السنة (خلال): تفاوت میان نسخه‌ها

'''السنة'''، اثر [[خلال، احمد بن محمد|احمد بن هارون بن یزید خلال]] (متوفی 311ق)، کتابی است هفت‎جلدی در سه مجلد، به زبان عربی با موضوع، احادیث، کلام، علوم سیاسی، و تاریخ اسلام. سعی نویسنده در این اثر بر جمع آرای احمد بن حنبل از ائمه اهل سنت بوده است. این اثر رأی اهل سنت و جماعت را به نمایش می‎گذارد و نظر مخالفین آنان را رد می‎کند. کتاب، به تحقیق دکتر [[زهرانی، عطیه|عطیه زهرانی]] رسیده و دارالرایة عربستان آن را چاپ کرده است.

محقق در مقدمه در سبب اختیار این کتاب به جهت تحقیق موارد زیر را ذکر می‎کند:

درباره موضوعات این کتاب باید گفت: این اثر رأی اهل سنت و جماعت را به نمایش می‎گذارد و نظر مخالفین آنان را رد می‎کند. محقق مدعی است از موضوعاتی که در آن مطرح شده روشن می‌شود که روش سلف، همان روش حق است زیرا عمده مطالبی که مطرح می‎کنند، از کتاب خدا و سنت پیامبرش(ص) گرفته شده است. این اثر دربردارنده موضوعات ذیل است:

نویسنده در کتاب از سبب تألیف آن صحبتی نکرده ولی چنان‎که از مطالب آن پیداست، نظر وی رد فرقه‌ها و جریان‎های سیاسی مخالف بوده است. وی کتابش را با ذکر امارت و اقوال در آن ذکر کرده و به اوضاع جاری زمان خودش که در آن خروج بر حاکمان وقت شایع بوده، اشاره می‎کند و در این اثنا مذهب سلف درباره این مسائل را بیان می‎دارد. از سویی چون [[خلال، احمد بن محمد|خلال]]، بر جمع علم احمد مشتاق بوده دست به نگارش این اثر زده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/41887/1/46 ر.ک: همان، ص46]</ref>

این کتاب هفت جلد دارد که محقق، سه جلد آن را تحقیق کرده است؛ جلد اول آن از اطاعت امام و ذکر ائمه قریش و خروج بر سلطان و بیان احکام سارقان (لصوص) و اجرای حکم شهادت بر کسی که در راه دفاع از عرض و مالش کشته شود و همچنین ذکر فضائل پیامبر اکرم(ص) و توضیح مقام محمود و بحث جامعی درباره خلافت، بحث کرده است. نویسنده در جلد دوم خلافت ابوبکر و عمر و عثمان و [[امام على(ع)|امیرالمؤمنین علی(ع)]] را مطرح کرده و سپس شهادت بر عشره مبشره به بهشت را توضیح داده وی سپس حکم اهل سنت در انکار تقدیم [[امام على(ع)|علی(ع)]] بر سه خلیفه پیشین را مطرح می‎نماید، از معاویه بحث می‎نماید، از جنگ‎های صفین و جمل و شهدای این جنگ‎ها بحث می‎‎کند و سخن از اصحاب رسول خدا(ص) به میان می‎آورد. در جلد سوم، وی از روافض (شیعیان) و تغلیظ بر کسانی که احادیثی در طعن صحابه نوشته‌اند صحبت می‎نماید. وی با فتنه‌های بنی‌امیه و تفریع ابواب قدر و ذکر قدریه مطلب را ادامه می‎دهد سپس درباره برخی روایات مانند روایت شقی و سعید یا زاده شدن هر انسانی بر فطرت و... صحبت می‎کند. ادامه مباحث این جلد را با رد بر قدریه و مرجئه پایان می‎دهد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/41887/1/47 ر.ک: همان، ص47-48]</ref>

