سيرة الأميرین الجليلین الشريفین الفاضلین القاسم و محمد ابنی جعفر ابن الإمام القاسم بن علي العیاني: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
}} | }} | ||
'''سيرة الأميرین الجليلین الشريفین الفاضلین القاسم و محمد ابنی جعفر ابن الإمام القاسم بن علي العیاني، نص تاريخي یمني من القرن الخامس الهجري'''، اثر مفرح بن حمد ربعی (متوفی)، کتابی است پیرامون سیره شریف فاضل قاسم (متوفی 468ق) و ذو‌شرفین محمد (متوفی 477ق) دو فروند جعفر ابن امام قاسم بن علی عیانی که با تحقیق رضوان سید و عبدالغنی محمد عبدالعاطی به چاپ رسیده است. | '''سيرة الأميرین الجليلین الشريفین الفاضلین القاسم و محمد ابنی جعفر ابن الإمام القاسم بن علي العیاني، نص تاريخي یمني من القرن الخامس الهجري'''، اثر [[ربعی، مفرح بن احمد|مفرح بن حمد ربعی]] (متوفی)، کتابی است پیرامون سیره شریف فاضل قاسم (متوفی 468ق) و ذو‌شرفین محمد (متوفی 477ق) دو فروند جعفر ابن امام قاسم بن علی عیانی که با تحقیق [[رضوان السید|رضوان سید]] و [[عبدالغنی محمد عبدالعاطی]] به چاپ رسیده است. | ||
در ابتدای کتاب مقاله ویلفرد مادلونگ که در 1979م منتشر شده به عنوان «تمهید»؛ و نیز مقاله تحلیلی تاریخی و مضمونی بر نص سیره و عقاید فرقه حسینیه و سرنوشت أشراف و بزرگان قاسمیینی که موجب حرکت و تغذیه آن جنبش شده‌اند با عنوان «فی التقدیم»، آمده است. | در ابتدای کتاب مقاله [[مادلونگ، ویلفرد|ویلفرد مادلونگ]] که در 1979م منتشر شده به عنوان «تمهید»؛ و نیز مقاله تحلیلی تاریخی و مضمونی بر نص سیره و عقاید فرقه حسینیه و سرنوشت أشراف و بزرگان قاسمیینی که موجب حرکت و تغذیه آن جنبش شده‌اند با عنوان «فی التقدیم»، آمده است. | ||
در انتها، بخش‌هایی از کتاب «تاريخ مسلّم اللحجي» درباره اشراف آل قاسم و شیعه حسینیه، «حقائق المعرفة» و «الحكمة الدرية» تألیف متوکل علی‌الله احمد بن سلیمان و «بیان الإشكال فيما حكی عن المهدي من الأقوال» تألیف حمیدان بن یحیی به کتاب ملحق شده است. | در انتها، بخش‌هایی از کتاب «تاريخ مسلّم اللحجي» درباره اشراف آل قاسم و شیعه حسینیه، «حقائق المعرفة» و «الحكمة الدرية» تألیف متوکل علی‌الله احمد بن سلیمان و «بیان الإشكال فيما حكی عن المهدي من الأقوال» تألیف حمیدان بن یحیی به کتاب ملحق شده است. | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۳: | ||
این سیره، تألیف مؤلفی است که قاضی و ادیب و شاعر و خود بر مذهب حسینیه بوده است. مؤلف کتاب را به امر عمدةالاسلام جعفر ابن ذی‌الشرفین که در رجب 485ق از وی درخواست تألیف سیره را کرده بوده، نگاشته است<ref>انصاری قمی، حسن، ص141</ref>. | این سیره، تألیف مؤلفی است که قاضی و ادیب و شاعر و خود بر مذهب حسینیه بوده است. مؤلف کتاب را به امر عمدةالاسلام جعفر ابن ذی‌الشرفین که در رجب 485ق از وی درخواست تألیف سیره را کرده بوده، نگاشته است<ref>انصاری قمی، حسن، ص141</ref>. | ||
برو کلمان و نیز ایمن فؤاد سید در مصادر تاريخ الیمن في العصر الإسلامي (چاپ قاهره، 1974م) از این سیره یاد نکرده‌اند، ولی اهمیت آن را به‌ویژه مادلونگ در مقاله‌ای در همین باره مورد تأکید قرار داده است<ref>همان</ref>. | [[بروکلمان، کارل|برو کلمان]] و نیز ایمن فؤاد سید در مصادر تاريخ الیمن في العصر الإسلامي (چاپ قاهره، 1974م) از این سیره یاد نکرده‌اند، ولی اهمیت آن را به‌ویژه مادلونگ در مقاله‌ای در همین باره مورد تأکید قرار داده است<ref>همان</ref>. | ||
