تاریخ سیاسی معاصر ایران (نظرپور): تفاوت میان نسخه‌ها

هیچ تغییری در اندازه به وجود نیامده‌ است. ،  ‏۶ سپتامبر ۲۰۱۹
جز
جایگزینی متن - 'ه‎ط' به 'ه‌ط'
جز (جایگزینی متن - 'ب‎ه' به 'ب‌ه')
جز (جایگزینی متن - 'ه‎ط' به 'ه‌ط')
خط ۴۸: خط ۴۸:
در درس اول، به بیان دوره‌های تاریخ ایران پرداخته شده و تاریخچه اجمالی پادشاهان قاجاریه، تشریح گردیده و به این نکته اشاره شده است که در طول دویست سال تاریخ معاصر ایران، به‎ویژه در زمان حکومت پادشاهان قاجاریه، تحولات مهمی در صحنه سیاسی ایران رخ داده است. در این دوره که هم‎زمان با تحولات و پیشرفت‎های مهم در صنعت، علم و تکنولوژی در اروپاست، ایران به دلیل کشت و کشتار و هرج‎ومرج و ظلم و ستم پادشاهان، از یک‎سو و آغاز رقابت سیاسی قدرت‎های بزرگ اروپایی از سوی دیگر، با اروپا فاصله زیادی پیدا کرد و دچار رکود در زمینه‌های مادی و معنوی شد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص15</ref>.
در درس اول، به بیان دوره‌های تاریخ ایران پرداخته شده و تاریخچه اجمالی پادشاهان قاجاریه، تشریح گردیده و به این نکته اشاره شده است که در طول دویست سال تاریخ معاصر ایران، به‎ویژه در زمان حکومت پادشاهان قاجاریه، تحولات مهمی در صحنه سیاسی ایران رخ داده است. در این دوره که هم‎زمان با تحولات و پیشرفت‎های مهم در صنعت، علم و تکنولوژی در اروپاست، ایران به دلیل کشت و کشتار و هرج‎ومرج و ظلم و ستم پادشاهان، از یک‎سو و آغاز رقابت سیاسی قدرت‎های بزرگ اروپایی از سوی دیگر، با اروپا فاصله زیادی پیدا کرد و دچار رکود در زمینه‌های مادی و معنوی شد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص15</ref>.


در درس دوم، به بررسی جنگ‎های ایران و روس پرداخته شده است. نویسنده علل اصلی شروع جنگ‎های ایران و روس را سیاست استعماری و توسعه‎طلبی تزارهای روس به بهانه وصیت پتر کبیر در رسیدن به آب‌های گرم می‌داند. جنگ اول در سال 1803م، با ضمیمه کردن گرجستان ایران به خاک روسیه شروع شد و به مدت ده سال طول کشید. فتحعلی‎ شاه در طول جنگ، زمانی به پشتیبانی فرانسه و زمانی دیگر به پشتیبانی انگلستان، قصد شکست و بازپس‎گیری شهرهای اشغالی ایران را داشت، اما هر دو کشور در لحظه‌های حساس جنگ، ایران را تنها گذاشتند و سرانجام این جنگ به شکست ایران و تحمیل قرارداد صلح گلستان منجر شد که به موجب آن، شهرهای زیادی از ایران، جدا شدند. جنگ دوم با استفاده از ابهام در عهدنامه گلستان و نقض آن از طرف روسیه آغاز شد. این جنگ به مدت 5/1 سال طول کشید و سه مرحله متفاوت را پشت‎ سر گذاشت. هرچند در مرحله اول این جنگ، با اعلام جهاد از سوی علما، نوید پیروزی ایران نمایان گشت، اما به‎خاطر تعلل و اشتباه‌های فتحعلی‎ شاه و عباس میرزا، سرانجام با شکست سنگین ایران از روسیه و اشغال تبریز با وساطت انگلستان، عهدنامه صلح تحمیلی ترکمنچای به ایران تحمیل شد. به موجب این عهدنامه، امتیازات زیادی به روسیه داده شد که بعدها باعث سوء استفاده دیگران نیز گردید<ref>ر.ک: همان، ص34</ref>.
در درس دوم، به بررسی جنگ‎های ایران و روس پرداخته شده است. نویسنده علل اصلی شروع جنگ‎های ایران و روس را سیاست استعماری و توسعه‌طلبی تزارهای روس به بهانه وصیت پتر کبیر در رسیدن به آب‌های گرم می‌داند. جنگ اول در سال 1803م، با ضمیمه کردن گرجستان ایران به خاک روسیه شروع شد و به مدت ده سال طول کشید. فتحعلی‎ شاه در طول جنگ، زمانی به پشتیبانی فرانسه و زمانی دیگر به پشتیبانی انگلستان، قصد شکست و بازپس‎گیری شهرهای اشغالی ایران را داشت، اما هر دو کشور در لحظه‌های حساس جنگ، ایران را تنها گذاشتند و سرانجام این جنگ به شکست ایران و تحمیل قرارداد صلح گلستان منجر شد که به موجب آن، شهرهای زیادی از ایران، جدا شدند. جنگ دوم با استفاده از ابهام در عهدنامه گلستان و نقض آن از طرف روسیه آغاز شد. این جنگ به مدت 5/1 سال طول کشید و سه مرحله متفاوت را پشت‎ سر گذاشت. هرچند در مرحله اول این جنگ، با اعلام جهاد از سوی علما، نوید پیروزی ایران نمایان گشت، اما به‎خاطر تعلل و اشتباه‌های فتحعلی‎ شاه و عباس میرزا، سرانجام با شکست سنگین ایران از روسیه و اشغال تبریز با وساطت انگلستان، عهدنامه صلح تحمیلی ترکمنچای به ایران تحمیل شد. به موجب این عهدنامه، امتیازات زیادی به روسیه داده شد که بعدها باعث سوء استفاده دیگران نیز گردید<ref>ر.ک: همان، ص34</ref>.


