الرسائل التسع: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'سيد حسن صدر ' به 'سيد حسن صدر') |
جز (جایگزینی متن - 'شيخ طوسى' به 'شيخ طوسى') |
||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
8- رسالة تياسر القبلة | 8- رسالة تياسر القبلة | ||
9- المقصود من الجمل و العقود، خلاصه كتاب جمل و عقود شيخ طوسى ره | 9- المقصود من الجمل و العقود، خلاصه كتاب جمل و عقود [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] ره | ||
==نسخه‌هاى كتاب== | ==نسخه‌هاى كتاب== | ||
| خط ۱۰۹: | خط ۱۰۹: | ||
به دليل همين سبك نگارش، وى كمتر به اقوال فقهاى شيعه اشاره نموده است و جز در چند مورد نظير [[شيخ صدوق]]، [[شيخ مفيد]]، شيخ طوسى و [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] به نظريات آنان متعرض نشده و از طرفى نظريات علماى عامه همچون احمد بن حنبل و تابعين او، حسن بصرى، ابن جرير طبرى و جبائى را مطرح نموده است. | به دليل همين سبك نگارش، وى كمتر به اقوال فقهاى شيعه اشاره نموده است و جز در چند مورد نظير [[شيخ صدوق]]، [[شيخ مفيد]]، [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] و [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] به نظريات آنان متعرض نشده و از طرفى نظريات علماى عامه همچون احمد بن حنبل و تابعين او، حسن بصرى، ابن جرير طبرى و جبائى را مطرح نموده است. | ||
زندگى‌نامۀ مختصر و مفيد محقق حلى كه توسط محقق ارجمند حجة الاسلام و المسلمين شيخ رضا استادى نوشته شده و در مقدمۀ كتاب آورده شده همراه با فهارست ارزشمندى همچون فهرست مصادر تحقيق، آيات قرآن كريم، احاديث شريفه، اشعار، كتب و اعلام در متن كتاب و موضوعات به چاپ موجود ارزش و اعتبار خاصى بخشيده است. | زندگى‌نامۀ مختصر و مفيد محقق حلى كه توسط محقق ارجمند حجة الاسلام و المسلمين شيخ رضا استادى نوشته شده و در مقدمۀ كتاب آورده شده همراه با فهارست ارزشمندى همچون فهرست مصادر تحقيق، آيات قرآن كريم، احاديث شريفه، اشعار، كتب و اعلام در متن كتاب و موضوعات به چاپ موجود ارزش و اعتبار خاصى بخشيده است. | ||
| خط ۲۴۳: | خط ۲۴۳: | ||
5 - آيا منظور از نسخ در علم اصول فقه چيست؟ | 5 - آيا منظور از نسخ در علم اصول فقه چيست؟ | ||
6 - منظور از «عدة من أصحاب» در كتاب رجال شيخ طوسى چيست؟ | 6 - منظور از «عدة من أصحاب» در كتاب رجال [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] چيست؟ | ||
7 - آيا در مالى كه خمس آن داده نشده است وصى بايد آن را از اصل تركه خارج كند يا از ثلث آن؟ | 7 - آيا در مالى كه خمس آن داده نشده است وصى بايد آن را از اصل تركه خارج كند يا از ثلث آن؟ | ||
| خط ۲۵۶: | خط ۲۵۶: | ||
«المسائل المصريّة»، «المسائل المصريات»، «جوابات المسائل المصريات» ([[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]/5 234، /20 367، [[أمل الآمل في علماء جبل عامل|أمل الآمل]] /2 48، أعيان الشيعة /4 92). | «المسائل المصريّة»، «المسائل المصريات»، «جوابات المسائل المصريات» ([[الذريعة إلی تصانيف الشيعة|الذريعة]]/5 234، /20 367، [[أمل الآمل في علماء جبل عامل|أمل الآمل]] /2 48، أعيان الشيعة /4 92). | ||
