شرح اصول الكافي (ملاصدرا): تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'ملاّصدرا' به 'ملاّصدرا ') |
جز (جایگزینی متن - 'صدرالمتألهين' به 'صدرالمتألهين ') |
||
| خط ۵۸: | خط ۵۸: | ||
اما چرا [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاّصدرا]] براى انجام هدف خود، يعنى شرح حقايق مطرح شده در احاديث اهل بيت(ع) كتاب «كافى» [[کلینی، محمد بن یعقوب|كلينى]] را انتخاب كرد؟ | اما چرا [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاّصدرا]] براى انجام هدف خود، يعنى شرح حقايق مطرح شده در احاديث اهل بيت(ع) كتاب «كافى» [[کلینی، محمد بن یعقوب|كلينى]] را انتخاب كرد؟ | ||
[[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهين]] ، خود پاسخ اين سؤال را در ديباچه كتابْ چنين بيان كرده است: | |||
بهترين احاديث و گفتارهايى كه از اهل بيت(ع) براى ما روايت شده و درخشنده‌ترين سخنانى كه چون مرواريدِ به هم پيوسته از آنان براى ما نقل شده،... احاديث كتاب «كافى»، تأليف امين الاسلام و ثقة الأنام، شيخ عالم، كامل مجتهد، بارع فاخر، [[کلینی، محمد بن یعقوب|كلينى]] - أعلى اللّه قدره وأنار فى السماء بدره - است. | بهترين احاديث و گفتارهايى كه از اهل بيت(ع) براى ما روايت شده و درخشنده‌ترين سخنانى كه چون مرواريدِ به هم پيوسته از آنان براى ما نقل شده،... احاديث كتاب «كافى»، تأليف امين الاسلام و ثقة الأنام، شيخ عالم، كامل مجتهد، بارع فاخر، [[کلینی، محمد بن یعقوب|كلينى]] - أعلى اللّه قدره وأنار فى السماء بدره - است. | ||
| خط ۶۵: | خط ۶۵: | ||
[[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهين]] ، پيش از هر عنوان علمى ديگر، فيلسوف و عارف است و اساس فكرى ايشان با اين دو دانش شكل گرفته است. گرچه - چنان كه پيشتر گفتيم - او در محدوده اين دو دانش محصور نماند و با روى آوردن به قرآن و سنت خود را از اسارت آنها نيز آزاد كرد؛ اما به هر حال، تأثير مبانى و گرايش به اين دو دانش در همه يا بيشتر آثار [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] هويداست. اين مدعا در شرح او بر روايات الكافى نيز صادق است. | |||
شاهد گرايش صدرالمتألهين به مبانى فلسفى در شرح روايات آن است كه او هر گونه مخالفت با تعمق در معارف الهىِ انعكاس يافته را برخاسته از انديشه حنبلى‌نگرى مى‌داند، كه بر قشر و ظاهر روايات بسنده كرده و خود را از گوهرهاى درون اين صدف‌ها محروم ساخته‌اند. | شاهد گرايش [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهين]] به مبانى فلسفى در شرح روايات آن است كه او هر گونه مخالفت با تعمق در معارف الهىِ انعكاس يافته را برخاسته از انديشه حنبلى‌نگرى مى‌داند، كه بر قشر و ظاهر روايات بسنده كرده و خود را از گوهرهاى درون اين صدف‌ها محروم ساخته‌اند. | ||
وى به فقيهانى كه تنها به فتوا دادن بسنده كرده و علم دين را منحصر به فقه دانسته و از تهذيب و سير و سلوك روى گردانده‌اند، شديداً حمله مى‌كند: | وى به فقيهانى كه تنها به فتوا دادن بسنده كرده و علم دين را منحصر به فقه دانسته و از تهذيب و سير و سلوك روى گردانده‌اند، شديداً حمله مى‌كند: | ||
| خط ۷۳: | خط ۷۳: | ||
