دیوان غزلیات اسیر شهرستانی: تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۵: خط ۳۵:
==گزارش محتوا==
==گزارش محتوا==
اهمیت اسیر در آن است که بنیاد معانی خود را چنان بر تخیل و توهم‎ نهاده است که هیچ مضمون و نکته‎ای در سخنش خالی از آن نیست، بلکه هریک از آنها مسبوق به تصورات دور و دراز و مضمون‎جویی‎های باریک از همه آن چیزهاست که گرداگرد او یا در محیط دید و درک او وجود دارد. ناگهان آهوخرام، کبک‎رفتار، گل‎اندامی از برابرش می‎گذرد، جلوه روشن و دل‎انگیز او نوری بر دیده زیباپسند شاعر می‎افکند؛ آن نور برقی می‎شود و در خرمن خاک می‎افتد و آن را شعله‎ور می‎سازد و آن شعله در شش جهت عالم می‎افتد، آن را به خاک و خاک را به غبار تبدیل می‎کند و در فضا به پرواز درمی‎آورد و محو می‎کند و شاعر در چنین تخیلی می‎گوید:
اهمیت اسیر در آن است که بنیاد معانی خود را چنان بر تخیل و توهم‎ نهاده است که هیچ مضمون و نکته‎ای در سخنش خالی از آن نیست، بلکه هریک از آنها مسبوق به تصورات دور و دراز و مضمون‎جویی‎های باریک از همه آن چیزهاست که گرداگرد او یا در محیط دید و درک او وجود دارد. ناگهان آهوخرام، کبک‎رفتار، گل‎اندامی از برابرش می‎گذرد، جلوه روشن و دل‎انگیز او نوری بر دیده زیباپسند شاعر می‎افکند؛ آن نور برقی می‎شود و در خرمن خاک می‎افتد و آن را شعله‎ور می‎سازد و آن شعله در شش جهت عالم می‎افتد، آن را به خاک و خاک را به غبار تبدیل می‎کند و در فضا به پرواز درمی‎آورد و محو می‎کند و شاعر در چنین تخیلی می‎گوید:
'''شش جهت مشت غباری شد و پرواز گرفت   برق جولان که در خرمن خاک افتاده است'''<ref>ر.ک: مقدمه محقق، صفحه ‎هجده</ref>.
{{شعر}}
{{ب|''شش جهت مشت غباری شد و پرواز گرفت''|2=''برق جولان که در خرمن خاک افتاده است''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: مقدمه محقق، صفحه ‎هجده</ref>.


اسیر، شاعر سبک هندی است و حتی وی را از بانیان این سـبک بشمار آورده‎اند. شبلی نعمانی، اسـیر را از جـمله شـاعرانـی می‎داند که با خلق معانی جدید و تازه باعث ترقی مکتب وقوع گشته‎اند.
اسیر، شاعر سبک هندی است و حتی وی را از بانیان این سـبک بشمار آورده‎اند. شبلی نعمانی، اسـیر را از جـمله شـاعرانـی می‎داند که با خلق معانی جدید و تازه باعث ترقی مکتب وقوع گشته‎اند.
اما ویژگی‎های سبک هندی در شعر اسیر آشکارتر است و نمی‎توان حکم کرد که او شاعری از مکتب وقوع بوده؛ چنان‎که گلچین معانی هم وی را در سلک شاعران مکتب وقوع نشمرده است.
اما ویژگی‎های سبک هندی در شعر اسیر آشکارتر است و نمی‎توان حکم کرد که او شاعری از مکتب وقوع بوده؛ چنان‎که گلچین معانی هم وی را در سلک شاعران مکتب وقوع نشمرده است.
نازک‎خیالی، بارزترین ویژگی شعر اسیر به نظر می‎رسد. شاید در پرتو همین خصلت شعری باشد که او را پیشرو شاعران سبک هندی معرفی کـرده‎انـد؛ به‎عنوان نمونه:
نازک‎خیالی، بارزترین ویژگی شعر اسیر به نظر می‎رسد. شاید در پرتو همین خصلت شعری باشد که او را پیشرو شاعران سبک هندی معرفی کـرده‎انـد؛ به‎عنوان نمونه:
'''از غبار مـا فـلک تـعمیر زنـدان می‎کند   در دو عالم خـاطر انـدوهگین داریـم مـا'''
{{شعر}}
{{ب|''از غبار مـا فـلک تـعمیر زنـدان می‎کند''|2=''در دو عالم خـاطر انـدوهگین داریـم مـا''}}{{پایان شعر}}
نهایت خیال‎پردازی شاعر در آن جلوه‎گر شده است.
نهایت خیال‎پردازی شاعر در آن جلوه‎گر شده است.
همچنین آوردن خلاف مشهور (پارادوکس) و تشبیه تمثیل و تناظر تمثیلی دو مصراع از یک بیت٬ که از خصایص بارز و ممتاز سبک هندی است، در اشعار اسـیر شـواهـد متعدد دارد؛ از جمله در ابیات زیر:
همچنین آوردن خلاف مشهور (پارادوکس) و تشبیه تمثیل و تناظر تمثیلی دو مصراع از یک بیت٬ که از خصایص بارز و ممتاز سبک هندی است، در اشعار اسـیر شـواهـد متعدد دارد؛ از جمله در ابیات زیر:
'''باده چون زور آورد هشیار می‎سازد مـرا   خواب چون گردد گران بیدار می‎سازد مرا'''
{{شعر}}
'''صبح را گل‎گونه می‎بخشد کف خاکسترم     سوختن رنگین‎تر از گلزار می‎سازد مـرا'''
 