كتاب المسائل المصريّة از كتاب‌هاى مختصر و موجز محقق حلى است كه به سبك فقه استدلالى، پنج مسأله از كتاب طهارت «النهاية» شيخ طوسى «قده» (م 460 ق) را بررسى نموده است. | كتاب المسائل المصريّة از كتاب‌هاى مختصر و موجز محقق حلى است كه به سبك فقه استدلالى، پنج مسأله از كتاب طهارت «النهاية» [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] «قده» (م 460 ق) را بررسى نموده است. | ||
==انگيزۀ تأليف== | ==انگيزۀ تأليف== | ||
محقق حلى اين كتاب كوچك را به درخواست سيد شريف تأليف نموده است، زيرا وى پس از شنيدن شرح قسمت اول از النهاية شيخ طوسى «قده»، توسط محقق حلى، لازم دانسته است كه وى آن را به صورت مفصل‌تر بيان نمايد. | محقق حلى اين كتاب كوچك را به درخواست سيد شريف تأليف نموده است، زيرا وى پس از شنيدن شرح قسمت اول از النهاية [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] «قده»، توسط محقق حلى، لازم دانسته است كه وى آن را به صورت مفصل‌تر بيان نمايد. | ||
در خطبۀ اين كتاب آمده است: إني مجيب إلى ما سأله السيد الشريف لمعرفتي برياسته و نبله و تحققي بفراسته و سداد عقله و إن ذلك يقع منه في موقعه و يحل في معرفته. . . فإنه ذكر أنه سمع منّي شرحها و لم ينضبط له إلا أقلّه. | در خطبۀ اين كتاب آمده است: إني مجيب إلى ما سأله السيد الشريف لمعرفتي برياسته و نبله و تحققي بفراسته و سداد عقله و إن ذلك يقع منه في موقعه و يحل في معرفته. . . فإنه ذكر أنه سمع منّي شرحها و لم ينضبط له إلا أقلّه. | ||
| خط ۳۲۸: | خط ۳۲۸: | ||
اگر چه اين كتاب بسيار مختصر و موجز است اما در عين حال نشان از احاطۀ وسيع مؤلف به كتب قدما همچون شيخ | اگر چه اين كتاب بسيار مختصر و موجز است اما در عين حال نشان از احاطۀ وسيع مؤلف به كتب قدما همچون [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]]، [[شيخ صدوق]]، [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]]، [[شيخ مفيد]]، ابن ابى عقيل، قاضى ابن براج، ابن ادريس و راوندى دارد. به عنوان نمونه: | ||
- و الشيخ رحمه الله قال في المبسوط | - و الشيخ رحمه الله قال في المبسوط | ||
| خط ۴۳۲: | خط ۴۳۲: | ||
كتاب المسائل البغدادية، با همۀ اختصار و كوچكى حجم آن داراى ويژگى‌ها و خصوصيات خاص خود مى‌باشد. در اين كتاب علاوه بر مسائلى كه به صورت فقه رساله‌اى جواب گفته شده است بعضى از مسائل آن به صورت مستدل جواب داده شده است به عنوان نمونه در مسألۀ 26 مؤلف مى‌نويسد: و ليس هذه الفروع مما تعرض لها أوائلنا فيذكر عنهم فيها خلاف، بل هو من التفاريع المحدثة و على الباحث استفراغ وسعه في إصابة الحق. | كتاب المسائل البغدادية، با همۀ اختصار و كوچكى حجم آن داراى ويژگى‌ها و خصوصيات خاص خود مى‌باشد. در اين كتاب علاوه بر مسائلى كه به صورت فقه رساله‌اى جواب گفته شده است بعضى از مسائل آن به صورت مستدل جواب داده شده است به عنوان نمونه در مسألۀ 26 مؤلف مى‌نويسد: و ليس هذه الفروع مما تعرض لها أوائلنا فيذكر عنهم فيها خلاف، بل هو من التفاريع المحدثة و على الباحث استفراغ وسعه في إصابة الحق. | ||