بدان، آنان كه بيش از ديگران مغرور و خود فريفته‌اند، گروهى هستند كه تنها به علمِ فتوا و احكام و حفظ مسائل حلال و حرام بسنده كرده و گمان كرده‌اند كه آن، علم دين و علم به قرآن و سنت رسول اكرم(ص) است، و علم راهيابى به آخرت و مجاهده با نفس و تهذيب باطن را رها كرده‌اند... ترديدى نيست اينان كه تنها به صورت علم فريفته شده و به دانشى كه اندوخته‌اند، دلخوش‌اند و اين نشئه‌ها را انكار مى‌كنند؛ زيرا آنان از علومى كه حقيقتاً علم است و از معارفى - كه بدان‌ها اشاره كرده‌ايم - آگاهى ندارند و از چنين دانشى روى گردانده و آن را انكار مى‌كنند. | بدان، آنان كه بيش از ديگران مغرور و خود فريفته‌اند، گروهى هستند كه تنها به علمِ فتوا و احكام و حفظ مسائل حلال و حرام بسنده كرده و گمان كرده‌اند كه آن، علم دين و علم به قرآن و سنت رسول اكرم(ص) است، و علم راهيابى به آخرت و مجاهده با نفس و تهذيب باطن را رها كرده‌اند... ترديدى نيست اينان كه تنها به صورت علم فريفته شده و به دانشى كه اندوخته‌اند، دلخوش‌اند و اين نشئه‌ها را انكار مى‌كنند؛ زيرا آنان از علومى كه حقيقتاً علم است و از معارفى - كه بدان‌ها اشاره كرده‌ايم - آگاهى ندارند و از چنين دانشى روى گردانده و آن را انكار مى‌كنند. | ||
[[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهين]] ، مقصود از عقل را - كه در روايت «لما خلق الله العقل استنطقه»، نخستين آفريده خدا معرفى شده - صادر اول مى‌داند. | |||
نيك مى‌دانيم كه اعتقاد به وجود صوادر عقلانىِ اوليه از جمله معتقدات فلاسفه است؛ هر چند با تعمقى در خور و شايسته در روايت استنطاق عقل، آن را بر وجود پيامبر اكرم(ص) تطبيق مى‌كند. در مقابل، مرحوم [[علامه مجلسى]] به خاطر تطبيق اين روايات بر عقول دهگانه و صوادر اوليه به شدت بر فلاسفه تاخته و آنان را افرادى مستبد و خودرأى در راهى غير از شريعت معرفى كرده است. | نيك مى‌دانيم كه اعتقاد به وجود صوادر عقلانىِ اوليه از جمله معتقدات فلاسفه است؛ هر چند با تعمقى در خور و شايسته در روايت استنطاق عقل، آن را بر وجود پيامبر اكرم(ص) تطبيق مى‌كند. در مقابل، مرحوم [[علامه مجلسى]] به خاطر تطبيق اين روايات بر عقول دهگانه و صوادر اوليه به شدت بر فلاسفه تاخته و آنان را افرادى مستبد و خودرأى در راهى غير از شريعت معرفى كرده است. | ||
| خط ۹۰: | خط ۹۰: | ||
بر اساس همين مشرب عرفانى است كه او ميان موجودات عالم رابطه معنوى و جذبه طبيعى به ذات عالم و برخوردارى از يك حقيقت روحانى قايل شده و مسئله گريه مناطق زمين و فرشتگان و... را بر مرگ مؤمن حل كرده است. | بر اساس همين مشرب عرفانى است كه او ميان موجودات عالم رابطه معنوى و جذبه طبيعى به ذات عالم و برخوردارى از يك حقيقت روحانى قايل شده و مسئله گريه مناطق زمين و فرشتگان و... را بر مرگ مؤمن حل كرده است. | ||
صدرالمتألهين مقصود از اهل ذكر را در آيه شريف ''' «فاسئلوا أهل الذكر، إن كنتم لا تعلمون '''؛ اگر نمى‌دانيد، از اهل ذكر بپرسيد»، صاحبان مكاشفات مى‌داند، كه مى‌توانند دانش را از عالم بالا (لوح محفوظ) به استقلال، بسان پيامبر اكرم(ص) يا به پيروى آن حضرت، بسان اهل بيت(ع) بر صفحه جانشان جارى سازند. | [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهين]] مقصود از اهل ذكر را در آيه شريف ''' «فاسئلوا أهل الذكر، إن كنتم لا تعلمون '''؛ اگر نمى‌دانيد، از اهل ذكر بپرسيد»، صاحبان مكاشفات مى‌داند، كه مى‌توانند دانش را از عالم بالا (لوح محفوظ) به استقلال، بسان پيامبر اكرم(ص) يا به پيروى آن حضرت، بسان اهل بيت(ع) بر صفحه جانشان جارى سازند. | ||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
