۴۲۵٬۲۲۵
ویرایش
جز
جایگزینی متن - 'ه‌ه' به 'ه‌ه'
جز (جایگزینی متن - 'ی‌ن' به 'ی‌ن') |
جز (جایگزینی متن - 'ه‌ه' به 'ه‌ه') |
||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب با مقدمه [[معصومي، جواد|معصومی]] آغاز و اشعار، در قالب مراثی، غزلیات، قطعات، رباعیات، مخمس، متفرقات و | کتاب با مقدمه [[معصومي، جواد|معصومی]] آغاز و اشعار، در قالب مراثی، غزلیات، قطعات، رباعیات، مخمس، متفرقات و تکه‌های ادبی، سروده شده است. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در مقدمه، به احیا و شکوفایی شعر و ادب در دوران قاجار، اشاره شده است.<ref>ر.ک: مقدمه، ص12-63</ref>. | در مقدمه، به احیا و شکوفایی شعر و ادب در دوران قاجار، اشاره شده است.<ref>ر.ک: مقدمه، ص12-63</ref>. | ||
[[ناصر الدين قاجار، شاه ايران|ناصرالدین شاه]] از جمله پادشاهانی بود که قریحه شاعری داشت و | [[ناصر الدين قاجار، شاه ايران|ناصرالدین شاه]] از جمله پادشاهانی بود که قریحه شاعری داشت و سروده‌های بسیاری با تخلص «ناصر» از خود به یادگار گذاشت. بهطور کلی، زبان و ادبیات فارسی در دوره سلطنت او و فتحعلی شاه قاجار رونق و توسعه زیادی پیدا کرد؛ زیرا هر دو پادشاه شاعر و صاحب قریحه بودند و به این موضوع بسیار اهمیت می‌دادند<ref>ر.ک: کاظمی، طاهره</ref>. | ||
[[ناصر الدين قاجار، شاه ايران|ناصرالدین شاه]] همچون شاه عباس، عشق و علاقه فراوانی به خاندان عصمت و طهارت(ع) داشت و همین امر باعث شد که بخشی از دیوان خود را به | [[ناصر الدين قاجار، شاه ايران|ناصرالدین شاه]] همچون شاه عباس، عشق و علاقه فراوانی به خاندان عصمت و طهارت(ع) داشت و همین امر باعث شد که بخشی از دیوان خود را به سروده‌های آیینی و مذهبی اختصاص دهد<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
[[ناصر الدين قاجار، شاه ايران|ناصرالدین شاه]]، بخش اعظم | [[ناصر الدين قاجار، شاه ايران|ناصرالدین شاه]]، بخش اعظم سروده‌های مذهبی خود را به امام حسین(ع) و سایر شهدای کربلا اختصاص داده است. دیگر اشعار آیینی او در وصف [[امام على(ع)|امام علی(ع)]] و [[امام رضا(ع)]] و شعری ترکی در مصیبت کربلاست. او برای سرایش این بخش از دیوان، از انواع قوالب شعری چون مثنوی، قصیده، غزل، قطعه و رباعی استفاده کرده است. در دیگر اشعار این بخش، تقسیمبندی سروده‌ها بر اساس قالب شعری بوده و مضمون در درجه دوم اهمیت قرار گرفته است. بااینوجود، اشعاری متأثر از مذهب و با شمه‌ای آیینی، در بخش غزلیات دیوان هم مشهود است. [[ناصر الدين قاجار، شاه ايران|ناصرالدین شاه]] در این بخش از اشعار خود یک غزل کامل و یک غزل ناتمام با ردیف «پنداری» دارد که در هر دو غزل، غیر از ردیف یکسان، از سه بیت تکراری و مضمونی واحد، استفاده کرده است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
بخش «پیوستها»ی دیوان، شامل | بخش «پیوستها»ی دیوان، شامل سروده‌های تضمینشده از اشعار ناصرالدین شاه یا تقلید از سبک اوست. اغلب این اشعار، در قالب غزل و از آثار فروغی بسطامی بوده است. «توضیحات» این بخش معرفی تفصیلی اشخاصی بوده که نگارنده در شرح زندگانی ناصرالدین شاه، یا از آنها نام برده یا بهصورت مختصر سخن گفته است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