اگر چه مؤلف در موارد زيادى با استناد به عبارت‌هاى [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] و شيخ طوسى «قده» به ارائۀ نظريات خود پرداخته است اما خوددارى وى از تقليد و پيروى كوركورانه در مباحث فقهى باعث شده كه وى در موارد زيادى به نظريات فقهى بزرگان قبل از خود اشكال نموده و رد كند، به عنوان نمونه در مسائل 16 و 25 پس از نقل نظريات شيخ طوسى مى‌نويسد: و لست أعرف مستندا هذا الاشتراط و الأخبار مطلقة. | اگر چه مؤلف در موارد زيادى با استناد به عبارت‌هاى [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] و [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] «قده» به ارائۀ نظريات خود پرداخته است اما خوددارى وى از تقليد و پيروى كوركورانه در مباحث فقهى باعث شده كه وى در موارد زيادى به نظريات فقهى بزرگان قبل از خود اشكال نموده و رد كند، به عنوان نمونه در مسائل 16 و 25 پس از نقل نظريات [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] مى‌نويسد: و لست أعرف مستندا هذا الاشتراط و الأخبار مطلقة. | ||
در جاى ديگر نيز در جمع بين اخبار متعارض وى سبك و روش شيخ طوسى را نمى‌پذيرد و در مسألۀ 39 مى‌نويسد: نحن قد بيّنا أنّه لا حاجة إلى التوفيق بينها مع ضعف الأخبار المانعة من الصلاة، و علمنا بالأخبار السليمة الصافية عن الكراهية. | در جاى ديگر نيز در جمع بين اخبار متعارض وى سبك و روش [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] را نمى‌پذيرد و در مسألۀ 39 مى‌نويسد: نحن قد بيّنا أنّه لا حاجة إلى التوفيق بينها مع ضعف الأخبار المانعة من الصلاة، و علمنا بالأخبار السليمة الصافية عن الكراهية. | ||
منابع | منابع | ||
| خط ۴۶۰: | خط ۴۶۰: | ||
سبك نگارش اين كتاب هم به صورت فقه استدلالى و هم فقه مقارنه‌اى است و سؤالات مطرح شده در آن از كتاب‌هاى طهارت، صلاة، و شهادت مى‌باشد و بيشتر از فتاواى شيخ طوسى استفاده شده و يا مورد نقد و بررسى واقع شده است. | سبك نگارش اين كتاب هم به صورت فقه استدلالى و هم فقه مقارنه‌اى است و سؤالات مطرح شده در آن از كتاب‌هاى طهارت، صلاة، و شهادت مى‌باشد و بيشتر از فتاواى [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] استفاده شده و يا مورد نقد و بررسى واقع شده است. | ||
اگر چه اين كتاب به «المسائل الخمسة عشر» مشهور شده است امّا بعضى از مسائل آن مثل مسألۀ دهم از چندين مسأله تشكيل شده است ولى تحت عنوان يك مسأله مطرح شده است. | اگر چه اين كتاب به «المسائل الخمسة عشر» مشهور شده است امّا بعضى از مسائل آن مثل مسألۀ دهم از چندين مسأله تشكيل شده است ولى تحت عنوان يك مسأله مطرح شده است. | ||
| خط ۵۰۱: | خط ۵۰۱: | ||
11 - حلال بودن حيوانات ذبح شده در بازار مسلمين مگر خوارج و غلاة و مجسمه | 11 - حلال بودن حيوانات ذبح شده در بازار مسلمين مگر خوارج و غلاة و مجسمه | ||
12 - شرح عبارتى از شيخ طوسى | 12 - شرح عبارتى از [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] | ||
13 - حكم كسى كه با انگشتر غصبى يا لباس غصبى نماز بخواند | 13 - حكم كسى كه با انگشتر غصبى يا لباس غصبى نماز بخواند | ||
| خط ۵۲۸: | خط ۵۲۸: | ||