این سیره در شناخت اشراف قاسمی و فرقه حسینیه (از فرق زیدیه) و نیز تاریخ سیاسی و دینی شمال یمن و جغرافیای تاریخی و حیات دینی و اجتماعی آن بسیار مفید است<ref>همان</ref>. | این سیره در شناخت اشراف قاسمی و فرقه حسینیه (از فرق زیدیه) و نیز تاریخ سیاسی و دینی شمال یمن و جغرافیای تاریخی و حیات دینی و اجتماعی آن بسیار مفید است<ref>همان</ref>. | ||
| خط ۴۹: | خط ۴۹: | ||
قسمت‌هایی از «تاریخ مسلم اللحجی» درباره اشراف آل قاسم و شیعه حسینیه<ref>متن کتاب، ص317</ref>، کتاب «حقائق المعرفة»<ref>همان، ص345</ref> و «الحکمة الدریة» از متوکل علی الله احمد بن سلیمان<ref>همان، ص351</ref> و کتاب «بیان الإشکال فیما حکمی المهدي من الأقوال» حمیدان بن یحیی<ref>همان، ص355</ref> به عنوان ملحقات، در انتهای کتاب آمده است. | قسمت‌هایی از «تاریخ مسلم اللحجی» درباره اشراف آل قاسم و شیعه حسینیه<ref>متن کتاب، ص317</ref>، کتاب «حقائق المعرفة»<ref>همان، ص345</ref> و «الحکمة الدریة» از متوکل علی الله احمد بن سلیمان<ref>همان، ص351</ref> و کتاب «بیان الإشکال فیما حکمی المهدي من الأقوال» حمیدان بن یحیی<ref>همان، ص355</ref> به عنوان ملحقات، در انتهای کتاب آمده است. | ||
یحیی بن الحسین (متوفی 1099ق) در طبقات الزّیدیّه یا همان الطبقات الکبری وصفی از کتاب اخبار الزّیدیّه، تألیف مسلّم بن محمد بن جعفر اللّحجی (متوفی 545 یا 552 ق)، به دست داده است. او می‌نویسد که «مسلّم اللّحجی تاریخی دارد که بر اساس طبقات است و بیشتر در ذکر احوال مطرّفیّه، که خود از آنان است، سخن رانده است. او از اولاد الهادی، یعنی المرتضی و النّاصر، در این کتاب یاد کرده است. کتاب در چهار جزء کوچک است که همه آن در دو جلد متوسط جا می‌گیرد. کتاب شامل پنج طبقه است. طبقه نخست در احوال دو فرزند الهادی است و در آن جنگ‌های میان الناصر و قرامطه و دیگران را به‌تفصیل آورده است. طبقه دوم در ذکر احوال المختار و اولادش و بنی الضحاک است و در این بخش شرح مبسوطی در باب شیخ احمد بن موسی طبری آمده است. طبقه سوم در باب کسانی است که از طبری کسب دانش کرده‌اند، چون مطرّف بن شهاب و ابن ابی الفوارس و امام قاسم العیانی و دیگر علما که از طبقه دوم علم آموخته‌اند. در این طبقه از اختلاف زیدیّه نیز سخن رانده شده است. طبقه چهارم در باب کسانی است که از مطرّف بن شهاب بهره گرفته‌اند، چون نهد بن الصباح و ابن صعتر و دیگران. طبقه پنجم از کسانی یاد می‌کند که در زمان مسلّم اللّحجی بوده‌اند و از علمای مطرّفیه به شمار می‌آمده‌اند. اول کسی که مؤلّف در تاریخ خود از وی یاد می‌کند المرتضی محمد فرزند الهادی است...