۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'محقق حلى' به 'محقق حلى '
جز (جایگزینی متن - ' عبد ' به ' عبد') |
جز (جایگزینی متن - 'محقق حلى' به 'محقق حلى ') |
||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
جعفر بن حسن بن يحيى بن حسن بن سعيد هذلى حلى، ابوالقاسم نجم الدين، معروف به محقق حلى و محقق اول | جعفر بن حسن بن يحيى بن حسن بن سعيد هذلى حلى، ابوالقاسم نجم الدين، معروف به [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] و محقق اول | ||
كتابى كه در برابر شماست حاوى نه رساله فقهى است كه توسط محقق حلى نگاشته شده و در كتابى به نام الرسائل التسع گرد آمده و به چاپ رسيده است. | كتابى كه در برابر شماست حاوى نه رساله فقهى است كه توسط [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] نگاشته شده و در كتابى به نام الرسائل التسع گرد آمده و به چاپ رسيده است. | ||
اين رساله‌ها عبارتند از: | اين رساله‌ها عبارتند از: | ||
| خط ۹۵: | خط ۹۵: | ||
جواباب المسائل العزيّة، المسائل العزية، الرسالة العزيّة، العزيّة. | جواباب المسائل العزيّة، المسائل العزية، الرسالة العزيّة، العزيّة. | ||
كتاب المسائل العزيّة يكى از كتب گرانقدر به يادگار مانده از محقق حلى «قده» مى‌باشد اين كتاب كه به سبك فقه استدلالى و مقارنه‌اى تأليف شده است شامل 10 مسأله بوده است كه 9 مسأله از آن باقى مانده است و به تعبير [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]](مخرومة الآخر) مى‌باشد. ([[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]/15 262). | كتاب المسائل العزيّة يكى از كتب گرانقدر به يادگار مانده از [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] «قده» مى‌باشد اين كتاب كه به سبك فقه استدلالى و مقارنه‌اى تأليف شده است شامل 10 مسأله بوده است كه 9 مسأله از آن باقى مانده است و به تعبير [[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]](مخرومة الآخر) مى‌باشد. ([[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]/15 262). | ||
اين مسائل به صورت مستقل و در موضوعاتى از كتاب‌هاى طهارت، صلاة، قرض، نكاح تأليف شده است. | اين مسائل به صورت مستقل و در موضوعاتى از كتاب‌هاى طهارت، صلاة، قرض، نكاح تأليف شده است. | ||
| خط ۱۰۲: | خط ۱۰۲: | ||
محقق حلى اين كتاب را به درخواست امير ابوالمظفر عز الدين عبدالعزيز بن جعفر بن حسين نيشابورى (م 672 ق) تأليف نموده است. | [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] اين كتاب را به درخواست امير ابوالمظفر عز الدين عبدالعزيز بن جعفر بن حسين نيشابورى (م 672 ق) تأليف نموده است. | ||
وى كه مردى فاضل و از عامّه بوده است و به علويين علاقۀ زيادى داشته است، سؤالاتى را در مسائلى كه مورد اختلاف مذاهب شيعه و سنى بوده است مطرح نموده است كه محقق حلى به سبك فقه خلافى و مقارنه‌اى به آن پاسخ داده است. | وى كه مردى فاضل و از عامّه بوده است و به علويين علاقۀ زيادى داشته است، سؤالاتى را در مسائلى كه مورد اختلاف مذاهب شيعه و سنى بوده است مطرح نموده است كه [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] به سبك فقه خلافى و مقارنه‌اى به آن پاسخ داده است. | ||
==ارزش و اعتبار== | ==ارزش و اعتبار== | ||
| خط ۱۱۱: | خط ۱۱۱: | ||
به دليل همين سبك نگارش، وى كمتر به اقوال فقهاى شيعه اشاره نموده است و جز در چند مورد نظير [[شيخ صدوق]]، [[شيخ مفيد]]، [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] و [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] به نظريات آنان متعرض نشده و از طرفى نظريات علماى عامه همچون [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] و تابعين او، حسن بصرى، ابن جرير طبرى و جبائى را مطرح نموده است. | به دليل همين سبك نگارش، وى كمتر به اقوال فقهاى شيعه اشاره نموده است و جز در چند مورد نظير [[شيخ صدوق]]، [[شيخ مفيد]]، [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] و [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] به نظريات آنان متعرض نشده و از طرفى نظريات علماى عامه همچون [[ابن حنبل، احمد بن محمد|احمد بن حنبل]] و تابعين او، حسن بصرى، ابن جرير طبرى و جبائى را مطرح نموده است. | ||
زندگى‌نامۀ مختصر و مفيد محقق حلى كه توسط محقق ارجمند حجة الاسلام و المسلمين شيخ رضا استادى نوشته شده و در مقدمۀ كتاب آورده شده همراه با فهارست ارزشمندى همچون فهرست مصادر تحقيق، آيات قرآن كريم، احاديث شريفه، اشعار، كتب و اعلام در متن كتاب و موضوعات به چاپ موجود ارزش و اعتبار خاصى بخشيده است. | زندگى‌نامۀ مختصر و مفيد [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] كه توسط محقق ارجمند حجة الاسلام و المسلمين شيخ رضا استادى نوشته شده و در مقدمۀ كتاب آورده شده همراه با فهارست ارزشمندى همچون فهرست مصادر تحقيق، آيات قرآن كريم، احاديث شريفه، اشعار، كتب و اعلام در متن كتاب و موضوعات به چاپ موجود ارزش و اعتبار خاصى بخشيده است. | ||
==تاريخ تأليف== | ==تاريخ تأليف== | ||
| خط ۲۵۶: | خط ۲۵۶: | ||
«المسائل المصريّة»، «المسائل المصريات»، «جوابات المسائل المصريات» ([[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]/5 234، /20 367، [[أمل الآمل في علماء جبل عامل|أمل الآمل]] /2 48، أعيان الشيعة /4 92). | «المسائل المصريّة»، «المسائل المصريات»، «جوابات المسائل المصريات» ([[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]/5 234، /20 367، [[أمل الآمل في علماء جبل عامل|أمل الآمل]] /2 48، أعيان الشيعة /4 92). | ||
كتاب المسائل المصريّة از كتاب‌هاى مختصر و موجز محقق حلى است كه به سبك فقه استدلالى، پنج مسأله از كتاب طهارت «النهاية» [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] «قده» (م 460 ق) را بررسى نموده است. | كتاب المسائل المصريّة از كتاب‌هاى مختصر و موجز [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] است كه به سبك فقه استدلالى، پنج مسأله از كتاب طهارت «النهاية» [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] «قده» (م 460 ق) را بررسى نموده است. | ||
==انگيزۀ تأليف== | ==انگيزۀ تأليف== | ||
محقق حلى اين كتاب كوچك را به درخواست سيد شريف تأليف نموده است، زيرا وى پس از شنيدن شرح قسمت اول از النهاية [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] «قده»، توسط محقق | [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] اين كتاب كوچك را به درخواست سيد شريف تأليف نموده است، زيرا وى پس از شنيدن شرح قسمت اول از النهاية [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] «قده»، توسط [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] ، لازم دانسته است كه وى آن را به صورت مفصل‌تر بيان نمايد. | ||
در خطبۀ اين كتاب آمده است: إني مجيب إلى ما سأله السيد الشريف لمعرفتي برياسته و نبله و تحققي بفراسته و سداد عقله و إن ذلك يقع منه في موقعه و يحل في معرفته. . . فإنه ذكر أنه سمع منّي شرحها و لم ينضبط له إلا أقلّه. | در خطبۀ اين كتاب آمده است: إني مجيب إلى ما سأله السيد الشريف لمعرفتي برياسته و نبله و تحققي بفراسته و سداد عقله و إن ذلك يقع منه في موقعه و يحل في معرفته. . . فإنه ذكر أنه سمع منّي شرحها و لم ينضبط له إلا أقلّه. | ||
| خط ۴۶۶: | خط ۴۶۶: | ||
سؤالات در كتاب گاهى صرفا به صورت درخواست جواب يك مسألۀ فقهى است و گاهى نيز به صورت مباحث فقهى از تفسير روايات و يا اقوال فقهاء و جمع‌بندى آنان سؤال شده است. | سؤالات در كتاب گاهى صرفا به صورت درخواست جواب يك مسألۀ فقهى است و گاهى نيز به صورت مباحث فقهى از تفسير روايات و يا اقوال فقهاء و جمع‌بندى آنان سؤال شده است. | ||
اجتهاد زنده و پويايى محقق حلى در اين جواب‌ها بخوبى قابل مشاهده است و وى بدون تقليد و پيروى كوركورانه در موارد زيادى نظريات و ابتكارات خود را بيان مى‌نمايد. | اجتهاد زنده و پويايى [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] در اين جواب‌ها بخوبى قابل مشاهده است و وى بدون تقليد و پيروى كوركورانه در موارد زيادى نظريات و ابتكارات خود را بيان مى‌نمايد. | ||
==تأليف و چاپ== | ==تأليف و چاپ== | ||
| خط ۴۷۸: | خط ۴۷۸: | ||
در كتب تراجم نظير الذريعة، معجم مؤلفي الشيعة و نظائر آن نامى از اين كتاب در آثار محقق حلى ديده نمى‌شود و هيچ نسخه‌اى از آن نيز ذكر نشده است. | در كتب تراجم نظير الذريعة، معجم مؤلفي الشيعة و نظائر آن نامى از اين كتاب در آثار [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] ديده نمى‌شود و هيچ نسخه‌اى از آن نيز ذكر نشده است. | ||
در مقدمۀ كتاب به نسخه‌اى از كتابخانۀ آستان قدس رضوى كه مربوط به قرن هشتم است اشاره شده است. | در مقدمۀ كتاب به نسخه‌اى از كتابخانۀ آستان قدس رضوى كه مربوط به قرن هشتم است اشاره شده است. | ||
| خط ۵۲۶: | خط ۵۲۶: | ||
با توجه به مسألۀ ششم كه انحراف به چپ قبلۀ اهل عراق از كتاب «شرائع الإسلام» در آن مطرح شده است اين كتاب پس از شرايع الإسلام تأليف شده است. | با توجه به مسألۀ ششم كه انحراف به چپ قبلۀ اهل عراق از كتاب «شرائع الإسلام» در آن مطرح شده است اين كتاب پس از شرايع الإسلام تأليف شده است. | ||
اگر چه محقق حلى از نظر احاطه و عمق و دقت فقهى كم‌نظير، شهرۀ عام و خاص مى‌باشد امّا از جواب‌هاى وى به سؤالات كلامى ابعاد ديگر علمى وى و احاطه‌اش به مباحث كلامى و فلسفى نيز بخوبى آشكار مى‌گردد. | اگر چه [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] از نظر احاطه و عمق و دقت فقهى كم‌نظير، شهرۀ عام و خاص مى‌باشد امّا از جواب‌هاى وى به سؤالات كلامى ابعاد ديگر علمى وى و احاطه‌اش به مباحث كلامى و فلسفى نيز بخوبى آشكار مى‌گردد. | ||
بيشتر مباحث فقهى كتاب در رابطه با نظريات [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] «قده» مى‌باشد و در آن نام كتاهايى همچون «تهذيب الأحكام»، «مسائل الخلاف» ديده مى‌شود. | بيشتر مباحث فقهى كتاب در رابطه با نظريات [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] «قده» مى‌باشد و در آن نام كتاهايى همچون «تهذيب الأحكام»، «مسائل الخلاف» ديده مى‌شود. | ||
| خط ۵۷۹: | خط ۵۷۹: | ||
كتاب المسائل الطبرية كه شامل 22 مسألۀ فقهى است از كتب ارزشمند محقق حلى قده مى‌باشد اين كتاب به درخواست سديد الدين محمود بن زين الدين على خوارى تأليف شده است. از اين كتاب در كتب تراجم نامى ديده نمى‌شود. | كتاب المسائل الطبرية كه شامل 22 مسألۀ فقهى است از كتب ارزشمند [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] قده مى‌باشد اين كتاب به درخواست سديد الدين محمود بن زين الدين على خوارى تأليف شده است. از اين كتاب در كتب تراجم نامى ديده نمى‌شود. | ||
در نظر محقق حلى وى از جايگاه خاصى برخوردار بوده است و در خطبۀ كتاب با تعبير «الإمام الكامل» از وى ياد شده است. | در نظر [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] وى از جايگاه خاصى برخوردار بوده است و در خطبۀ كتاب با تعبير «الإمام الكامل» از وى ياد شده است. | ||
مؤلف در اين كتاب با ذكر عبارت‌هايى از كتب [[شيخ مفيد]]، [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] و [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] قده و استناد به نظريات آنان به جواب اين مسائل پرداخته است. | مؤلف در اين كتاب با ذكر عبارت‌هايى از كتب [[شيخ مفيد]]، [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] و [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] قده و استناد به نظريات آنان به جواب اين مسائل پرداخته است. | ||
| خط ۶۲۷: | خط ۶۲۷: | ||
«رسالة تياسر القبلة» رسالۀ مختصر و كوچكى است كه محقق حلى در جواب به اعتراضى كه محقق طوسى (م 672 ق) در مجلس درس وى بيان نموده نوشته است. | «رسالة تياسر القبلة» رسالۀ مختصر و كوچكى است كه [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] در جواب به اعتراضى كه محقق طوسى (م 672 ق) در مجلس درس وى بيان نموده نوشته است. | ||
==انگيزۀ نگارش== | ==انگيزۀ نگارش== | ||
| خط ۶۳۶: | خط ۶۳۶: | ||
[[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقّق حلّى]] به خاطر احترام وى به تدريس ادامه نداده ولى به علت اصرار خواجه نصير الدين به ادامه درس، وى كه در مورد مسألۀ تياسر قبلۀ اهل عراق بحث مى‌كرد آن را ادامه داد، در اين هنگام خواجه نصير الدين از وى سؤال نمود كه اين استحباب وجهى ندارد زيرا اگر تياسر از قبله به غير قبله باشد كه حرام است و اگر به سوى قبله هم باشد كه واجب است. | [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقّق حلّى]] به خاطر احترام وى به تدريس ادامه نداده ولى به علت اصرار خواجه نصير الدين به ادامه درس، وى كه در مورد مسألۀ تياسر قبلۀ اهل عراق بحث مى‌كرد آن را ادامه داد، در اين هنگام خواجه نصير الدين از وى سؤال نمود كه اين استحباب وجهى ندارد زيرا اگر تياسر از قبله به غير قبله باشد كه حرام است و اگر به سوى قبله هم باشد كه واجب است. | ||
در جواب محقق حلّى فرمودند: كه تياسر از قبله به خود قبله است و محقق طوسى ساكت مى‌شود. پس از اين مباحثه، محقق حلى در اين زمينه كتابى نوشته و براى محقق طوسى مى‌فرستد كه وى آن را پسنديده و از آن تعريف مى‌كند. | در جواب محقق حلّى فرمودند: كه تياسر از قبله به خود قبله است و محقق طوسى ساكت مى‌شود. پس از اين مباحثه، [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] در اين زمينه كتابى نوشته و براى محقق طوسى مى‌فرستد كه وى آن را پسنديده و از آن تعريف مى‌كند. | ||
اين رسالۀ كوچك بعدها در كتب فقهى همچون مهذّب البارع ابن فهد حلّى (م 841 ق)، روض الجنان شهيد دوم (م 966 ق)، حاشية الإرشاد شيخ ابراهيم قطيفى (م 945 ق)، محبوب القلوب قطب الدين اشكورى، مدارك الأحكام سيد محمد عاملى (م 1009 ق)، [[بحار الأنوار]] علامۀ مجلسى (م 1111ق) آورده شده است. | اين رسالۀ كوچك بعدها در كتب فقهى همچون مهذّب البارع ابن فهد حلّى (م 841 ق)، روض الجنان شهيد دوم (م 966 ق)، حاشية الإرشاد شيخ ابراهيم قطيفى (م 945 ق)، محبوب القلوب قطب الدين اشكورى، مدارك الأحكام سيد محمد عاملى (م 1009 ق)، [[بحار الأنوار]] علامۀ مجلسى (م 1111ق) آورده شده است. | ||
| خط ۶۴۵: | خط ۶۴۵: | ||
پس از اين كه در سال 656 ق شهر بغداد توسط هلاكوخان فتح شد و [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصير الدين طوسى]] چند سالى را به حل مشكلات مردم و تثبيت حكومت مى‌پردازد براى ملاقات علماى شهر حلّه به آن شهر رفته و در آنجا ملاقات‌هايى با محقق حلّى و بزرگان ديگرى داشته و همان طور كه گفته شد در جلسۀ درس وى شركت نموده است و بعدها محقق حلى اين رسالۀ كوچك را نوشته و براى وى فرستاده است. | پس از اين كه در سال 656 ق شهر بغداد توسط هلاكوخان فتح شد و [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصير الدين طوسى]] چند سالى را به حل مشكلات مردم و تثبيت حكومت مى‌پردازد براى ملاقات علماى شهر حلّه به آن شهر رفته و در آنجا ملاقات‌هايى با محقق حلّى و بزرگان ديگرى داشته و همان طور كه گفته شد در جلسۀ درس وى شركت نموده است و بعدها [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] اين رسالۀ كوچك را نوشته و براى وى فرستاده است. | ||
بنابراين احتمالا اين كتاب بين سال‌هاى 662 تا 675 ق تأليف شده است. | بنابراين احتمالا اين كتاب بين سال‌هاى 662 تا 675 ق تأليف شده است. | ||
| خط ۶۹۲: | خط ۶۹۲: | ||
محقق حلى با توجه به اين كه قصد داشته خود كتاب مستقلى در اين سبك از فقه تدوين نمايد و از طرفى با احترام به پيشينيان قبل از خود به خلاصه نمودن و مختصر نمودن كتاب «المراسم» سلاّر و «الجمل و العقود» [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] پرداخته است. | [[محقق حلی، جعفر بن حسن|محقق حلى]] با توجه به اين كه قصد داشته خود كتاب مستقلى در اين سبك از فقه تدوين نمايد و از طرفى با احترام به پيشينيان قبل از خود به خلاصه نمودن و مختصر نمودن كتاب «المراسم» سلاّر و «الجمل و العقود» [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] پرداخته است. | ||
در اين ميان با تغيير در نظم تقسيم بندى و ساختار مطالب، و استفاده از تعابير خلاصه‌تر و جاى دادن فتاواى خود در ضمن اين عبارت‌ها به اين مهم همت گماشته است. | در اين ميان با تغيير در نظم تقسيم بندى و ساختار مطالب، و استفاده از تعابير خلاصه‌تر و جاى دادن فتاواى خود در ضمن اين عبارت‌ها به اين مهم همت گماشته است. | ||