اگر چه محقق حلى از نظر احاطه و عمق و دقت فقهى كم‌نظير، شهرۀ عام و خاص مى‌باشد امّا از جواب‌هاى وى به سؤالات كلامى ابعاد ديگر علمى وى و احاطه‌اش به مباحث كلامى و فلسفى نيز بخوبى آشكار مى‌گردد. | اگر چه محقق حلى از نظر احاطه و عمق و دقت فقهى كم‌نظير، شهرۀ عام و خاص مى‌باشد امّا از جواب‌هاى وى به سؤالات كلامى ابعاد ديگر علمى وى و احاطه‌اش به مباحث كلامى و فلسفى نيز بخوبى آشكار مى‌گردد. | ||
بيشتر مباحث فقهى كتاب در رابطه با نظريات شيخ طوسى «قده» مى‌باشد و در آن نام كتاهايى همچون «تهذيب الأحكام»، «مسائل الخلاف» ديده مى‌شود. | بيشتر مباحث فقهى كتاب در رابطه با نظريات [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] «قده» مى‌باشد و در آن نام كتاهايى همچون «تهذيب الأحكام»، «مسائل الخلاف» ديده مى‌شود. | ||
از پنج سؤال فقهى موجود در كتاب 2 سؤال مربوط به مباحث صلاة، يك سؤال زكاة، يك سؤال ارث و يك سؤال از نكاح مى‌باشد. | از پنج سؤال فقهى موجود در كتاب 2 سؤال مربوط به مباحث صلاة، يك سؤال زكاة، يك سؤال ارث و يك سؤال از نكاح مى‌باشد. | ||
| خط ۵۸۳: | خط ۵۸۳: | ||
در نظر محقق حلى وى از جايگاه خاصى برخوردار بوده است و در خطبۀ كتاب با تعبير «الإمام الكامل» از وى ياد شده است. | در نظر محقق حلى وى از جايگاه خاصى برخوردار بوده است و در خطبۀ كتاب با تعبير «الإمام الكامل» از وى ياد شده است. | ||
مؤلف در اين كتاب با ذكر عبارت‌هايى از كتب [[شيخ مفيد]]، [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] و شيخ طوسى قده و استناد به نظريات آنان به جواب اين مسائل پرداخته است. | مؤلف در اين كتاب با ذكر عبارت‌هايى از كتب [[شيخ مفيد]]، [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] و [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] قده و استناد به نظريات آنان به جواب اين مسائل پرداخته است. | ||
سبك نگارش كتاب بيشتر به صورت فقه استدلالى و تفريعى مى‌باشد و گاهى نيز بعضى از جواب‌ها به صورت فقه رساله‌اى مى‌باشد. | سبك نگارش كتاب بيشتر به صورت فقه استدلالى و تفريعى مى‌باشد و گاهى نيز بعضى از جواب‌ها به صورت فقه رساله‌اى مى‌باشد. | ||
| خط ۶۸۵: | خط ۶۸۵: | ||
از آغاز تأليف كتب فقهى در كنار سبك‌هاى متفاوت فقهى همچون فقه منصوص، فقه مقارنه‌اى، فقه تغريعى، نوعى از فقه پديد آمد كه در آن مباحث مختلف فقهى در مختصرترين حالت و به صورت منظم تدوين مى‌شد تا خوانندگان بتوانند براحتى از آنها استفاده نمايند. | از آغاز تأليف كتب فقهى در كنار سبك‌هاى متفاوت فقهى همچون فقه منصوص، فقه مقارنه‌اى، فقه تغريعى، نوعى از فقه پديد آمد كه در آن مباحث مختلف فقهى در مختصرترين حالت و به صورت منظم تدوين مى‌شد تا خوانندگان بتوانند براحتى از آنها استفاده نمايند. | ||
از اين قبيل تأليفات مى‌توان به كتاب‌هاى «المراسم» تأليف سلاّر بن عبد العزيز (م 448 ق)، الجمل و العقود تأليف شيخ طوسى «قده» (م 460 ق)، «اشارة السبق» تأليف ابو المجد حلبى از علماى قرن ششم اشاره نمود. | از اين قبيل تأليفات مى‌توان به كتاب‌هاى «المراسم» تأليف سلاّر بن عبد العزيز (م 448 ق)، الجمل و العقود تأليف [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] «قده» (م 460 ق)، «اشارة السبق» تأليف ابو المجد حلبى از علماى قرن ششم اشاره نمود. | ||
