کلیات چهار مقاله: تفاوت میان نسخه‌ها - ویکی‌نور، دانشنامهٔ تخصصی

خط ۳۰:

'''چهار مقاله'''، تألیف [[نظامی، احمد بن عمر|احمد بن عمر بن علی نظامی عروضی سمرقندی]] (متوفی حدود 550ق)، با تصحیح و اهتمام [[قزوینی، محمد|محمد بن عبدالوهاب قزوینی]]، کتابى است مشهور مشتمل بر حکایات و نوادرى درباره دبیران و شاعران و منجمان و طبیبان، مربوط به قرن ششم هجری.

عنوان اصلى کتاب «مجمع‎ النوادر» است، اما چون مشتمل بر چهار مقاله در فنون مختلف است، به چهار مقاله شهرت یافته است<ref>افشاری، مهران، ج12، ص206</ref>.

عنوان اصلى کتاب «مجمع‎ النوادر» است، اما چون مشتمل بر چهار مقاله در فنون مختلف است، به چهار مقاله شهرت یافته است<ref>[http://rch.ac.ir/article/Details?id=9254&&searchText= افشاری، مهران، ج12، ص206]</ref>.

==تاریخ و انگیزه نگارش کتاب==

[[نظامی، احمد بن عمر|نظامی]] چهارمقاله را بین سال 551 تا 552ق، به نام یکى از شاهزادگان آل‎شنسب، ابوالحسن حسام‎الدین على، تألیف کرده و او را در دیباچه و پایان کتاب ستوده است<ref>همان</ref>.

[[نظامی، احمد بن عمر|نظامی]] چهارمقاله را بین سال 551 تا 552ق، به نام یکى از شاهزادگان آل‎شنسب، ابوالحسن حسام‎الدین على، تألیف کرده و او را در دیباچه و پایان کتاب ستوده است<ref>[http://rch.ac.ir/article/Details?id=9254&&searchText= همان]</ref>.

==اهمیت کتاب==

خط ۴۷:

در این مقدمه آمده است: برخى از گزارش‎هاى چهار مقاله، از لحاظ اینکه مؤلف خود شاهد واقعه بوده است، در بررسی‎هاى تاریخى و ادبى اهمیتى خاص دارد؛ از جمله دیدار او با عمر خیام در سال 506ق، در بلخ و زیارت قبر خیام در 530ق، در گورستان حیره نیشابور. بااین‎حال، در شمارى از حکایت‎هاى چهار مقاله، اشتباهات تاریخى و بی‎دقتى در ثبت سال‎ها و اعلام تاریخى مشهود است<ref>ر.ک: همان</ref>.

چهار مقاله مقدمه‎اى مشتمل بر چند فصل دارد که مؤلف در آغاز و پایان آن، پادشاهى را پس از پیامبرى، غایت مرتبه انسان برشمرده و ممدوح خود را ستایش نموده است. در فصل‎هاى گوناگون مقدمه، از شناخت هستى، ترتیب آفرینش، حواس ظاهر و باطن حیوان و مراتب حیوان سخن گفته و در پایان آن توضیح داده است که دبیر، شاعر، منجم و طبیب، از خواص پادشاه هستند و پادشاه به آنان نیازمند است؛ لذا چهار مقاله را درباره این چهار گروه نوشته است. در مقدمه یک حکایت نیز آمده است<ref>افشاری، مهران، ج12، ص206</ref>.

چهار مقاله مقدمه‎اى مشتمل بر چند فصل دارد که مؤلف در آغاز و پایان آن، پادشاهى را پس از پیامبرى، غایت مرتبه انسان برشمرده و ممدوح خود را ستایش نموده است. در فصل‎هاى گوناگون مقدمه، از شناخت هستى، ترتیب آفرینش، حواس ظاهر و باطن حیوان و مراتب حیوان سخن گفته و در پایان آن توضیح داده است که دبیر، شاعر، منجم و طبیب، از خواص پادشاه هستند و پادشاه به آنان نیازمند است؛ لذا چهار مقاله را درباره این چهار گروه نوشته است. در مقدمه یک حکایت نیز آمده است<ref>[http://rch.ac.ir/article/Details?id=9254&&searchText= افشاری، مهران، ج12، ص206]</ref>.

هریک از چهار مقاله کتاب، با مباحثى درباره فن یا علم مختص به آن مقاله آغاز و سپس ده تا دوازده حکایت خواندنى و غالبا واقعى بیان می‎شود. لطف کتاب بیشتر به حکایت‎هاى آن است و توصیف‎هاى مندرج در برخى از آنها چنان زیبا و ماهرانه است که کتاب را یکى از شاهکارهاى ادب فارسى ساخته است، نظیر تأثیر قصیده «بوى جوى مولیان» رودکى بر امیر سامانى، رسیدن فرخى سیستانى نزد عمید اسعد و شعر سرودن فرخى درباره داغگاه امیر چغانى یا اینکه چگونه ابوعلی‎ سینا شاهزاده مالیخولیایى را درمان کرد<ref>همان</ref>.

هریک از چهار مقاله کتاب، با مباحثى درباره فن یا علم مختص به آن مقاله آغاز و سپس ده تا دوازده حکایت خواندنى و غالبا واقعى بیان می‎شود. لطف کتاب بیشتر به حکایت‎هاى آن است و توصیف‎هاى مندرج در برخى از آنها چنان زیبا و ماهرانه است که کتاب را یکى از شاهکارهاى ادب فارسى ساخته است، نظیر تأثیر قصیده «بوى جوى مولیان» رودکى بر امیر سامانى، رسیدن فرخى سیستانى نزد عمید اسعد و شعر سرودن فرخى درباره داغگاه امیر چغانى یا اینکه چگونه ابوعلی‎ سینا شاهزاده مالیخولیایى را درمان کرد<ref>[http://rch.ac.ir/article/Details?id=9254&&searchText= همان]</ref>.

مقاله دوم کتاب به‎واسطه آنکه متضمن اسامی جمع بسیاری از شعرای قدیم ایرانی معاصر ملوک سامانی، غزنوی، خانیه، دیالمه، سلجوقیه، غوری و نیز مشتمل بر تراجم احوال چند نفر از مشاهیر ایشان، مانند رودکی، عنصری، فرخی، معزی، فردوسی، ازرقی، رشیدی و مسعود سعد سلمان می‎باشد، از حیث نظر ادبی اهمیتی عظیم دارد و مقاله سوم به‎واسطه اشتمال آن بر بعضی معلومات در خصوص عمر خیام که در این اواخر به‎واسطه ترجمه رباعیات او به غالب زبان‎های دیگر در اروپا و آمریکا شهرت فوق‎العاده یافته، دارای اهمیتی مخصوص است؛ زیراکه چهار مقاله، اولین کتابی است که ذکری از عمر خیام در آن شده؛ وانگهی مصنف خود معاصر او بوده و با وی ملاقات نموده است و همین حکایت چهار مقاله در باب پیشگویی عمر خیام که: «گور من در موضعی باشد که هر بهاری باد شمال بر من گل‎ افشان می‎کند» باعث شد که «انجمن عمر خیام» در لندن، بوته گل سرخی از نیشابور، از سر مقبره عمر خیام به دست آورده، آن را بر سر قبر فیتز جرالد شاعر معروف انگلیسی و بهترین مترجم رباعیات خیام، غرس نمود<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، صفحه د - ‎ه</ref>.

خط ۷۱:

==وضعیت کتاب==

چهار مقاله بارها به چاپ رسیده است، از جمله چاپ سنگى آن در 1305، در تهران و در 1321، در بمبئى. چهار مقاله در 1327/1909، با تصحیح انتقادى و مقدمه و تعلیقات مفصل [[قزوینی، محمد|علامه محمد قزوینى]] در چاپخانه بریل لیدن هلند به چاپ رسید و همان نسخه در برلین (1345) و تهران (بدون تاریخ) تجدید چاپ شد. چاپ معتبر دیگر چهار مقاله، تصحیح مجدد نسخه [[قزوینی، محمد|قزوینى]]، با شرح لغات و عبارات و توضیح نکات ادبى، به اهتمام محمد معین در 1336ش، در تهران است<ref>افشاری، مهران، ج12، ص206</ref>.

چهار مقاله بارها به چاپ رسیده است، از جمله چاپ سنگى آن در 1305، در تهران و در 1321، در بمبئى. چهار مقاله در 1327/1909، با تصحیح انتقادى و مقدمه و تعلیقات مفصل [[قزوینی، محمد|علامه محمد قزوینى]] در چاپخانه بریل لیدن هلند به چاپ رسید و همان نسخه در برلین (1345) و تهران (بدون تاریخ) تجدید چاپ شد. چاپ معتبر دیگر چهار مقاله، تصحیح مجدد نسخه [[قزوینی، محمد|قزوینى]]، با شرح لغات و عبارات و توضیح نکات ادبى، به اهتمام محمد معین در 1336ش، در تهران است<ref>[http://rch.ac.ir/article/Details?id=9254&&searchText= افشاری، مهران، ج12، ص206]</ref>.

چهار مقاله به زبان‎هاى دیگر نیز ترجمه شده است، از جمله: مولوى احمد حسن صاحب سوانى آن را به اردو ترجمه و در دهلى چاپ کرده است. عبدالوهاب عزام و یحیى الخشاب آن را با عنوان «المقالات الأربع» به عربى ترجمه کرده‎اند که در 1328ش/ 1949، در قاهره به چاپ رسیده است. ترجمه انگلیسى ادوارد براون از آن، نخست در 1317/1899 و سپس با تجدیدنظر و به انضمام گزیده‎اى از تعلیقات و توضیحات [[قزوینی، محمد|قزوینى]] در 1300ش/1921، در لندن منتشر شده است<ref>همان</ref>.

چهار مقاله به زبان‎هاى دیگر نیز ترجمه شده است، از جمله: مولوى احمد حسن صاحب سوانى آن را به اردو ترجمه و در دهلى چاپ کرده است. عبدالوهاب عزام و یحیى الخشاب آن را با عنوان «المقالات الأربع» به عربى ترجمه کرده‎اند که در 1328ش/ 1949، در قاهره به چاپ رسیده است. ترجمه انگلیسى ادوارد براون از آن، نخست در 1317/1899 و سپس با تجدیدنظر و به انضمام گزیده‎اى از تعلیقات و توضیحات [[قزوینی، محمد|قزوینى]] در 1300ش/1921، در لندن منتشر شده است<ref>[http://rch.ac.ir/article/Details?id=9254&&searchText= همان]</ref>.

فهارس کتاب در انتهای آن آمده است که عبارتند از فهرست اسماء رجال؛ اماکن و قبایل؛ کتب و غلط‎نامه. اختلاف قرائات کتاب با نسخه‎بدل‎های آن نیز در انتهای کتاب آمده است.