محقق از جلد چهارم تا هفتم را تحقیق نکرده است. بحث در جلد چهارم کتاب در ادامه مسائل مربوط به مرجئه است، در این جلد از دوری از مرجئه و عدم ازدواج و ارتباط با آنان صحبت شده است. پنجمین جلد حاوی مطالب ذیل است: ادامه کلام درباره مرجئه. تفریع ابواب رد بر مرجئه، ذکر جهم و بشر مریسی و ابن ابی داود و اصحابش. ذکر جهمیه و اقوال آنان و اختلافاتشان در قرآن و غیره. رد و انکار بر متوقفین در قرآن. جلد ششم هم شامل این مباحث است: انکار بر قائلین به مخلوق بودن قرآن و تکفیر آنان و بیان وجه تکفیرشان و توضیح این‎که قرآن از جانب خداست و هیچ‎چیز از خدا نمی‎تواند مخلوق باشد و بیان این‎که قرآن از اسماء الله و علم اوست. بحث جامعی در رد بر قائلین به مخلوقیت قرآن. هفتمین و آخرین جلد کتاب نیز از سایر مواضع جهمیه در قول به مخلوقیت قرآن و رد بر کسانی که معتقدند لفظ قرآن مخلوق است و انکار قائلین بر ضد آن و احتجاجات ابوعبدالله علیه آنان، و آنچه از مروزی در بدعت‎گذاری جهمیه وارد شده است، بحث می‎کند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/41887/1/48 ر.ک: همان، ص48-49]</ref>

از ویژگی‎های کتاب این است که نویسنده در آن، تنها بر جمع اقتصار نکرده بلکه زیاداتی از خودش نیز بر آن دارد و [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] نیز در جایی که می‎گوید «للخلال کتاب السنة و هو أجمع کتاب یذکر فیه أقوال الإمام أحمد... و إن کان له أقوال زائدة علی ما فیه...» بر این امر اشاره دارد. از زیاداتش می‎توان، مرویاتش از طریق محمد بن اسماعیل أحمسی و محمد بن جنید و یحیی بن جعفر و عمران بن بکار و حسین بن عبدالحمید میمونی و احمد بن محمد انصاری و ابراهیم بن اسماعیل بن عبدالله بن زراره را نام برد. همچنین همه مباحثی که متعلق به مقام محمود است از زیادات او بر مسائل ابوعبدالله است و هرچه متعلق به باب وفات ابوبکر و مرثیه [[امام على(ع)|علی(ع)]] بر ابوبکر و آنچه از احمد بن یحیای نحوی و... روایت می‎کند، نیز چنین است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/41887/1/51 ر.ک: همان، ص51]</ref>

شیوه مؤلف در اینجا چنین است که با اسنادش به ابوعبدالله (خواه اسنادش عالی باشد یا نازل) با ذکر اقوال احمد بن حنبل در موضوعی که می‎خواهد به آن بپردازد، آغاز می‎کند، سپس درنهایت روایات از طریق دیگر که اقوال احمد را در سنت تقویت می‎کند، را می‎آورد. مثلاً بعد از ذکر اقوال احمد در اطاعت امام احادیث از طریق محمد بن اسماعیل احمسی را ذکر می‎کند و آن را با «باب في جامع طاعة الإمام» معنون می‎نماید؛ وی در این قسمت، چهل‎وسه حدیث را ذکر می‎نماید. اگر در موضوع مورد بحث مؤلف، قولی از احمد بن حنبل وجود نداشت، وی به اقوال دیگر علمای عصرش یا احادیث مسند از طریق پیامبر(ص) استناد می‎کند کما این‎که در مسئله مقام محمود و آنچه به وفات ابوبکر و مرثیه [[امام على(ع)|علی(ع)]] در وفات وی مربوط است، این شیوه را پی گرفته است. اگر در مسئله هیچ رأیی وجود نداشت، وی آن را بر مسئله‌ای که از احمد آمده، معلق می‎کند مثلاً در شماره 650 می‎نویسد: «لو تدبر الناس کلام أحمد في کل شئ و عقلوا...».<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/41887/1/51 ر.ک: همان، ص51-52]</ref>