تعیین خط زوال: تفاوت میان نسخه‌ها

۶۱ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۷ دسامبر ۲۰۱۶
جز
جایگزینی متن - 'ابوريحان بيرونى' به 'ابوريحان بيرونى '
جز (جایگزینی متن - ' ابو ' به ' ابو')
جز (جایگزینی متن - 'ابوريحان بيرونى' به 'ابوريحان بيرونى ')
خط ۵۱: خط ۵۱:
در مقدمه كتاب مى‌خوانيم: «اين رساله سى فصل است در بيان تعين خط زوال و خط مشرق و مغرب اعتدال و تحصيل سمت قبله آفاق، از طريق دايره هنديه، كه به قلم اين كمترين، حسن [[حسن‌زاده آملی، حسن|حسن‌زاده آملى]]، به رشته تحرير درآمده است». نويسنده، در ادامه، در توضيح دايره هنديه، مى‌نويسد: «دايره هنديه در السنه علماى دين و در كتب فقهيه، دايره است و جهت اشتهارش اين است كه اعمال آن بدون اعمال قواعد رياضى و آلات رصدى صورت مى‌گيرد و براى هر كس ميسور است و چون در عمل به دايره هنديه، نخست بايد سطحى موزون تحصيل كرد، خواه قطعه‌اى از زمين باشد و خواه پاره‌اى از اخشاب و فلزات كه براى همراه داشتن به كار آيد و پس از آن، نصب مقياس ضرورى است و دانستن ارتفاع شمس نيز مؤيد است، ما نيز به ترتيب ياد شده گوييم».
در مقدمه كتاب مى‌خوانيم: «اين رساله سى فصل است در بيان تعين خط زوال و خط مشرق و مغرب اعتدال و تحصيل سمت قبله آفاق، از طريق دايره هنديه، كه به قلم اين كمترين، حسن [[حسن‌زاده آملی، حسن|حسن‌زاده آملى]]، به رشته تحرير درآمده است». نويسنده، در ادامه، در توضيح دايره هنديه، مى‌نويسد: «دايره هنديه در السنه علماى دين و در كتب فقهيه، دايره است و جهت اشتهارش اين است كه اعمال آن بدون اعمال قواعد رياضى و آلات رصدى صورت مى‌گيرد و براى هر كس ميسور است و چون در عمل به دايره هنديه، نخست بايد سطحى موزون تحصيل كرد، خواه قطعه‌اى از زمين باشد و خواه پاره‌اى از اخشاب و فلزات كه براى همراه داشتن به كار آيد و پس از آن، نصب مقياس ضرورى است و دانستن ارتفاع شمس نيز مؤيد است، ما نيز به ترتيب ياد شده گوييم».


نويسنده، در ترتيب مطالب كتاب، ابتدا به عناوين مذكور مى‌پردازد و سپس عمل به دايره هنديه و شروط آن را مورد بررسى قرار مى‌دهد. ايراداتى در عمل به دايره هنديه ذكر شده است كه نويسنده ابتدا كلام فاضل قوشچى را ذكر كرده و كلام ابوريحان بيرونى را در تصحيح كلام قوشچى بيان مى‌كند.
نويسنده، در ترتيب مطالب كتاب، ابتدا به عناوين مذكور مى‌پردازد و سپس عمل به دايره هنديه و شروط آن را مورد بررسى قرار مى‌دهد. ايراداتى در عمل به دايره هنديه ذكر شده است كه نويسنده ابتدا كلام فاضل قوشچى را ذكر كرده و كلام [[ابو ریحان بیرونی، محمد بن احمد|ابوريحان بيرونى]]  را در تصحيح كلام قوشچى بيان مى‌كند.


تعيين سمت قبله، حاصل مباحث مذكور است كه اين رساله به جهت آن، نگارش شده است. نويسنده، شيوه تعيين سمت قبله از دايره هنديه را چنين تشريح مى‌كند: «چون خط نصف النهار و خط اعتدال، مطابق دستور ياد شده استخراج گرديد، لا محاله دايره به اين دو خط به چهار قسم متساوى تقسيم مى‌گردد، پس هر ربع را به نود جزء متساوى قسمت مى‌كنيم، آن‌گاه طول و عرض موضع را نسبت به طول و عرض مكه در نظر مى‌گيريم و مبدأ طول را از گرنويج محسوب مى‌داريم و به بيان ذيل عمل مى‌كنيم: هر گاه بلد و مكه با هم در طول مساوى باشند؛ به اين معنى كه در سطح يك دايره نصف النهار واقع شوند، در اين صورت اگر بلد شمالى است و عرض او بيشتر از عرض مكه است، نقطه جنوب دايره هنديه، نقطه سمت قبله بلد است و گر نه نقطه شمال دايره، نقطه سمت قبله است؛ خواه بلد شمالى باشد و عرض او كمتر از عرض مكه و خواه عديم العرض باشد و خواه جنوبى باشد و عرض آن كمتر از عرض مكه و يا مساوى عرض مكه و يا بيشتر از عرض مكه؛ بر همه اين تقادير نقطه شمال دايره، نقطه سمت قبله بلد است و خط زوال خط سمت قبله است».
تعيين سمت قبله، حاصل مباحث مذكور است كه اين رساله به جهت آن، نگارش شده است. نويسنده، شيوه تعيين سمت قبله از دايره هنديه را چنين تشريح مى‌كند: «چون خط نصف النهار و خط اعتدال، مطابق دستور ياد شده استخراج گرديد، لا محاله دايره به اين دو خط به چهار قسم متساوى تقسيم مى‌گردد، پس هر ربع را به نود جزء متساوى قسمت مى‌كنيم، آن‌گاه طول و عرض موضع را نسبت به طول و عرض مكه در نظر مى‌گيريم و مبدأ طول را از گرنويج محسوب مى‌داريم و به بيان ذيل عمل مى‌كنيم: هر گاه بلد و مكه با هم در طول مساوى باشند؛ به اين معنى كه در سطح يك دايره نصف النهار واقع شوند، در اين صورت اگر بلد شمالى است و عرض او بيشتر از عرض مكه است، نقطه جنوب دايره هنديه، نقطه سمت قبله بلد است و گر نه نقطه شمال دايره، نقطه سمت قبله است؛ خواه بلد شمالى باشد و عرض او كمتر از عرض مكه و خواه عديم العرض باشد و خواه جنوبى باشد و عرض آن كمتر از عرض مكه و يا مساوى عرض مكه و يا بيشتر از عرض مكه؛ بر همه اين تقادير نقطه شمال دايره، نقطه سمت قبله بلد است و خط زوال خط سمت قبله است».
۴۲۵٬۲۲۵

ویرایش