و از سیره الهادی و سیره دیگر کسانی که پیش از الهادی بوده‌اند. چیزی به میان نیاورده است، چرا که به سیرة الهادی و المصابیح ابوالعباس حسنی و الافاده [ابوطالب هارونی] و دیگر کتب تاریخی اکتفا کرده و نیازی به تکرار مطالب این کتب ندیده است». | یحیی بن الحسین (متوفی 1099ق) در طبقات الزّیدیّه یا همان [[الطبقات الكبری (دار الكتب العلمية)|الطبقات الکبری]] وصفی از کتاب اخبار الزّیدیّه، تألیف مسلّم بن محمد بن جعفر اللّحجی (متوفی 545 یا 552 ق)، به دست داده است. او می‌نویسد که «مسلّم اللّحجی تاریخی دارد که بر اساس طبقات است و بیشتر در ذکر احوال مطرّفیّه، که خود از آنان است، سخن رانده است. او از اولاد الهادی، یعنی المرتضی و النّاصر، در این کتاب یاد کرده است. کتاب در چهار جزء کوچک است که همه آن در دو جلد متوسط جا می‌گیرد. کتاب شامل پنج طبقه است. طبقه نخست در احوال دو فرزند الهادی است و در آن جنگ‌های میان الناصر و قرامطه و دیگران را به‌تفصیل آورده است. طبقه دوم در ذکر احوال المختار و اولادش و بنی الضحاک است و در این بخش شرح مبسوطی در باب شیخ احمد بن موسی طبری آمده است. طبقه سوم در باب کسانی است که از طبری کسب دانش کرده‌اند، چون مطرّف بن شهاب و ابن ابی الفوارس و امام قاسم العیانی و دیگر علما که از طبقه دوم علم آموخته‌اند. در این طبقه از اختلاف زیدیّه نیز سخن رانده شده است. طبقه چهارم در باب کسانی است که از مطرّف بن شهاب بهره گرفته‌اند، چون نهد بن الصباح و ابن صعتر و دیگران. طبقه پنجم از کسانی یاد می‌کند که در زمان مسلّم اللّحجی بوده‌اند و از علمای مطرّفیه به شمار می‌آمده‌اند. اول کسی که مؤلّف در تاریخ خود از وی یاد می‌کند المرتضی محمد فرزند الهادی است...و از سیره الهادی و سیره دیگر کسانی که پیش از الهادی بوده‌اند. چیزی به میان نیاورده است، چرا که به سیرة الهادی و المصابیح ابوالعباس حسنی و الافاده [ابوطالب هارونی] و دیگر کتب تاریخی اکتفا کرده و نیازی به تکرار مطالب این کتب ندیده است». | ||
آنچه آمد توصیفی بود که یحیی بن حسین در باب کتاب لحجی آورده است. به‌هرحال تصوّر محققان اندیشه و تاریخ زیدیّه چنین بود که از کتاب لحجی جز بخشی از مجلّد اوّل باقی نمانده است. بخشی که تنها اخبار المرتضی و الناصر و بخشی نیز از اخبار احمد بن موسی الطبری را شامل می‌شد. این بخش ضمن نسخه‌ای خطّی از مجموعه Glaser در کتابخانه دولتی برلین، به شماره 1300(در فهرست به شماره 9644) به دست ما رسیده است. استاد ویلفرد مادلونگ، اسلام‌شناس برجسته معاصر، بخش اعظم نسخه خطّی برلین را که متضمن شرح احوال الناصر احمد ابن الهادی (متوفی 315ق) و برخی اخبار برادر النّاصر، یعنی المرتضی محمد (متوفی 130ق) است در این کتاب به چاپ رسانده است. ولی چند سالی است که نسخه‌ای کهن و ناقص از مجلّد دوم که به سال 566ق کتابت شده است و متضمّن بخش دوم طبقه سوم و نیز طبقه‌های چهارم و پنجم تاریخ لحجی است (یعنی از حوالی سال 450ق تا حوالی سال 520ق) به دست ما رسیده است که قطعاً در تحقیقات زیدی شناسی تحوّلاتی ایجاد خواهد کرد. از این نسخه چندین عکس در صنعاء(یمن) موجود است، از جمله در کتابخانه مرکزی دانشگاه صنعاء. درباره مؤلّف کتاب یعنی مسلّم بن محمد بن جعفر اللّحجی الشّظبی باید گفت که او حوالی سال 485 به دنیا آمده و سال 545 یا 552ق درگذشته است. در جوانی به لغت و ادب و شعر اهتمام می‌ورزید و دراین‌باره کتابی با عنوان الأترنجه فی شعراء الیمن نگاشته است. مطلب یاقوت حموی در معجم البلدان (ذیل ماده لحج) اشاره دارد که وی در حدود سال 530ق در قید حیات بوده است و ظاهراً این تاریخ مربوط به تألیف کتاب الأترنجه است. لحجی به فرقه مطرّفیه زیدیّه علاقه‌مند شد و ظاهراً همین امر او را واداشت که تاریخ زیدیّه و رجال و افکار آن را در یمن بنویسد و هدفش در این نگارش، اثبات بینش و منظر مطرّفیه نیست به میراث مذهب زیدی در یمن بود و اینکه مطرّفیه پیروان حقیقی الهادی اند. فرقه مطرّفیه از اوایل قرن ششم از سوی اشراف و علمای مرتبط با سنت‌های حکومتی اعقاب الهادی الی الحق در یمن مورد تعرّض جدی قرار گرفت، به‌ویژه همراه با دعوت المتوکّل علی‌الله احمد بن سلیمان و بازگشت قاضی جعفر بن احمد بن عبدالسلام از عراق و همراه آوردن کتب بسیاری از میراث زیدیّة جبل و دیلم و نیز کتب معتزله. | آنچه آمد توصیفی بود که یحیی بن حسین در باب کتاب لحجی آورده است. به‌هرحال تصوّر محققان اندیشه و تاریخ زیدیّه چنین بود که از کتاب لحجی جز بخشی از مجلّد اوّل باقی نمانده است. بخشی که تنها اخبار المرتضی و الناصر و بخشی نیز از اخبار احمد بن موسی الطبری را شامل می‌شد. این بخش ضمن نسخه‌ای خطّی از مجموعه Glaser در کتابخانه دولتی برلین، به شماره 1300(در فهرست به شماره 9644) به دست ما رسیده است. استاد ویلفرد مادلونگ، اسلام‌شناس برجسته معاصر، بخش اعظم نسخه خطّی برلین را که متضمن شرح احوال الناصر احمد ابن الهادی (متوفی 315ق) و برخی اخبار برادر النّاصر، یعنی المرتضی محمد (متوفی 130ق) است در این کتاب به چاپ رسانده است. ولی چند سالی است که نسخه‌ای کهن و ناقص از مجلّد دوم که به سال 566ق کتابت شده است و متضمّن بخش دوم طبقه سوم و نیز طبقه‌های چهارم و پنجم تاریخ لحجی است (یعنی از حوالی سال 450ق تا حوالی سال 520ق) به دست ما رسیده است که قطعاً در تحقیقات زیدی شناسی تحوّلاتی ایجاد خواهد کرد. از این نسخه چندین عکس در صنعاء(یمن) موجود است، از جمله در کتابخانه مرکزی دانشگاه صنعاء. درباره مؤلّف کتاب یعنی مسلّم بن محمد بن جعفر اللّحجی الشّظبی باید گفت که او حوالی سال 485 به دنیا آمده و سال 545 یا 552ق درگذشته است. در جوانی به لغت و ادب و شعر اهتمام می‌ورزید و دراین‌باره کتابی با عنوان الأترنجه فی شعراء الیمن نگاشته است. مطلب یاقوت حموی در معجم البلدان (ذیل ماده لحج) اشاره دارد که وی در حدود سال 530ق در قید حیات بوده است و ظاهراً این تاریخ مربوط به تألیف کتاب الأترنجه است. لحجی به فرقه مطرّفیه زیدیّه علاقه‌مند شد و ظاهراً همین امر او را واداشت که تاریخ زیدیّه و رجال و افکار آن را در یمن بنویسد و هدفش در این نگارش، اثبات بینش و منظر مطرّفیه نیست به میراث مذهب زیدی در یمن بود و اینکه مطرّفیه پیروان حقیقی الهادی اند. فرقه مطرّفیه از اوایل قرن ششم از سوی اشراف و علمای مرتبط با سنت‌های حکومتی اعقاب الهادی الی الحق در یمن مورد تعرّض جدی قرار گرفت، به‌ویژه همراه با دعوت المتوکّل علی‌الله احمد بن سلیمان و بازگشت قاضی جعفر بن احمد بن عبدالسلام از عراق و همراه آوردن کتب بسیاری از میراث زیدیّة جبل و دیلم و نیز کتب معتزله. | ||
| خط ۶۲: | خط ۶۲: | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
<references/> | <references /> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||