===سبک | ===سبک سروده‌های ناصرالدین شاه=== | ||
با توجه به آنچه در کتاب «کاروان شعر عاشورا» به قلم محمدعلی مجاهدی آمده، سبک | با توجه به آنچه در کتاب «کاروان شعر عاشورا» به قلم محمدعلی مجاهدی آمده، سبک سروده‌های ناصرالدین شاه عموماً عراقی بوده و از ضوابط این سبک پیروی کرده است. او «در سرودن شعر دارای طبعی لطیف و قریحه‌ای سرشار از ظرایف و معانی بوده است. در میان سروده‌ها و اشعار [[ناصر الدين قاجار، شاه ايران|ناصرالدین شاه]]، مراثی و اشعار مذهبی او جایگاه ویژه و خاصی دارد و حتی میتوان گفت که شاعری و معروفیت اشعار وی بیشتر مربوط به همینگونه اشعار است. بهطوریکه [[ناصر الدين قاجار، شاه ايران|ناصرالدین شاه]] بهعنوان یکی از مرثیهسرایان اهل بیت(ع) شناخته میشود. او در غزلیات عاشقانه خود، بیشتر از سعدی و حافظ تبعیت کرده و به استقبال این دو شاعر بزرگ رفته است»<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
در بخشهایی از دیوان ناصرالدین شاه، | در بخشهایی از دیوان ناصرالدین شاه، نشانه‌هایی از تحریفات واقعه کربلا مشهود است. از جمله اشاره‌هایی که به دامادِ شاه دین، حضرت قاسم(ع) می‌کند: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۶۱: | خط ۶۱: | ||
{{پایان شعر}} | {{پایان شعر}} | ||
با توجه به | با توجه به گفته‌های ایشان و استفاده‌هایی که نویسنده کتاب از سروده‌های ناصرالدین شاه کرده است، میتوان اینگونه نتیجه گرفت که اشعار مذهبی ناصرالدین شاه نیز بیتأثیر از تحریفات تاریخی نبوده و نیازمند میزانی برای اعتبارسنجی هستند<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
مجاهدی معتقد است که جز مثنوی ماتمی که ناصرالدین شاه در رثای حضرت علی‌اصغر(ع) سروده و یک رباعی، اثر منظوم دیگری از او به ثبت نرسیده است؛ حال آنکه در دیوان او، شاهد اشعاری در قالبها و مضامین مختلف هستیم که مورد استقبال دیگر شاعران هم قرار گرفته است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | مجاهدی معتقد است که جز مثنوی ماتمی که ناصرالدین شاه در رثای حضرت علی‌اصغر(ع) سروده و یک رباعی، اثر منظوم دیگری از او به ثبت نرسیده است؛ حال آنکه در دیوان او، شاهد اشعاری در قالبها و مضامین مختلف هستیم که مورد استقبال دیگر شاعران هم قرار گرفته است.<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
علاوه بر کتاب حاضر، | علاوه بر کتاب حاضر، نسخه‌های دیگری هم از دیوان ناصرالدین شاه به چاپ رسیده است. یکی از این نسخ، دیوانی است به کوشش مهدی آصفی که با توجه به آنچه گردآورنده در مقدمه کتاب خود ذکر کرده است، بخشی از آثار منتشرنشده ناصرالدین شاه محسوب میشود. به همین دلیل تعدادی از اشعار کتاب او در دیوانی که گلمحمدی گردآوری کرده، چاپ نشده است. آنچه آصفی در بخش «افزوده‌ها»ی کتاب خود انجام داده، مشابه بخش «پیوستها»ی دیوان گلمحمدی است. با این تفاوت که او در این بخش فقط به معرفی اشعار تضمینشده از سروده‌های ناصرالدین شاه اکتفا نکرده است، بلکه به تعدادی از اشعار شاعران دیگر در وصف این شاه قاجار، مدیحه‌ای که متأثر از قالب و محتوای یکی از اشعار ناصرالدین شاه بوده و نمونه‌هایی از تأثیرپذیری شعرای دربار ناصری از حافظ نیز پرداخته است. همچنین به غزلی آیینی از وصال شیرازی که در تفسیر فال ناصرالدین شاه سروده بود، اشاره کرده است. بخشهایی از این غزل: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۷۲: | خط ۷۲: | ||
{{ب|''برگ گل سبز است، او دارد نشانی از حسن ''|2=''ز آنکه او در وقت رفتن سبزی رخسار داشت''}} | {{ب|''برگ گل سبز است، او دارد نشانی از حسن ''|2=''ز آنکه او در وقت رفتن سبزی رخسار داشت''}} | ||
{{ب|''رنگ گل سرخ است، او دارد نشانی از حسین''|2=''چونکه او وقت شهادت چهره‌ای گلنار داشت''}} | {{ب|''رنگ گل سرخ است، او دارد نشانی از حسین''|2=''چونکه او وقت شهادت چهره‌ای گلنار داشت''}} | ||
{{ب|''بلبلی باشد علی کز فرقت این برگ و گل''|2='' روز و شب آه و فغان و | {{ب|''بلبلی باشد علی کز فرقت این برگ و گل''|2='' روز و شب آه و فغان و ناله‌های زار داشت''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
از اشتباهات ادبی این کتاب، بیتی است که گردآورنده، آن را به حافظ نسبت داده و اظهار داشته است که ناصرالدین شاه و جمعی از شعرای همعصر او، به استقبال از آن، غزلهایی را سروده‌اند: | از اشتباهات ادبی این کتاب، بیتی است که گردآورنده، آن را به حافظ نسبت داده و اظهار داشته است که ناصرالدین شاه و جمعی از شعرای همعصر او، به استقبال از آن، غزلهایی را سروده‌اند: | ||
| خط ۸۵: | خط ۸۵: | ||
{{ب|''عشقت نه سرسری است که از دل بهدر شود ''|2=''مهرت نه عارضی است که جای دگر شود''}}{{پایان شعر}} | {{ب|''عشقت نه سرسری است که از دل بهدر شود ''|2=''مهرت نه عارضی است که جای دگر شود''}}{{پایان شعر}} | ||
به حافظ نسبت داده است؛ بیآنکه نشانی از آن در | به حافظ نسبت داده است؛ بیآنکه نشانی از آن در سروده‌های حافظ یافت شود<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
سالی [[ناصر الدين قاجار، شاه ايران|ناصرالدین شاه]] به مرض سخت مبتلا گردیده بود که معالجه‌اش در تهران میسر نگردید. نذر کرد درصورتیکه بهبود یابد، پانزده روز کفشداری و جاروبکشی صحن مقدس [[امام رضا(ع)|امام هشتم(ع)]] را بهعهده بگیرد؛ لذا وقتی که سلامتی برای او حاصل میشود، نذر بهجا آورده و به این مناسبت شعر زیر را سروده و دستور داد آن را بالای کفشکن حرم مطهر [[امام رضا(ع)|حضرت رضا(ع)]] کتیبه کنند: | سالی [[ناصر الدين قاجار، شاه ايران|ناصرالدین شاه]] به مرض سخت مبتلا گردیده بود که معالجه‌اش در تهران میسر نگردید. نذر کرد درصورتیکه بهبود یابد، پانزده روز کفشداری و جاروبکشی صحن مقدس [[امام رضا(ع)|امام هشتم(ع)]] را بهعهده بگیرد؛ لذا وقتی که سلامتی برای او حاصل میشود، نذر بهجا آورده و به این مناسبت شعر زیر را سروده و دستور داد آن را بالای کفشکن حرم مطهر [[امام رضا(ع)|حضرت رضا(ع)]] کتیبه کنند: | ||