منهج المقال في تحقيق أحوال الرجال: تفاوت میان نسخه‌ها

اگرچه مضبوطترين، متقن‌ترين و مهم‌ترين كتاب رجالى قدما، [[رجال نجاشى]] است كه پايه كتاب‌هاى رجالى بعد از خود در ميان شيعيان است، اما جامع‌ترين كتاب رجالى، «منهج المقال» است كه به‌واسطه تأليف آن، مؤلفش را به صاحب رجال شهرت داده و بازمى‌شناساند <ref>باقرى خرم‌دشتى، ناهيد، ص 102</ref>. كثرت تعليقات و حواشى كه بر كتاب زده شده، حكايت از اهميت اين كتاب و پذيرش آن از سوى محققين دارد <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/6081/1/22 مقدمه كتاب، ص 22]</ref>.

كتاب‌هاى رجالى اساساً وابسته به تأليفات قبل از خود و به‌ويژه رجاليون متقدم است؛ چون شالوده اين كتاب‌ها نام افرادى است كه گذشتگان، ذكر كرده‌اند؛ بنابراين هر تحقيق جديدى محدود به پژوهش‌ها و يافته‌هايى است كه تاكنون صورت گرفته و همين امر باعث شده علم رجال، دانشى بسته و محدود به نظر آيد. كتاب «[[منتهى المقال في علم الرجال]]» از [[ابوعلى محمد بن اسماعيل]] (معروف به رجال ابن على) از همين قسم است. اين كتاب كاملاً از «منهج المقال» استرآبادى و «[[حاشيه منهج المقال]]» از [[محمدباقر بهبهانى]] گردآورى و منتج شده است <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/6081/1/104 متن کتاب، ص 104]</ref>.

بعضى از علماى رجالى چندين كتاب رجالى دارند كه محمد بن على استرآبادى با سه كتاب: رجال كبير (منهج المقال)، [[رجال وسيط]] (تلخيص الأقوال) و [[رجال صغير]] (توضيح المقال) از آن جمله‌اند <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/6081/1/105 همان، ص 105]</ref>؛ <ref>دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ص 181</ref>.

در ابتداى كتاب، مقدمه‌اى تحقيقى آمده است كه در آن شرح حال نويسندگان دو كتاب منهج و تعليقه آن و مطالبى در باره اين دو كتاب و نيز شيوه تحقيقى گروه تحقيق كتاب ذكر شده است. پس از آن تصاوير صفحات متعددى از نسخ كتاب ارائه شده است <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/6081/1/10 مقدمه، ص 10 - 67]</ref>.

پس از مقدمه فوق و پيش از شروع متن كتاب، پنج فائده به قلم [[وحید بهبهانی، محمدباقر|وحيد بهبهانى]] آمده كه در آن نياز به علم رجال، گروهى از اصطلاحات فن رجال، امارات وثوق، مدح و قوّت راوى، برخى اصطلاحات اين كتاب و چگونگى شناخت حال راوى بيان شده است <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/6081/1/71 متن كتاب، ص 71 - 177]</ref>.

در تصحيح «منهج المقال» از شش نسخه و در تحقيق تعليقه [[وحید بهبهانی، محمدباقر|وحيد بهبهانى]] از سه نسخه استفاده شده كه اطلاعات آنها در ابتداى كتاب آمده است <ref>[http://www.noorlib.ir/view/fa/book/bookview/text/6081/1/35 مقدمه، ص 35]</ref>. اختلاف نسخ و آدرس مباحث در پاورقى كتاب آمده است. در انتهاى هر جلد، فهرست مطالب منهج المقال و تعليقه به‌تفكيك ذكر شده است.