى از آيت‌اللّه جوادى آملى، را در بردارد كه به مطالب ذيل پرداخته است:

-سيرۀ تفسيرى علامه طباطبايى.

-شناخت قرآن.

-تفسير قرآن.

-تفسير قرآن به قرآن.

-ضرب قرآن به قرآن.

-ويژگى‌هاى تفسير مرحوم استاد علامه طباطبايى.

-آيات توحيدى يا غرر آيات.

مترجم محترم نيز در چاپ اوّل و دوم اين ترجمه، دو مقدمۀ كوتاه، از خود به يادگار گذاشته است.

اشتباهات چاپى در جابجايى صفحات

در چاپ جامعه مدرسين حوزه علميه قم به نظر مى‌آيد، بعضى جملات يك صفحه ناتمام است و به جملۀ آغاز صفحۀ بعد ارتباط چندانى ندارد. به عنوان نمونه جلد 1 ترجمه صفحۀ 538 و 539، جلد 1 عربى صفحۀ 358، در اين مورد صفحۀ 538 ترجمه اصلا ارتباطى با مطلب پايانى صفحۀ 537 ندارد و همچنين پايان صفحۀ شمارۀ 538، ارتباط با آغاز صفحۀ 539 در ترجمه ندارد. در متن عربى نيز مطلب ترجمه شده در صفحۀ 538 فارسى اصلا وجود ندارد.

نمونه‌هاى ديگرى نيز وجود دارد. البته قصد، بررسى اين موارد نبود، به طور تصادفى به آن برخورديم و جهت اصلاح به آن اشاره رفت.

منابع

1-دانشنامه قرآن و قرآن پژوهى به كوشش بهاءالدين خرمشاهى انتشارات دوستان تهران 1377 جلد 1 و 2.

2-طبقات المفسرين دكتر عقيقى بخشايشى جلد پنجم و چهارم دفتر نشر نويد اسلام،قم بهار 1376.

3-ترجمۀ الميزان 40 جلد انتشارات دار العلم قم و محمدى تهران مترجمين مختلف.

4-ترجمۀ الميزان 20 جلد دفتر انتشارات جامعه مدرسين حوزه علميه قم ترجمه آقاى سيد محمد باقر موسوى همدانى.

وابسته‌ها

المیزان في تفسیر القرآن

پیوندها

مطالعه کتاب ترجمه تفسیر المیزان در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور