رسائل العدل و التوحيد: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'ی‌ت' به 'ی‌ت') |
جز (جایگزینی متن - 'ه‌ه' به 'ه‌ه') |
||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
محقق، در جلد اول، مقدمه مفصلی بر کتاب نگاشته و در آن، به معرفی نویسندگان رسائل ([[بصری، حسن|حسن بصری]]، [[رسی، قاسم بن ابراهیم|قاسم رسی]]، [[قاضی عبدالجبار بن احمد|قاضی عبدالجبار همدانی]] و [[علم‌الهدی، علی بن حسین|شریف مرتضی]] پرداخته)، برخی | محقق، در جلد اول، مقدمه مفصلی بر کتاب نگاشته و در آن، به معرفی نویسندگان رسائل ([[بصری، حسن|حسن بصری]]، [[رسی، قاسم بن ابراهیم|قاسم رسی]]، [[قاضی عبدالجبار بن احمد|قاضی عبدالجبار همدانی]] و [[علم‌الهدی، علی بن حسین|شریف مرتضی]] پرداخته)، برخی عجله‌ها و جانبداریها در ارائه متون را ذکر می‌کند و به نوعی رابطه تعاکس میان همنشینی با متون اسلامی قدیمی و پُرگویی درباره این متون قائل میشود<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص13-38</ref>. | ||
او در مقدمه چاپ دوم می‌نویسد: در درگیریهای میان تمدنها و تلاشها برای پایمال کردن دیگر اقوام و... هر قومی باید به سلاحهای فکری و میراث فرهنگی خودش بازگردد تا بتواند از تمامیتش دفاع کند. این همان قضیه «بیداری» نزد مسلمانان است که ضرورت و اهمیت بهکارگیری ظرفیتهای فرهنگی ما را برای مسلمانان هویدا کرده است تا هویت فرهنگی خود را بازشناسی کنند. | او در مقدمه چاپ دوم می‌نویسد: در درگیریهای میان تمدنها و تلاشها برای پایمال کردن دیگر اقوام و... هر قومی باید به سلاحهای فکری و میراث فرهنگی خودش بازگردد تا بتواند از تمامیتش دفاع کند. این همان قضیه «بیداری» نزد مسلمانان است که ضرورت و اهمیت بهکارگیری ظرفیتهای فرهنگی ما را برای مسلمانان هویدا کرده است تا هویت فرهنگی خود را بازشناسی کنند. به‌هرحال تحصیل این هدف و دیگر اهداف مرتبط با آن، برای محقق ([[عماره، محمد|محمد عماره]]) انگیزه ایجاد کرده که رسائل متعدد را در این اثر گردآوری کند، بر آن مقدمه بنویسد، به تحقیق آن پرداخته و بر آن تعلیقه بزند<ref>ر.ک: مقدمه چاپ دوم، ص7-8</ref>. | ||
این متون اسلامی از بزرگان اندیشه عقلانی مسلمانان انتخاب شده و حول دو قضیه از مهمترین قضایای اندیشه اسلامی، بلکه انسانی، یعنی «عدل» به معنی آزادی و مسئولیت و اختیار انسان در حالت فردی و اجتماعی و ارتباط این امر با خالق این انسان و همچنین «توحید»، یعنی تصور والایی که عقل انسانی در هنگام اندیشه در ذات الهی به آن میرسد، اندیشه‌ای که دلایل و شواهد زیادی برای دلالت بر آن جلوی دیده انسان گذاشته شده است، دور میزند. این رسائل را بزرگانی در دورانهای مختلف نگاشته‌اند که از مدارس فکری متعدد و متنوع اسلامی، یعنی معتزله و شیعه امامیه و شیعه زیدیه و اهل سنت هستند. با وجود اختلاف در مذاهب، همه آنان در این دو قضیه، یعنی عدل و توحید، اتفاق نظر دارند. ارائه این متون می‌تواند شاهد صادقی بر اصالت فکر اسلامی (بهلحاظ اسلوب و منهج) در این قضایا باشد؛ زیرا عصر تألیف این کتابها بر عصر ترجمه علوم انسانی از یونانی و... پیشی دارد<ref>ر.ک: همان، ص8</ref>. | این متون اسلامی از بزرگان اندیشه عقلانی مسلمانان انتخاب شده و حول دو قضیه از مهمترین قضایای اندیشه اسلامی، بلکه انسانی، یعنی «عدل» به معنی آزادی و مسئولیت و اختیار انسان در حالت فردی و اجتماعی و ارتباط این امر با خالق این انسان و همچنین «توحید»، یعنی تصور والایی که عقل انسانی در هنگام اندیشه در ذات الهی به آن میرسد، اندیشه‌ای که دلایل و شواهد زیادی برای دلالت بر آن جلوی دیده انسان گذاشته شده است، دور میزند. این رسائل را بزرگانی در دورانهای مختلف نگاشته‌اند که از مدارس فکری متعدد و متنوع اسلامی، یعنی معتزله و شیعه امامیه و شیعه زیدیه و اهل سنت هستند. با وجود اختلاف در مذاهب، همه آنان در این دو قضیه، یعنی عدل و توحید، اتفاق نظر دارند. ارائه این متون می‌تواند شاهد صادقی بر اصالت فکر اسلامی (بهلحاظ اسلوب و منهج) در این قضایا باشد؛ زیرا عصر تألیف این کتابها بر عصر ترجمه علوم انسانی از یونانی و... پیشی دارد<ref>ر.ک: همان، ص8</ref>. | ||
| خط ۷۰: | خط ۷۰: | ||
قاضی عبدالجبار در ابتدای کتاب می‌نویسد: «هذا مختصر في أصول الدين، يشتمل على جمل من الأدلة و الخلاف و يحتوي على ما لا يسع جهله و إغفاله، عملناه للشريف النجيب المؤمل لعمارة الدين و إحياء معالم آبائه الطاهرين... فإن قيل: ما الّذي يجب على المكلف معرفته من أصول الدين؟ قيل: أربعة أشياء: التوحيد و العدل و النبوات و الشرائع. فعلى هذه الأصول مدار أمر الدين». وی معرفت توحیدو عدل و نبوت و شرایع را از میان اصول دین بر مکلف واجب میشمارد<ref>ر.ک: همان، ص197</ref>. | قاضی عبدالجبار در ابتدای کتاب می‌نویسد: «هذا مختصر في أصول الدين، يشتمل على جمل من الأدلة و الخلاف و يحتوي على ما لا يسع جهله و إغفاله، عملناه للشريف النجيب المؤمل لعمارة الدين و إحياء معالم آبائه الطاهرين... فإن قيل: ما الّذي يجب على المكلف معرفته من أصول الدين؟ قيل: أربعة أشياء: التوحيد و العدل و النبوات و الشرائع. فعلى هذه الأصول مدار أمر الدين». وی معرفت توحیدو عدل و نبوت و شرایع را از میان اصول دین بر مکلف واجب میشمارد<ref>ر.ک: همان، ص197</ref>. | ||
آخرین کتاب جلد اول، «إنقاذ البشر من الجبر و القدر» [[علم‌الهدی، علی بن حسین|شریف مرتضی]] است که آن را به درخواست کسی نگاشته است. وی می‌نویسد: «سألت أعزك اللّه و أرشدك إملاء رسالة في القدر فقد جالت به الفكر و أكثرها عن معرفته قد انحسر و ذكرت أن الذي حداك إلى ذلك ما وجدته ظاهرا في عوام النيل و معظم خواصها من القول المؤدي إلى الكفر المحضض بسبب الجبر و تجويرهم اللّه في حكمه و حملهم معاصيهم عليه و إضافتهم القبائح إليه و تعلقهم بأخبار مجهولة منكرة أو متشابهة في اللفظ مجملة و حجاجهم بما تشابه من الكتاب لعدم معرفتهم بفائدته و قصور أفهامهم عن الغرض المقصود به» (از من درخواست نگارش رساله‌ای درباره قدر کردی که | آخرین کتاب جلد اول، «إنقاذ البشر من الجبر و القدر» [[علم‌الهدی، علی بن حسین|شریف مرتضی]] است که آن را به درخواست کسی نگاشته است. وی می‌نویسد: «سألت أعزك اللّه و أرشدك إملاء رسالة في القدر فقد جالت به الفكر و أكثرها عن معرفته قد انحسر و ذكرت أن الذي حداك إلى ذلك ما وجدته ظاهرا في عوام النيل و معظم خواصها من القول المؤدي إلى الكفر المحضض بسبب الجبر و تجويرهم اللّه في حكمه و حملهم معاصيهم عليه و إضافتهم القبائح إليه و تعلقهم بأخبار مجهولة منكرة أو متشابهة في اللفظ مجملة و حجاجهم بما تشابه من الكتاب لعدم معرفتهم بفائدته و قصور أفهامهم عن الغرض المقصود به» (از من درخواست نگارش رساله‌ای درباره قدر کردی که اندیشه‌ها در آن جولان یافته و اکثرشان از شناختش درمانده‌اند. گفتی انگیزاننده‌ات این بوده که جور و ستم و کفر را در گرایش عوام و خواص مردمان نیل به این امر دیده‌ای؛ چونکه آنان گناهانشان را به گردن خدا می‌اندازند و کارهای قبیحشان را به او نسبت می‌دهند و مستمسکشان برای چنین اعتقادی، روایات مجهول منکر یا متشابه و مجمل و متشابهات قرآن است...)<ref>ر.ک: همان، ص285</ref>. | ||
جلد دوم کتاب، که حاوی تألیفات [[هادی الی الحق، یحیی بن حسین|یحیی بن حسین]] است، نیز حول مباحث عدل و توحید دور میزند. به تعبیر محقق در مقدمه جلد دوم، این کتابها را می‌توان کتابهای رد و احتجاج بر حسن بن محمد بن حنفیه نام نهاد. مهمترین مسائلی که در این آثار مطرح میشود، مربوط به جبر و اختیار و آزادی انسان است.<ref>ر.ک: مقدمه، ج2، ص5</ref>. کتابهایی که در این جلد ارائه میشود از این قرار است: الرد علی المجبرة القدرية، كتاب فيه معرفة اللّه عز و جلّ من العدل و التوحيد و تصديق الوعد و الوعيد و إثبات النبوة و الإمامة في النبي و آله عليهمالسلام، كتاب الرد على الحسن بن محمد بن الحنفية و كتاب الجملة (أي جملة التوحيد) و الرد علی أهل الزيغ من المشبهين. بیشترین حجم جلد دوم را كتاب الرد على الحسن بن محمد بن الحنفية تشکیل می‌دهد که در قالب 38 مسئله و پاسخ بیان شده است. | جلد دوم کتاب، که حاوی تألیفات [[هادی الی الحق، یحیی بن حسین|یحیی بن حسین]] است، نیز حول مباحث عدل و توحید دور میزند. به تعبیر محقق در مقدمه جلد دوم، این کتابها را می‌توان کتابهای رد و احتجاج بر حسن بن محمد بن حنفیه نام نهاد. مهمترین مسائلی که در این آثار مطرح میشود، مربوط به جبر و اختیار و آزادی انسان است.<ref>ر.ک: مقدمه، ج2، ص5</ref>. کتابهایی که در این جلد ارائه میشود از این قرار است: الرد علی المجبرة القدرية، كتاب فيه معرفة اللّه عز و جلّ من العدل و التوحيد و تصديق الوعد و الوعيد و إثبات النبوة و الإمامة في النبي و آله عليهمالسلام، كتاب الرد على الحسن بن محمد بن الحنفية و كتاب الجملة (أي جملة التوحيد) و الرد علی أهل الزيغ من المشبهين. بیشترین حجم جلد دوم را كتاب الرد على الحسن بن محمد بن الحنفية تشکیل می‌دهد که در قالب 38 مسئله و پاسخ بیان شده است. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهرستهای فنی (شامل فهارس منابع، اعلام، فرق و مذاهب و | فهرستهای فنی (شامل فهارس منابع، اعلام، فرق و مذاهب و نحله‌های فکری و موضوعات) در انتهای هر جلد بهصورت مجزا ذکر شده است. این اثر برای اولین بار در 1971م، در «دارالهلال» قاهره چاپ شده که به علت استقبال فراوان از آن، تجدید چاپ شده و نسخه حاضر، چاپ دوم آن است. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||