| خط ۱۰۱: | خط ۱۰۱: | ||
1. ارائه بحث‌هاى مبسوط و دقيق رجالى. | 1. ارائه بحث‌هاى مبسوط و دقيق رجالى. | ||
[[علامه مجلسى]]، با اختيار سبكى ويژه، پس از نقل روايت تنها به ذكر درجه روايت از نظر مقبوليت و ضعف با عباراتى نظير صحيح، صحيح كالحسن، موثّق، حسنه، ضعيف و... بسنده كرده است. در واقع، ايشان نتيجه نگرش و بررسى رجالى خود را در قالب اصطلاحات ويژه رجالى و حديثى منعكس مى‌سازد، بى‌آنكه به بررسى رجالى ميدانى تك تك راويان بپردازد؛ اما صدرالمتألهين بررسى‌هاى رجالى مبسوطى را درباره هر يك از راويان ارائه مى‌كند. | [[علامه مجلسى]]، با اختيار سبكى ويژه، پس از نقل روايت تنها به ذكر درجه روايت از نظر مقبوليت و ضعف با عباراتى نظير صحيح، صحيح كالحسن، موثّق، حسنه، ضعيف و... بسنده كرده است. در واقع، ايشان نتيجه نگرش و بررسى رجالى خود را در قالب اصطلاحات ويژه رجالى و حديثى منعكس مى‌سازد، بى‌آنكه به بررسى رجالى ميدانى تك تك راويان بپردازد؛ اما [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهين]] بررسى‌هاى رجالى مبسوطى را درباره هر يك از راويان ارائه مى‌كند. | ||
دقت‌هاى رجالى صدرالمتألهين ستودنى است و چنين باريك‌بينى از يك شخصيت فلسفى، دور از انتظار است. | دقت‌هاى رجالى [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهين]] ستودنى است و چنين باريك‌بينى از يك شخصيت فلسفى، دور از انتظار است. | ||
2. يادكرد دانش‌هاى حديثى. | 2. يادكرد دانش‌هاى حديثى. | ||
| خط ۱۱۵: | خط ۱۱۵: | ||
3. شرح و بسط كامل روايات. | 3. شرح و بسط كامل روايات. | ||
از جمله ويژگى‌هاى آثار تفسيرى و روايى صدرالمتألهين - كه مى‌توان آن را از امتيازات آنها نيز شمرد -، شرح و بسط همه جانبه آيه يا روايت است. نگاهى به تفسير [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] نشان مى‌دهد كه جولان قلم و گستره پردازش او در جوانب و حيطه‌هاى مختلف تبيين مداليل يك آيه چقدر است. تفسير [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] از اين جهت شبيه تفسير مفاتيح الغيب رازى است. اين امر باعث شده كه جلد نخست تفسير ايشان تنها به تفسير بخشى كوتاه از آيات سوره بقره اختصاص يابد. او در شرح روايات الكافى نيز چنين قلمفرسايى نموده و جلد دوم كتاب، با شرح بخشى از روايات «كتاب الحجّة» خاتمه يافته است. در مقايسه‌اى آشكار ميان شرح [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] با شرح‌هاى [[مازندرانی، محمدصالح بن احمد|ملاصالح مازندرانى]] و نيز شرح مرآةالعقول [[علامه مجلسى]] مى‌توان نتيجه گرفت كه حجم شرح و بسط صدرالمتألهين به مراتب بيشتر از دو شرح ديگر است. | از جمله ويژگى‌هاى آثار تفسيرى و روايى [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهين]] - كه مى‌توان آن را از امتيازات آنها نيز شمرد -، شرح و بسط همه جانبه آيه يا روايت است. نگاهى به تفسير [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] نشان مى‌دهد كه جولان قلم و گستره پردازش او در جوانب و حيطه‌هاى مختلف تبيين مداليل يك آيه چقدر است. تفسير [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] از اين جهت شبيه تفسير مفاتيح الغيب رازى است. اين امر باعث شده كه جلد نخست تفسير ايشان تنها به تفسير بخشى كوتاه از آيات سوره بقره اختصاص يابد. او در شرح روايات الكافى نيز چنين قلمفرسايى نموده و جلد دوم كتاب، با شرح بخشى از روايات «كتاب الحجّة» خاتمه يافته است. در مقايسه‌اى آشكار ميان شرح [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] با شرح‌هاى [[مازندرانی، محمدصالح بن احمد|ملاصالح مازندرانى]] و نيز شرح مرآةالعقول [[علامه مجلسى]] مى‌توان نتيجه گرفت كه حجم شرح و بسط [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهين]] به مراتب بيشتر از دو شرح ديگر است. | ||
اين امر حكايت از دو واقعيت دارد: | اين امر حكايت از دو واقعيت دارد: | ||
الف. جدّيت و تلاش همه جانبه صدرالمتألهين در تبيين مداليل روايات و برطرف كردن تمام ابهام‌هاى موجود در آنها، و همين جديت است كه نمى‌گذارد. او به آسانى از شرح يك روايت فارغ شده و به شرح روايتى ديگر بپردازد. | الف. جدّيت و تلاش همه جانبه [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهين]] در تبيين مداليل روايات و برطرف كردن تمام ابهام‌هاى موجود در آنها، و همين جديت است كه نمى‌گذارد. او به آسانى از شرح يك روايت فارغ شده و به شرح روايتى ديگر بپردازد. | ||
ب. گستره و عمق دانش صدرالمتألهين در زمينه‌هاى گوناگون؛ چنان كه تضلع ايشان در زمينه‌هاى واژه‌شناسى، صرف، نحو، بلاغت، مباحث رجالى، حديث،فلسفه و كلام، تفسير و... به او توانايى و قدرت مى‌بخشد كه قلم را در مسيرهاى گوناگون سير دهد. | ب. گستره و عمق دانش [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهين]] در زمينه‌هاى گوناگون؛ چنان كه تضلع ايشان در زمينه‌هاى واژه‌شناسى، صرف، نحو، بلاغت، مباحث رجالى، حديث،فلسفه و كلام، تفسير و... به او توانايى و قدرت مى‌بخشد كه قلم را در مسيرهاى گوناگون سير دهد. | ||
4. توجه به ديدگاه‌هاى مختلف. | 4. توجه به ديدگاه‌هاى مختلف. | ||
| خط ۱۲۷: | خط ۱۲۷: | ||
از امتيازات نگاشته‌هاى [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]]، به ويژه نگاشته‌هاى تفسيرى و روايى، توجه ايشان به نظرگاه‌ها و مشرب‌هاى مختلف و دفاع يا ردّ آنهاست. اين امر، نشان مى‌دهد كه [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] از آن دسته متفكرانى كه به رأى ديگران وقعى ننهاده و تنها رفتن به سراغ متون دينى را براى خود امرى ساده و آسان مى‌انگارند نيست. اين امر، همچنين از ميزان تتبع اين حكيم فرزانه از منابع ديگر نيز حكايت دارد. به عبارت روشن‌تر، ايشان خود را ملتزم مى‌ديده كه پيش از شرح و تبيين مداليل روايات، يا همزمان با اين كار، به منابع مرتبط با بحث مراجعه كرده و تا سرحدّ امكان به غناى آن كمك نمايد. | از امتيازات نگاشته‌هاى [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]]، به ويژه نگاشته‌هاى تفسيرى و روايى، توجه ايشان به نظرگاه‌ها و مشرب‌هاى مختلف و دفاع يا ردّ آنهاست. اين امر، نشان مى‌دهد كه [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]] از آن دسته متفكرانى كه به رأى ديگران وقعى ننهاده و تنها رفتن به سراغ متون دينى را براى خود امرى ساده و آسان مى‌انگارند نيست. اين امر، همچنين از ميزان تتبع اين حكيم فرزانه از منابع ديگر نيز حكايت دارد. به عبارت روشن‌تر، ايشان خود را ملتزم مى‌ديده كه پيش از شرح و تبيين مداليل روايات، يا همزمان با اين كار، به منابع مرتبط با بحث مراجعه كرده و تا سرحدّ امكان به غناى آن كمك نمايد. | ||
صدرالمتألهين برخلاف مشرب خود در كتاب‌هاى فلسفى و عرفانى - كه بى‌مهابا از فلاسفه و عرفا نام برده و به نقل مبسوط گفتار آنان پرداخته - در شرح روايات از بردن نام علما و عرفا و ذكر سخنان آنان - كه در برخى موارد با مخالفت‌ها و مناقشاتى روبه‌رو هستند -، اظهار اعتذار كرده است. | [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهين]] برخلاف مشرب خود در كتاب‌هاى فلسفى و عرفانى - كه بى‌مهابا از فلاسفه و عرفا نام برده و به نقل مبسوط گفتار آنان پرداخته - در شرح روايات از بردن نام علما و عرفا و ذكر سخنان آنان - كه در برخى موارد با مخالفت‌ها و مناقشاتى روبه‌رو هستند -، اظهار اعتذار كرده است. | ||
5. ابهام زدايى. | 5. ابهام زدايى. | ||
| خط ۱۳۵: | خط ۱۳۵: | ||
6. برداشت‌هاى دقيق. | 6. برداشت‌هاى دقيق. | ||
بايد صدرالمتألهين را غواص درياهاى ژرفِ انديشه دانست. عمق و ذوق در افكار اين مرد بزرگ مى‌جوشد و مطالعه آثار اين حكيم نستوه نشان مى‌دهد كه اين آثار، سرشار از نشاط فكرى و ذوق سرشار مؤلف است. گويا او با غواصى همراه شده كه انسان را با خود همراه ساخته و تلاش مى‌كند كه گوهرهاى بس قيمتى را - كه در اعماق آب‌ها از چشم‌ها پنهان مانده - با شادى و شعف وصف‌ناشدنى - كه حكايت از شيدايى خود او دارد - به آدمى نشان دهد. | بايد [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهين]] را غواص درياهاى ژرفِ انديشه دانست. عمق و ذوق در افكار اين مرد بزرگ مى‌جوشد و مطالعه آثار اين حكيم نستوه نشان مى‌دهد كه اين آثار، سرشار از نشاط فكرى و ذوق سرشار مؤلف است. گويا او با غواصى همراه شده كه انسان را با خود همراه ساخته و تلاش مى‌كند كه گوهرهاى بس قيمتى را - كه در اعماق آب‌ها از چشم‌ها پنهان مانده - با شادى و شعف وصف‌ناشدنى - كه حكايت از شيدايى خود او دارد - به آدمى نشان دهد. | ||
== نسخه شناسى == | == نسخه شناسى == | ||
| خط ۱۶۱: | خط ۱۶۱: | ||
2- استادى، رضا، ده نكته درباره «شرح اصول كافى» [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاّصدرا]] ، فصلنامه علوم حديث، ش 13. | 2- استادى، رضا، ده نكته درباره «شرح اصول كافى» [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاّصدرا]] ، فصلنامه علوم حديث، ش 13. | ||
3- نصيرى، على؛ «نگاهى به شرح صدرالمتألهين بر اصول الكافى»، فصلنامه علوم حديث، ش 24. | 3- نصيرى، على؛ «نگاهى به شرح [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألهين]] بر اصول الكافى»، فصلنامه علوم حديث، ش 24. | ||