در درس سوم، به بررسی رقابت بیگانگان در ایران پرداخته شده است. در اواخر قرن هجده و اوایل قرن نوزده، به علت تحولات مهم در اروپا، رقابت کشورهای بزرگ اروپا در ایران، وارد مرحله جدیدی شد. هرچند این رقابت با حضور چند کشور بزرگ اروپا بود، اما رقابت اصلی بین دو کشور بزرگ، یعنی روس و انگلیس، ملموس‎تر و شدیدتر بود و ابعاد اقتصادی، سیاسی و نظامی وسیعی داشت که در این درس، فقط به مهم‎ترین قراردادهای اقتصادی و سیاسی آن، پرداخته شده است.<ref>ر.ک: همان، ص44</ref>.
در درس سوم، به بررسی رقابت بیگانگان در ایران پرداخته شده است. در اواخر قرن هجده و اوایل قرن نوزده، به علت تحولات مهم در اروپا، رقابت کشورهای بزرگ اروپا در ایران، وارد مرحله جدیدی شد. هرچند این رقابت با حضور چند کشور بزرگ اروپا بود، اما رقابت اصلی بین دو کشور بزرگ، یعنی روس و انگلیس، ملموس‎تر و شدیدتر بود و ابعاد اقتصادی، سیاسی و نظامی وسیعی داشت که در این درس، فقط به مهم‎ترین قراردادهای اقتصادی و سیاسی آن، پرداخته شده است.<ref>ر.ک: همان، ص44</ref>.
خط ۵۴: خط ۵۴:
درس چهارم، به موضوع نهضت تنباکو اختصاص یافته است. در سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا، انگلیسی‎ها تقاضاهای زیادی از او کردند که یکی از آنها، واگذاری امتیاز توتون و تنباکوی ایران بود و شاه و صدر اعظم، ضمن قبول آن، قول دادند که پس از بازگشت به وطن، تالبوت را به ایران دعوت کنند. پس از ورود تالبوت به ایران و واگذاری امتیاز، عده زیادی از مردان و زنان انگلیسی، وارد کشورمان شدند و فعالیت‎های اقتصادی و فرهنگی خود را شروع کردند. خسارت‎های واردشده به مردم بر اثر واگذاری امتیاز از یک‎سو و فعالیت‎های فرهنگی خلاف اسلام بیگانگان در ایران از سوی دیگر، باعث نهضت سراسری علما و مردم علیه شاه و شرکت رژی شد. این نهضت به‎ویژه در شهرهای اصفهان، فارس، تبریز و تهران، از شدت خاصی برخوردار بود<ref>ر.ک: همان، ص55</ref>.
درس چهارم، به موضوع نهضت تنباکو اختصاص یافته است. در سفر سوم ناصرالدین شاه به اروپا، انگلیسی‎ها تقاضاهای زیادی از او کردند که یکی از آنها، واگذاری امتیاز توتون و تنباکوی ایران بود و شاه و صدر اعظم، ضمن قبول آن، قول دادند که پس از بازگشت به وطن، تالبوت را به ایران دعوت کنند. پس از ورود تالبوت به ایران و واگذاری امتیاز، عده زیادی از مردان و زنان انگلیسی، وارد کشورمان شدند و فعالیت‎های اقتصادی و فرهنگی خود را شروع کردند. خسارت‎های واردشده به مردم بر اثر واگذاری امتیاز از یک‎سو و فعالیت‎های فرهنگی خلاف اسلام بیگانگان در ایران از سوی دیگر، باعث نهضت سراسری علما و مردم علیه شاه و شرکت رژی شد. این نهضت به‎ویژه در شهرهای اصفهان، فارس، تبریز و تهران، از شدت خاصی برخوردار بود<ref>ر.ک: همان، ص55</ref>.


در درس پنجم و ششم، به نهضت مشروطیت پرداخته شده است. در شکل‎گیری و پیروزی نهضت مشروطیت، زمینه‌های داخلی و خارجی نقش مؤثری داشتند، اما چون لازمه هر دگرگونی و تغییر و تحول، زمینه‌های داخلی است؛ به همین دلیل ابتدا زمینه‌های داخلی و سپس زمینه‌های خارجی نهضت بررسی شده‌اند. به اعتقاد نویسنده، مهم‎ترین زمینه‌های داخلی که در شروع نهضت مشروطیت نقش داشتند، عبارتند از: پیروزی نهضت تنباکو، ظلم و استبداد پادشاهان قاجاریه بر مردم، نقش مطبوعات، فعالیت گروه‌ها و انجمن‎ها، تلاش علما و روحانیون و روشنفکران غرب‎گرا. وی زمینه‌های خارجی که بیشتر از بقیه در شکل‎گیری نهضت مؤثر بودند را سلطه اقتصادی بیگانگان بر منابع حیاتی و اقتصادی ایران، جنبش‎های آزادی‌خواهی و مشروطه‎طلبی در جهان به‎ویژه در کشورهای همسایه (روسیه و عثمانی) و سرانجام حمایت انگلستان از مشروطیت دانسته است.<ref>ر.ک: همان، ص66</ref>.
در درس پنجم و ششم، به نهضت مشروطیت پرداخته شده است. در شکل‎گیری و پیروزی نهضت مشروطیت، زمینه‌های داخلی و خارجی نقش مؤثری داشتند، اما چون لازمه هر دگرگونی و تغییر و تحول، زمینه‌های داخلی است؛ به همین دلیل ابتدا زمینه‌های داخلی و سپس زمینه‌های خارجی نهضت بررسی شده‌اند. به اعتقاد نویسنده، مهم‎ترین زمینه‌های داخلی که در شروع نهضت مشروطیت نقش داشتند، عبارتند از: پیروزی نهضت تنباکو، ظلم و استبداد پادشاهان قاجاریه بر مردم، نقش مطبوعات، فعالیت گروه‌ها و انجمن‎ها، تلاش علما و روحانیون و روشنفکران غرب‎گرا. وی زمینه‌های خارجی که بیشتر از بقیه در شکل‎گیری نهضت مؤثر بودند را سلطه اقتصادی بیگانگان بر منابع حیاتی و اقتصادی ایران، جنبش‎های آزادی‌خواهی و مشروطه‌طلبی در جهان به‎ویژه در کشورهای همسایه (روسیه و عثمانی) و سرانجام حمایت انگلستان از مشروطیت دانسته است.<ref>ر.ک: همان، ص66</ref>.


در درس هفتم، به بررسی دوره رضا خان پرداخته شده است. در جنگ اول جهانی، به علت مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از اشغال ایران، انگلستان به این فکر افتاد که برای حفظ منافع خود، یک حکومت مرکزی قدرتمند در ایران تشکیل دهد و از میان افراد در نظر گرفته‎شده، سرهنگ رضا خان برای کودتا و به قدرت رسیدن انتخاب شد. وی در سال 1304ش، خلع قاجاریه را مطرح کرده و پس از تشکیل مجلس مؤسسان و تصویب آن، سوگند یاد کرده و تاج‎گذاری نمود. وی در دوران پادشاهی خود، دست به اقداماتی از جمله کشف حجاب و کشتار مردم در مشهد زد و سرانجام در سال 1320ش، پس از اشغال ایران توسط متفقین، استعفا داده و به خارج از کشور تبعید شد<ref>ر.ک: همان، ص88</ref>.
در درس هفتم، به بررسی دوره رضا خان پرداخته شده است. در جنگ اول جهانی، به علت مشکلات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از اشغال ایران، انگلستان به این فکر افتاد که برای حفظ منافع خود، یک حکومت مرکزی قدرتمند در ایران تشکیل دهد و از میان افراد در نظر گرفته‎شده، سرهنگ رضا خان برای کودتا و به قدرت رسیدن انتخاب شد. وی در سال 1304ش، خلع قاجاریه را مطرح کرده و پس از تشکیل مجلس مؤسسان و تصویب آن، سوگند یاد کرده و تاج‎گذاری نمود. وی در دوران پادشاهی خود، دست به اقداماتی از جمله کشف حجاب و کشتار مردم در مشهد زد و سرانجام در سال 1320ش، پس از اشغال ایران توسط متفقین، استعفا داده و به خارج از کشور تبعید شد<ref>ر.ک: همان، ص88</ref>.


در درس هشتم، به بررسی رابطه مدرس و رضا خان پرداخته شده است. آیت‌الله سید حسن مدرس در هنگام آغاز به کار مجلس دوم مشروطه، به‎عنوان مجتهد طراز اول، از سوی مجتهدان نجف، جهت تطبیق قوانین با شرع مقدس، وارد مجلس شد و مردم به علت خصوصیاتش، او را به نمایندگی انتخاب کردند و او هم‎زمان دو وظیفه نمایندگی و نظارت بر تصویب قوانین را انجام می‌داد. وی به‎عنوان رهبر جناح اکثریت مجلس، مبارزات خود را به‎طور علنی علیه رضا خان آغاز کرد. از جمله اقدامات مدرس در مقابل رضا خان، استیضاح او بود که با حمایت اکثریت از رضا خان، به نتیجه نرسید و سرانجام رضا خان او را به مدت نه سال تبعید کرد و در همان حال، او را به شهادت رساند<ref>ر.ک: همان، ص98</ref>.
در درس هشتم، به بررسی رابطه مدرس و رضا خان پرداخته شده است. آیت‌الله سید حسن مدرس در هنگام آغاز به کار مجلس دوم مشروطه، به‎عنوان مجتهد طراز اول، از سوی مجتهدان نجف، جهت تطبیق قوانین با شرع مقدس، وارد مجلس شد و مردم به علت خصوصیاتش، او را به نمایندگی انتخاب کردند و او هم‎زمان دو وظیفه نمایندگی و نظارت بر تصویب قوانین را انجام می‌داد. وی به‎عنوان رهبر جناح اکثریت مجلس، مبارزات خود را به‌طور علنی علیه رضا خان آغاز کرد. از جمله اقدامات مدرس در مقابل رضا خان، استیضاح او بود که با حمایت اکثریت از رضا خان، به نتیجه نرسید و سرانجام رضا خان او را به مدت نه سال تبعید کرد و در همان حال، او را به شهادت رساند<ref>ر.ک: همان، ص98</ref>.


نهضت ملی شدن نفت در ایران، در درس نهم و دهم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. استفاده از نفت ایران، از سابقه طولانی برخوردار است، اما بهره‎برداری از آن، به‎طور رسمی از سال 1872م، به «ژولیوس رویتر» واگذار شد که عملی نشد و سپس در سال 1280م، به مدت شصت سال به «ویلیام رویتر» داده شد که در سال 1312ش، دوباره تمدید گردید که با تلاش‎ها و مبارزات آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق، نفت ایران ملی شد<ref>ر.ک: همان، ص108</ref>،  
نهضت ملی شدن نفت در ایران، در درس نهم و دهم، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. استفاده از نفت ایران، از سابقه طولانی برخوردار است، اما بهره‎برداری از آن، به‌طور رسمی از سال 1872م، به «ژولیوس رویتر» واگذار شد که عملی نشد و سپس در سال 1280م، به مدت شصت سال به «ویلیام رویتر» داده شد که در سال 1312ش، دوباره تمدید گردید که با تلاش‎ها و مبارزات آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق، نفت ایران ملی شد<ref>ر.ک: همان، ص108</ref>،  


اما اختلاف‎هایی که بین دکتر مصدق و آیت‌الله کاشانی به وجود آمده بود از یک‎سو و به قدرت رسیدن جمهوری‌خواهان در آمریکا از سوی دیگر زمینه‌های کودتا بر علیه دولت مصدق را فراهم کرده و سرانجام دولت او، در مرداد 32 سرنگون شد<ref>ر.ک: همان، ص118</ref>.
اما اختلاف‎هایی که بین دکتر مصدق و آیت‌الله کاشانی به وجود آمده بود از یک‎سو و به قدرت رسیدن جمهوری‌خواهان در آمریکا از سوی دیگر زمینه‌های کودتا بر علیه دولت مصدق را فراهم کرده و سرانجام دولت او، در مرداد 32 سرنگون شد<ref>ر.ک: همان، ص118</ref>.
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش