تحفه شاهی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'ی‌ش' به 'ی‌ش') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
جز (جایگزینی متن - 'می‌د' به 'می‌د') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
کتاب با دو مقدمه از انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و مصحح آغاز و مطالب بدون تبویب یا فصلبندی خاصی، در موضوعات و عناوین متعدد، عرضه شده است. | کتاب با دو مقدمه از انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و مصحح آغاز و مطالب بدون تبویب یا فصلبندی خاصی، در موضوعات و عناوین متعدد، عرضه شده است. | ||
بهرغم آنکه این اثر در سالهای نخستین قرن بیستم تألیف شده، سبک تاریخنگاریاش همان سبک تاریخنگاری سنتی، یعنی وقایعنگاری نقلی صرف است. آنجا هم که مؤلف در ذکر منابع خود «روضةالصفا» و جز آن را نام میبرد، مبین آن است که او شیوه همین نویسندگان را مد نظر قرار داده و بهرغم آنکه از اسناد، مدارک و مکاتیب موجود در بایگانی اداری بخارا میتوانسته بیشترین استفاده را بنماید، اما جز در مواردی معدود، از چنین اسنادی نام نبرده و شیوه نگارش متن نیز استفاده کافی از این موارد را نشان | بهرغم آنکه این اثر در سالهای نخستین قرن بیستم تألیف شده، سبک تاریخنگاریاش همان سبک تاریخنگاری سنتی، یعنی وقایعنگاری نقلی صرف است. آنجا هم که مؤلف در ذکر منابع خود «روضةالصفا» و جز آن را نام میبرد، مبین آن است که او شیوه همین نویسندگان را مد نظر قرار داده و بهرغم آنکه از اسناد، مدارک و مکاتیب موجود در بایگانی اداری بخارا میتوانسته بیشترین استفاده را بنماید، اما جز در مواردی معدود، از چنین اسنادی نام نبرده و شیوه نگارش متن نیز استفاده کافی از این موارد را نشان نمی‌دهد<ref>همان</ref>. | ||
شیوه نویسنده، شیوهای وقایعنگارانه است، اما از آنجا که فردی اهل علم و دانش بوده، بهگونهای نیز اوضاع سیاسی و اجتماعی اوضاع زمانه را در لابهلای مطالب تاریخی به تصویر میکشد<ref>مقدمه انجمن، صفحه دوازده</ref>. | شیوه نویسنده، شیوهای وقایعنگارانه است، اما از آنجا که فردی اهل علم و دانش بوده، بهگونهای نیز اوضاع سیاسی و اجتماعی اوضاع زمانه را در لابهلای مطالب تاریخی به تصویر میکشد<ref>مقدمه انجمن، صفحه دوازده</ref>. | ||
| خط ۴۶: | خط ۴۶: | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
در مقدمه انجمن، به این نکته اشاره شده است که اثر حاضر، یکی از متون مهم در باب سلاطین منغیتیه و ارتباط آنان با دولت قاجار و روسها و پایان یافتن اقتدار منغیتیان بر بخارا و دیگر شهرهای ماوراءالنهر است که اطلاعاتی در اختیار خوانندگان قرار | در مقدمه انجمن، به این نکته اشاره شده است که اثر حاضر، یکی از متون مهم در باب سلاطین منغیتیه و ارتباط آنان با دولت قاجار و روسها و پایان یافتن اقتدار منغیتیان بر بخارا و دیگر شهرهای ماوراءالنهر است که اطلاعاتی در اختیار خوانندگان قرار می‌دهد<ref>ر.ک: مقدمه انجمن، صفحه یازده - دوازده</ref>. | ||
در تصحیح و تحشیه متون کهن، مهمترین کار مصحح، نگارش یک مقدمه مفصل است که در آن به توضیح درباره جغرافیای مناطقی که حوادث آن کتاب در آن اتفاق افتاده، ذکر اهمیت اثر از طریق مقایسه مستند و مستدل متن با دیگر آثار موازی، ذکر ارزشهای غیر تاریخی کتاب نظیر ارزش ادبی، جغرافیایی و جز آن، تعداد نسخه‌ها و مقایسه آنها با یکدیگر و معرفی روش کار خود میپردازد. مصحح این اثر وزین نیز مقدمهای برای کتاب ترتیب داده است، ولی در آن به تشریح و تفصیل بیش از حد و بیمورد تاریخ شیبانیان، هشترخانیان و سرانجام منغیتیها پرداخته است؛ درحالیکه ارائه توضیح مفصل درباره اشخاص و وقایعی که همه کتاب درباره آنها است یا در این کتاب بدانها پرداخته نشده، بیمورد است. این در حالی است که وی از توضیح درباره بسیاری مسائل ضروری که باید به آنها میپرداخت، غافل شده است؛ از جمله اینکه در این مقدمه مفصل، حتی یک کلمه هم درباره حدود جغرافیایی قلمرو منغیتها نگفته است؛ درحالیکه در این کتاب نام بیش از دویست شهر و روستای کوچک و بزرگ در قلمرو منغیتها آمده که خود گنجینهای بسیار باارزش محسوب می‌شود. لازم بود که مصحح در خصوص این قضیه هم توضیح | در تصحیح و تحشیه متون کهن، مهمترین کار مصحح، نگارش یک مقدمه مفصل است که در آن به توضیح درباره جغرافیای مناطقی که حوادث آن کتاب در آن اتفاق افتاده، ذکر اهمیت اثر از طریق مقایسه مستند و مستدل متن با دیگر آثار موازی، ذکر ارزشهای غیر تاریخی کتاب نظیر ارزش ادبی، جغرافیایی و جز آن، تعداد نسخه‌ها و مقایسه آنها با یکدیگر و معرفی روش کار خود میپردازد. مصحح این اثر وزین نیز مقدمهای برای کتاب ترتیب داده است، ولی در آن به تشریح و تفصیل بیش از حد و بیمورد تاریخ شیبانیان، هشترخانیان و سرانجام منغیتیها پرداخته است؛ درحالیکه ارائه توضیح مفصل درباره اشخاص و وقایعی که همه کتاب درباره آنها است یا در این کتاب بدانها پرداخته نشده، بیمورد است. این در حالی است که وی از توضیح درباره بسیاری مسائل ضروری که باید به آنها میپرداخت، غافل شده است؛ از جمله اینکه در این مقدمه مفصل، حتی یک کلمه هم درباره حدود جغرافیایی قلمرو منغیتها نگفته است؛ درحالیکه در این کتاب نام بیش از دویست شهر و روستای کوچک و بزرگ در قلمرو منغیتها آمده که خود گنجینهای بسیار باارزش محسوب می‌شود. لازم بود که مصحح در خصوص این قضیه هم توضیح می‌دادند که اصولا حدود و ثغور قلمرو منغیتها کجا بوده و آنان در چه نقاطی با ایران، درانیهای افغانستان، خانات خوقند و خیوه همسایه بودند و بر سر تصرف چه مناطقی با این همسایگان درگیری داشتهاند. ازآنجاکه موضوع کتاب، شرح تاریخ سلاطین منغیت است و نویسنده آن کتابی دیگر نیز به نام تاریخ سلاطین منغیتیه دارد که مصحح به نام آن اشاره کرده است، بسیار ضروری مینمود که در این مقدمه، با برشمردن برخی ویژگیهای این دو اثر، بر تفاوتهای آن دو تأکید شود تا خواننده آنها را یکی نپندارد<ref>ر.ک: رحمتی، محسن، ص33-34</ref>. | ||
کتاب یکی از متون فارسی نوشتهشده در ماوراءالنهر است و سبک ادبی نوشتار مؤلف، چگونگی صرف افعال، زمانها و برخی از اصطلاحات خاص آن منطقه در این اثر موجود است که برای افرادی که درباره تطور زبان فارسی و گویشهای آن تحقیق میکنند، میتواند بسیار مفید باشد. همچنین کتاب حاوی بسیاری از اشعار و سرودههای شاعران ماوراءالنهر قرن سیزدهم است.<ref>ر.ک: همان، ص34</ref>. | کتاب یکی از متون فارسی نوشتهشده در ماوراءالنهر است و سبک ادبی نوشتار مؤلف، چگونگی صرف افعال، زمانها و برخی از اصطلاحات خاص آن منطقه در این اثر موجود است که برای افرادی که درباره تطور زبان فارسی و گویشهای آن تحقیق میکنند، میتواند بسیار مفید باشد. همچنین کتاب حاوی بسیاری از اشعار و سرودههای شاعران ماوراءالنهر قرن سیزدهم است.<ref>ر.ک: همان، ص34</ref>. | ||
| خط ۵۶: | خط ۵۶: | ||
مهمترین جنبه اهمیت آن، انعکاس نظر اهالی ماوراءالنهر در خصوص حوادث دوران منغیتها است که عموماًمبتنی بر اندیشه مذهبی تسنن و اندیشه قومی منغیت میباشد. در این اندیشه، شیعیان بهعنوان دشمنان مذهبی و قنقراتهای خیوه و مینگهای خوقند بهعنوان دشمنان قومی و ایلی در نظر گرفته می‌شدند که بر اساس آن، قتل و اسارت و خرید و فروش شیعیان و زیر سلطه گرفتن مینگها و قنقراتها و همچنین ممانعت از تاختوتازهای آنها عملی پسندیده و قابل تحسین است.<ref>ر.ک: همان، ص33</ref>. | مهمترین جنبه اهمیت آن، انعکاس نظر اهالی ماوراءالنهر در خصوص حوادث دوران منغیتها است که عموماًمبتنی بر اندیشه مذهبی تسنن و اندیشه قومی منغیت میباشد. در این اندیشه، شیعیان بهعنوان دشمنان مذهبی و قنقراتهای خیوه و مینگهای خوقند بهعنوان دشمنان قومی و ایلی در نظر گرفته می‌شدند که بر اساس آن، قتل و اسارت و خرید و فروش شیعیان و زیر سلطه گرفتن مینگها و قنقراتها و همچنین ممانعت از تاختوتازهای آنها عملی پسندیده و قابل تحسین است.<ref>ر.ک: همان، ص33</ref>. | ||
دیگر جنبه قابل توجه در این اثر، این است که شغل لشکرنویسی مؤلف، باعث شده تا کتاب وی عموماًشرح نبردها و جنگهای امیران بخارا با همسایگان باشد. بدین ترتیب، اگرچه از مسائل و ماجراهای اجتماعی هم (جز در مواردی که به امور نظامی مربوط باشد و آنهم بهصورت غیر مستقیم) چیزی نمینویسد، حتی از ایلچیها، سفیران، تجار و مسائل جاری در دربار و دیوان و جز آن، خبری به دست | دیگر جنبه قابل توجه در این اثر، این است که شغل لشکرنویسی مؤلف، باعث شده تا کتاب وی عموماًشرح نبردها و جنگهای امیران بخارا با همسایگان باشد. بدین ترتیب، اگرچه از مسائل و ماجراهای اجتماعی هم (جز در مواردی که به امور نظامی مربوط باشد و آنهم بهصورت غیر مستقیم) چیزی نمینویسد، حتی از ایلچیها، سفیران، تجار و مسائل جاری در دربار و دیوان و جز آن، خبری به دست نمی‌دهد، اما شرح تفصیلی دقیق جنگها، باعث شده تا شیوه جنگیدن و اصطلاحات فراوان نظامی که در آن دوره استفاده می‌شد، در این کتاب بیاید. درعینحال، مؤلف برخی نکات ارزشمند اجتماعی را در لابهلای شرح جنگها و نبردها آورده است؛ از جمله در صفحات 10 تا 12 که نقش ویرانگر ایلات و مشاجرات آنها در اوضاع اجتماعی منطقه را بهخوبی بیان کرده است. همچنین در این اثر، بسیاری از نام روستاها، محلات و حتی مراتع ماوراءالنهر اشاره و ثبت شده که در متون دیگر یافت نمی‌شود. بر اساس این دادههای بسیار ارزشمند، میتوان جغرافیای تاریخی منطقه را مورد مطالعه قرار داد<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
دیگر جنبه اهمیت تاریخی آن، گزارش مفصلی است که از غلبه منغیتیها بر مرو و نواحی مجاور آن دارد. مسئله مرو و تصرف آن به دست امیر معصومبیگ منغیت، یکی از صفحات غمانگیز و فراموششده تاریخ ایران است. منابع تاریخی ایران، این واقعه را بهاختصار برگزار کردهاند و توضیحی راجع به کم و کیف این قضیه به دست | دیگر جنبه اهمیت تاریخی آن، گزارش مفصلی است که از غلبه منغیتیها بر مرو و نواحی مجاور آن دارد. مسئله مرو و تصرف آن به دست امیر معصومبیگ منغیت، یکی از صفحات غمانگیز و فراموششده تاریخ ایران است. منابع تاریخی ایران، این واقعه را بهاختصار برگزار کردهاند و توضیحی راجع به کم و کیف این قضیه به دست نمی‌دهند؛ بهطوریکه مفصلترین گزارش در اینباره از آن سر جان ملکوم است. میرزا عبدالعظیم سامی در تحفه شاهی گزارشی منحصربهفرد، مبسوط و مفصل از این قضیه و همچنین از دعاوی امیران منغیتی نسبت به خراسان (که تداوم همان دعاوی امیران شیبانی و هشترخانی است) به دست می‌دهد. اگرچه در این گزارش مشروح، برخی تناقضها یا اشتباههای تاریخی به چشم میخورد (که مصحح نیز بدانها اشاره نموده است؛ مثلاًص278، تعلیق شماره 52)، اما به واقع، برای تحلیل روابط سهجانبه فیمابین امیران منغیتی بخارا، افغانها و پادشاهان ایران (جانشینان نادر شاه و بعدها قاجاریان) بسیار مفید و ارزشمند است<ref>ر.ک: همان</ref>. | ||
از جمله ویژگیهای کتاب، ذکر شجرنامه خاندان استرخانیان (هشترخانیان) و منغیتیه بخاراست که آن را از روزگار عبیدالله خان (1114-1223ق) آغاز میکند و گاه بهتفصیل و در بعضی موارد بهاجمال به شرح حال جنگهای آنان میپردازد. همچنین مؤلف در شرح و بسط تاریخ خاندان مغنیتیه بخارا غیر از تمام جانبداریها، به اعمال و رفتار نابهنجار حاکمان منغیته و بخارا نسبت به شیعیان مهر تأیید زده است.<ref>مقدمه مصحح، صفحه چهل</ref>. | از جمله ویژگیهای کتاب، ذکر شجرنامه خاندان استرخانیان (هشترخانیان) و منغیتیه بخاراست که آن را از روزگار عبیدالله خان (1114-1223ق) آغاز میکند و گاه بهتفصیل و در بعضی موارد بهاجمال به شرح حال جنگهای آنان میپردازد. همچنین مؤلف در شرح و بسط تاریخ خاندان مغنیتیه بخارا غیر از تمام جانبداریها، به اعمال و رفتار نابهنجار حاکمان منغیته و بخارا نسبت به شیعیان مهر تأیید زده است.<ref>مقدمه مصحح، صفحه چهل</ref>. | ||