اگر چه مؤلفين اين كتاب‌ها تمام تلاش خود را در جهت خلاصه نمودن مباحث فقهى بكار مى‌گرفتند تا جايى كه شيخ طوسى در پايان «الجمل» مى‌نويسد: «فهذه جمل لخصناها و عقدناها في كل كتاب على غاية جهدنا و طاقتنا»، اما گاهى در تقسيم بندى مطالب به تكرار بعضى از مطالب پرداخته و يا عبارت‌هاى طولانى را بكار برده‌اند. | اگر چه مؤلفين اين كتاب‌ها تمام تلاش خود را در جهت خلاصه نمودن مباحث فقهى بكار مى‌گرفتند تا جايى كه [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] در پايان «الجمل» مى‌نويسد: «فهذه جمل لخصناها و عقدناها في كل كتاب على غاية جهدنا و طاقتنا»، اما گاهى در تقسيم بندى مطالب به تكرار بعضى از مطالب پرداخته و يا عبارت‌هاى طولانى را بكار برده‌اند. | ||
==شيوۀ مؤلف== | ==شيوۀ مؤلف== | ||
محقق حلى با توجه به اين كه قصد داشته خود كتاب مستقلى در اين سبك از فقه تدوين نمايد و از طرفى با احترام به پيشينيان قبل از خود به خلاصه نمودن و مختصر نمودن كتاب «المراسم» سلاّر و «الجمل و العقود» شيخ طوسى پرداخته است. | محقق حلى با توجه به اين كه قصد داشته خود كتاب مستقلى در اين سبك از فقه تدوين نمايد و از طرفى با احترام به پيشينيان قبل از خود به خلاصه نمودن و مختصر نمودن كتاب «المراسم» سلاّر و «الجمل و العقود» [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] پرداخته است. | ||
در اين ميان با تغيير در نظم تقسيم بندى و ساختار مطالب، و استفاده از تعابير خلاصه‌تر و جاى دادن فتاواى خود در ضمن اين عبارت‌ها به اين مهم همت گماشته است. | در اين ميان با تغيير در نظم تقسيم بندى و ساختار مطالب، و استفاده از تعابير خلاصه‌تر و جاى دادن فتاواى خود در ضمن اين عبارت‌ها به اين مهم همت گماشته است. | ||
| خط ۷۴۴: | خط ۷۴۴: | ||
در لابه‌لاى مطالب مذكور در كتاب المقصود من الجمل و العقود مؤلف نظريات جديد و فتاواى خود را مطرح نموده كه به بعضى اشاره مى‌شود در كتاب الجمل و العقود شيخ طوسى وقت نماز مغرب را استتار قرص خورشيد دانسته مى‌نويسد: و أوّل وقت المغرب غيبوبة الشمس، امّا محقّق حلّى مى‌نويسد: و أوّل المغرب من زوال الحمرة شرقا إلى زوالها غربا. | در لابه‌لاى مطالب مذكور در كتاب المقصود من الجمل و العقود مؤلف نظريات جديد و فتاواى خود را مطرح نموده كه به بعضى اشاره مى‌شود در كتاب الجمل و العقود [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] وقت نماز مغرب را استتار قرص خورشيد دانسته مى‌نويسد: و أوّل وقت المغرب غيبوبة الشمس، امّا محقّق حلّى مى‌نويسد: و أوّل المغرب من زوال الحمرة شرقا إلى زوالها غربا. | ||
در مورد ترتيب خواندن نمازهاى قضاء و اداء شيخ طوسى مى‌نويسد: من فاتته صلاة فريضة فوقتها حين يذكرها ما لم يدخل وقت فريضة [حاضرة]. در حالى كه محقق حلّى داخل شدن وقت را شرط ندانسته بلكه ضيق به وقت را شرط مى‌داند و مى‌نويسد: و تصلّى الفائتة ما لم يتضيق الحاضرة. | در مورد ترتيب خواندن نمازهاى قضاء و اداء [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] مى‌نويسد: من فاتته صلاة فريضة فوقتها حين يذكرها ما لم يدخل وقت فريضة [حاضرة]. در حالى كه محقق حلّى داخل شدن وقت را شرط ندانسته بلكه ضيق به وقت را شرط مى‌داند و مى‌نويسد: و تصلّى الفائتة ما لم يتضيق الحاضرة. | ||
& | & | ||