'''غفلتم تعمیر آگـاهی است دیـدم بـارها     چشم خواب‎آلود من بیدار می‎سازد مرا'''
{{ب|''باده چون زور آورد هشیار می‎سازد مـرا''|2=''خواب چون گردد گران بیدار می‎سازد مرا''}}
'''صبح را گل‎گونه می‎بخشد کف خاکسترم''|2=''سوختن رنگین‎تر از گلزار می‎سازد مـرا''}}
{{ب|''غفلتم تعمیر آگـاهی است دیـدم بـارها''|2=''چشم خواب‎آلود من بیدار می‎سازد مرا''}}{{پایان شعر}}
 
ترکیب‎های وصفی و اضافی و مجازی بدیع و گاه دور از ذهن در زبـان شـعر اسـیر بسامد نظرگیری دارد؛ از جمله این ترکیبات است:  
ترکیب‎های وصفی و اضافی و مجازی بدیع و گاه دور از ذهن در زبـان شـعر اسـیر بسامد نظرگیری دارد؛ از جمله این ترکیبات است:  
آتش پرواز:
آتش پرواز:
'''گر به دام افتد هوای گلستان در سر مرا     آتش پرواز گردد یـاد بـال و پـر مـرا'''
{{شعر}}
 
{{ب|''گر به دام افتد هوای گلستان در سر مرا''|2=''آتش پرواز گردد یـاد بـال و پـر مـرا''}}{{پایان شعر}}
 
زندانی دشت سفر:
زندانی دشت سفر:
'''دیری است که زندانی دشت سفرم     عمری است که صـید قـفس پـروازم'''
{{شعر}}
 
{{ب|''دیری است که زندانی دشت سفرم''|2=''عمری است که صـید قـفس پـروازم''}}{{پایان شعر}}
 
سنگ اندیشه:
سنگ اندیشه:
'''شد وقت که می‎خوری همی پیشه کنم     دل را فــارغ ز سـنگ انـدیشه کـنم'''
{{شعر}}
 
{{ب|''شد وقت که می‎خوری همی پیشه کنم''|2=''دل را فــارغ ز سـنگ انـدیشه کـنم''}}{{پایان شعر}}
 
تعبیرات و الفاظ محاوره‎ای نیز در اشعار او می‎توان سراغ گرفت:
تعبیرات و الفاظ محاوره‎ای نیز در اشعار او می‎توان سراغ گرفت:
'''از تماشا دیده نرگس چراغان مـی‎شود     گر ببیند شوخی چشمک‎زدن‎های تو را'''
{{شعر}}
'''اضطراب دل به من گفت آمدن‎های تو را       بیخودی هم کرد سرگوشی سخن‎های تو را'''
 
{{ب|''از تماشا دیده نرگس چراغان مـی‎شود''|2='' گر ببیند شوخی چشمک‎زدن‎های تو را''}}
{{ب|''اضطراب دل به من گفت آمدن‎های تو را''|2='' بیخودی هم کرد سرگوشی سخن‎های تو را''}}{{پایان شعر}}
 
واژه‎های «نزاکت»، «فانوس» و به‎خصوص «آینه» در اشعار او پربسامد است و شاعر از آنـها ترکیب‎هایی چون «آینه جنون»، «آینه گل‎ها» و «گل نزاکت» ساخته است.
واژه‎های «نزاکت»، «فانوس» و به‎خصوص «آینه» در اشعار او پربسامد است و شاعر از آنـها ترکیب‎هایی چون «آینه جنون»، «آینه گل‎ها» و «گل نزاکت» ساخته است.
به‎هرحال اسیر با خلق معانی پیچیده و خیال‎پردازی‎های بدیع و کاربرد استعارات دور از ذهن در میان شاعران سبک هندی خوش جای گرفت و در سیر تکاملی شـعر زمان خود سهمی بسزا یافت. بااین‎همه، همه اشعار اسیر دارای ویژگی‎های سبک هندی نیست. در غزل‎هایی تتبع او از اشعار انوری و سعدی و حافظ و پیروی از آن بزرگان هویداست؛ چـنان‎که در سروده‎ای با ذکر نام انوری، به استقبال قصیده او به مطلع:
به‎هرحال اسیر با خلق معانی پیچیده و خیال‎پردازی‎های بدیع و کاربرد استعارات دور از ذهن در میان شاعران سبک هندی خوش جای گرفت و در سیر تکاملی شـعر زمان خود سهمی بسزا یافت. بااین‎همه، همه اشعار اسیر دارای ویژگی‎های سبک هندی نیست. در غزل‎هایی تتبع او از اشعار انوری و سعدی و حافظ و پیروی از آن بزرگان هویداست؛ چـنان‎که در سروده‎ای با ذکر نام انوری، به استقبال قصیده او به مطلع:
'''ای مسلمانان فغان از جور چرخ چنبری     وز نفاق تیر و قصد ماه و سیر مشتری'''
{{شعر}}
 
{{ب|''ای مسلمانان فغان از جور چرخ چنبری''|2=''وز نفاق تیر و قصد ماه و سیر مشتری''}}{{پایان شعر}}
 
رفته و گفته است:
رفته و گفته است:
'''ای نمک‎پـرورده لعـل تـو شـور دلبـری     از رخت آیــینه حــیرت گــلستان پری'''
{{شعر}}
 
{{ب|''ای نمک‎پـرورده لعـل تـو شـور دلبـری''|2=''از رخت آیــینه حــیرت گــلستان پری''}}{{پایان شعر}}
 
یا در یک مثنوی، شعری از سعدی (به تعبیر او: بلبل شیراز) را تضمین کرده است:
یا در یک مثنوی، شعری از سعدی (به تعبیر او: بلبل شیراز) را تضمین کرده است:
'''کای به الحان ز همگنان ممتاز     نشـــنیدی ز بــلبل شــیراز'''
{{شعر}}
'''«عاشقان کشتگان معشوقند     بـــرنیاید ز کشــتگان آواز»'''
 
{{ب|''کای به الحان ز همگنان ممتاز''|2=''نشـــنیدی ز بــلبل شــیراز''}}
{{ب|''«عاشقان کشتگان معشوقند''|2='' بـــرنیاید ز کشــتگان آواز»''}}{{پایان شعر}}
 
می‎توان گفت که اشعار اسیر، خاصه غزلیات او، در عین برخورداری از خصوصیات سبک هندی، به سبک عراقی نزدیک است<ref>ر.ک: شجاع کیهانی، جعفر، ص‎148-154</ref>.  
می‎توان گفت که اشعار اسیر، خاصه غزلیات او، در عین برخورداری از خصوصیات سبک هندی، به سبک عراقی نزدیک است<ref>ر.ک: شجاع کیهانی، جعفر، ص‎148-154</ref>.  


از ویژگی‎های بارز قصاید اسیر، جلوه‎گری ارادت او بـه رسـول اکـرم(ص) و ائـمه اطـهار(ع) است. وی با سرودن اشعاری با ردیف «امیرالمـؤمنین»، «یـا عـلی مـدد» و «علی بن ابی‎طالب»، نهایت حب و اشتیاق خود را به آن حضرت و اهل‎بیت نشـان داده است؛ به عنوان شاهد، مطلع چند قصیده او نقل می‎شود:
از ویژگی‎های بارز قصاید اسیر، جلوه‎گری ارادت او بـه رسـول اکـرم(ص) و ائـمه اطـهار(ع) است. وی با سرودن اشعاری با ردیف «امیرالمـؤمنین»، «یـا عـلی مـدد» و «علی بن ابی‎طالب»، نهایت حب و اشتیاق خود را به آن حضرت و اهل‎بیت نشـان داده است؛ به عنوان شاهد، مطلع چند قصیده او نقل می‎شود:
'''کام‎بخش قطره و دریا امیرالمؤمنین     مطلب دنیا و ما فیها امـیرالمـؤمنین'''
{{شعر}}
 
{{ب|''کام‎بخش قطره و دریا امیرالمؤمنین''|2='' مطلب دنیا و ما فیها امـیرالمـؤمنین''}}
 
{{ب|''مالک رقاب فتح و ظفر یا علی مدد ''|2='' از پا فـتاده‎ایـم دگـر یـا عـلی مـدد''}}
{{ب|''اگر امروز اگر فردا علی بن ابی‎طالب ''|2=''اگر دنیا اگر عقبی علی بن ابی‎طالب''}}
{{ب|''چراغ و چشم رسول خدا امام حسین ''|2='' چمن طراز دل مرتضی امـام حسـین''}}{{پایان شعر}}


'''مالک رقاب فتح و ظفر یا علی مدد      از پا فـتاده‎ایـم دگـر یـا عـلی مـدد'''
'''اگر امروز اگر فردا علی بن ابی‎طالب      اگر دنیا اگر عقبی علی بن ابی‎طالب'''
'''چراغ و چشم رسول خدا امام حسین      چمن طراز دل مرتضی امـام حسـین'''
و نمونه‎ای دیگر از ارادت او به اهل‎بیت و معصومین:
و نمونه‎ای دیگر از ارادت او به اهل‎بیت و معصومین:
'''از ثنای چارده معصوم پـاک     خیمه در گلزار عرفان می‎زنم'''<ref>ر.ک: همان، ص154</ref>.  
{{شعر}}
 
{{ب|''از ثنای چارده معصوم پـاک''|2=''خیمه در گلزار عرفان می‎زنم''}}{{پایان شعر}}<ref>ر.ک: همان، ص154</ref>.  


از میان قالب‎های شعری که اسیر در آنها طبع‎آزمایی کرده، تسلط وی در غزل‎سرایی نمایان است. از جمله مشخصات غزلیات اسیر گرایش شاعر به استفاده از اوزان کوتاه و توجه به وحدت موضوع است. از ویـژگی‎های قـصاید او می‎توان به تجدید مطلع اشاره کرد. شاید به دلیل وجود همین ابیات مصرع، بتوان به قصیده بودن برخی اشعارش حکم کرد؛ زیرا درون‎مایه قصاید وی بیشتر عشقی است<ref>ر.ک: همان، ص155</ref>.  
از میان قالب‎های شعری که اسیر در آنها طبع‎آزمایی کرده، تسلط وی در غزل‎سرایی نمایان است. از جمله مشخصات غزلیات اسیر گرایش شاعر به استفاده از اوزان کوتاه و توجه به وحدت موضوع است. از ویـژگی‎های قـصاید او می‎توان به تجدید مطلع اشاره کرد. شاید به دلیل وجود همین ابیات مصرع، بتوان به قصیده بودن برخی اشعارش حکم کرد؛ زیرا درون‎مایه قصاید وی بیشتر عشقی است<ref>ر.ک: همان، ص155</ref>.  
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش