تاريخ الإسلام و وفيات المشاهير و الأعلام: تفاوت میان نسخه‌ها

تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام
تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام
پدیدآوران	تدمری، عمر عبدالسلام (محقق) ذهبی، محمد بن احمد (نویسنده)
ناشر	دار الکتاب العربي
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1409 ق
چاپ	2
موضوع	اسلام - تاریخ - سال شمار اسلام - سرگذشت‌نامه
زبان	عربی
تعداد جلد	52
کد کنگره	‏‎‏DS‎‏ ‎‏35‎‏/‎‏63‎‏ ‎‏/‎‏ذ‎‏9‎‏ت‎‏2‎‏ ‎‏1368
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf
	v; t; e;

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۷ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۴۷

برای دیگر کاربردها، تاريخ الإسلام (ابهام‌زدایی) را ببینید.

برای دیگر کاربردها، وفيات (ابهام‌زدایی) را ببینید.

تاريخ الإسلام و وفيات المشاهير و الأعلام، اثر شمس‌الدین محمد بن احمد بن عثمان ذهبی (متوفی 748ق)، با تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، تاریخى عمومى از عالم اسلام است و نیز شرح حال و تراجم علما و بزرگان سرزمین شام و سایر موضوعات مربوط به این سرزمین می‌باشد که به زبان عربی و در قرن هشتم هجری نوشته شده است.

اهمیت کتاب

این کتاب در زمینه تاریخ از افتخارات مکتب اسلامى بشمار مى‌آید و از بزرگ‌ترین نوشته‌هاى ذهبى و گسترده‌ترین تاریخ عمومى تا زمان اوست؛ زیرا از زمان هجرت پیامبر(ص) تا سال 700 هجرى را در بر دارد و محدوده مکانى مورد بحث او همه قلمروهاى اسلامى از اندلس تا دورترین نقطه شرق مى‌باشد؛ همچنین حوادث مهم دوره زمانى و مکانى فوق را بیان کرده و زندگی‌نامه حدود چهل هزار نفر از افراد مشهور همه گروه‌ها در این هفت قرن را ذکر کرده است.

ساختار

کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز شده و مطالب در 52 جلد، سامان یافته است.

نویسنده تاریخ عمومی خود را به دوره اسلامی (از مغازی و سیره نبوی تا عصر خود) اختصاص داده و به شیوه ابن جوزی در کتاب «المنتظم في تاريخ الأمم و الملوك»، شرح سال‌شمار رویدادها را تا سال 700ق با وفات بزرگان، هر سال درآمیخته است.^[۱]

وی در تدوین و نگارش این مجموعه عظیم، از تاریخ‌ها و کتاب‌های تراجم و رجال بسیاری بهره گرفته و برخی از آن‌ها را خلاصه کرده است. او در این کتاب تاریخ هفتصد ساله اسلامی را به هفتاد دهه تقسیم کرده و به هر دهه عنوان «طبقه» داده است.^[۲]

از جمله منابع مهم نویسنده، می‌توان به آثار زیر اشاره نمود: «دلائل النبوة» بیهقی؛ «سيرة النبي» ابن اسحاق؛ «الطبقات الكبری» محمد بن سعد کاتب واقدی؛ «تاریخ» ابوعبدالله بخاری؛ «تاریخ» یعقوب فسوی؛ «تاریخ» ابوبکر بن ابوشیبه و.^[۳]

سبک نگارش نویسنده در قیاس با هم‌عصران خویش، بسیار نیکوست؛ چنان‌که می‌توانیم بگوییم که او از لحن خاصی در نوشته‌هایش بهره برده است. او به اعتبار قدرت نگارش خود، به درجه‌ی محدثی بزرگ و نقادی ماهر در تعابیر رسیده است.^[۴]

گزارش محتوا

در مقدمه محقق، ضمن اشاره به موضوع و اهمیت کتاب، به بیان اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته در آن، پرداخته شده است.^[۵]

در مقدمه نویسنده، به ذکر منابع مورد استفاده در کتاب پرداخته شده است.^[۶]

کتاب حاضر، از مهم‌ترین آثار ذهبی است که در زمینه تاریخ و با رویکردی به مفهوم حدیث نگاشته شده است. شاید آنچه ذهبی را از دیگر مؤلفان علم رجال متمایز می‌سازد، این است که نوشته‌های او تنها در دوره معین، برای گروه خاص یا رشته مشخصی نیست؛ بلکه تألیفاتش، از آغاز اسلام تا دوره خویش را شامل می‌شود. ذهبی در «سیره‌نویسی» عنایت خاصی داشت که آن را از زندگی‌نامه‌نویسی (علم رجال) صرف متمایز می‌سازد و سیره خلفای راشدین، علمای فقه، حدیث و... را در بر می‌گیرد.^[۷]

باآنکه مهارت تاریخ‌نویسی ذهبی در زمینه علم رجال خود را نشان داد؛ بااین‌حال، وی به تاریخ سیاسی نیز توجه داشته و تعدادی از تألیفات مورخان را همچون تاریخ ابی‌شامه (ف. 665) و تاریخ ابی‌الفداء (ف. 732) و... خلاصه کرده و سال‌نگاری‌های تاریخی بر اساس حوادث و وفیات مثل اثر حاضر را پدید آورده است. وی در این کتاب، متجاوز از هفت قرن تاریخ اسلام را، به‌صورت مکتوب بازتاب داده است. اساس کار او، روایات شفاهی و تألیفات بود و این امری است که از عهده بسیاری از علمای پیشین و معاصرش برنیامده است.^[۸]

نویسنده در این کتاب که به ترتیب سال‌شماری تنظیم شده است، ذیل حوادث سیاسی هر سال، به شخصیت‌های درگذشته در آن سال نیز اشاره کرده و در پایان هر 10 سال، بابیجداگانه منعقد نموده و ضمن طبقه‌بندی، به شرح حال شخصیت‌های علمی و فرهنگی آن طبقه پرداخته است که در این راستا، ابتدای سال یازدهم را طبقه اول و آخرین طبقه را که از سال 631 تا 640ق می‌باشد، طبقه شصت‌وچهارم بشمار آورده است.^[۹]

ویژگی‌های کتاب

با مقایسه میان این اثر با «تاریخ خطیب بغدادى» و نیز «تاریخ دمشق» ابن عساکر و سایر منابع درمى‌یابیم که ذهبى در‌» تاريخ الإسلام» خویش به تراجم کسانى پرداخته که در منابع دیگر دید‌ه نمى‌شوند؛ بااینکه آن منابع قدیمى‌تر مى‌باشند و در حقیقت باید گفت این یکى از امتیازات تألیف شمس‌الدین ذهبى است؛
از امتیازات دیگر تألیف او آن است که به روایات صحابه، تابعین و تابعین تابعین در کتب «صحاح» به رمز اشاره داشته که در منابع دیگر دیده نمى‌شود؛
از دیگر ویژگی‌های آن می‌توان به این نکته اشاره نمود که تألیف ذهبى جریان تاریخ‌نگارى در شام را به سویى دیگر؛ یعنى تاریخ‌نگارى عمومى سوق داد.^[۱۰]

وضعیت کتاب

ذهبی، مختصری از این کتاب را فراهم آورد‌ه و آن را «العبر في خبر من غبر» نامیده است و ذیلی شامل حوادث 701 تا 740ق، بر آن نوشته است (چاپ محمد رشاد عبدالمطلب) و پس از آن نویسندگان دیگری ذیل‌هایی بر آن نوشتند. ذهبی خلاصه‌ای نیز از تاریخ اسلام از آغاز تا 744ق و وفات مشاهیر هر سال به شیوه سال‌شمار نگاشت و آن را «دول الإسلامي» نامید و بر آن ذیلی نوشت.^[۱۱]

فهارس هر جلد، در انتهای همان جلد آمده است. این فهارس عبارتند از: فهرست سیره نبوی؛ آیات؛ روایات؛ اوایل اشعار؛ اعلام رجال و نساء؛ اصنام؛ امم، شعوب، قبایل و طوایف؛ سال‌ها، ایام و شب‌ها؛ اماکن و شهرها؛ مشهورین به کنیه و القاب؛ مصنفین و مورخین؛ امرا و وزراء؛ فقها؛ محدثین، مسندین و مفسرین؛ قضات؛ قراء؛ ادبا و کتاب و نحویین و لغویین؛ شعرا؛ مفتی‌ها؛ مدرسین، مؤدبین و وعاظ؛ صوفیین؛ زهاد و عباد؛ اصحاب مهن؛ مترجمین و نیز فهرست منابع مورد استفاده محقق.

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع.^[۱۲]و اشاره به اختلاف نسخ.^[۱۳]، به توضیح و تشریح برخی از کلمات و مطالب متن پرداخته شده است.^[۱۴]

پانویس

↑ وطن‌پرست، علی‌اکبر، ص49
↑ همان، ص49-50
↑ مقدمه نویسنده، ج1، ص12-16
↑ ر.ک: علی‌محمدی، زهرا، ص92
↑ مقدمه محقق، ج1، صفحه أ- ج
↑ مقدمه نویسنده، همان، ص11-16
↑ ر.ک: علی‌محمدی، زهرا، ص92
↑ همان
↑ صفری فروشانی، نعمت‌الله، ص71
↑ ر.ک: قایدان، اصغر، ص25
↑ وطن‌پرست، علی‌اکبر، ص50
↑ ر.ک: پاورقی، ج1، ص409
↑ ر.ک: همان، ص399
↑ ر.ک: همان، ص439

منابع مقاله

وابسته‌ها

[1] وطن‌پرست، علی‌اکبر، ص49

[2] همان، ص49-50

[3] مقدمه نویسنده، ج1، ص12-16

[4] ر.ک: علی‌محمدی، زهرا، ص92

[5] مقدمه محقق، ج1، صفحه أ- ج

[6] مقدمه نویسنده، همان، ص11-16

[7] ر.ک: علی‌محمدی، زهرا، ص92

[8] همان

[9] صفری فروشانی، نعمت‌الله، ص71

[10] ر.ک: قایدان، اصغر، ص25

[11] وطن‌پرست، علی‌اکبر، ص50

[12] ر.ک: پاورقی، ج1، ص409

[13] ر.ک: همان، ص399

[14] ر.ک: همان، ص439

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-<div class='wikiInfo'>
+{{جعبه اطلاعات کتاب
-[[پرونده:NUR02352J1.jpg|بندانگشتی|تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام]]
+| تصویر =NUR02352J1.jpg
-{| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
+| عنوان =تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام
-|+ |
+| عنوان‌های دیگر =
-|-
+| پدیدآوران =
-! نام کتاب!! data-type='bookName'|تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام
+[[تدمری، عمر عبدالسلام]] (محقق)
-|-
-|نام های دیگر کتاب
-|data-type='otherBookNames'|
-|-
-|پدیدآورندگان
-|data-type='authors'|[[تدمری، عمر عبدالسلام]] (محقق)
-[[ذهبی، محمد بن احمد]] (نويسنده)
+[[ذهبی، محمد بن احمد]] (نویسنده)
-|-
+| زبان =عربی
-|زبان
+| کد کنگره =‏‎‏DS‎‏ ‎‏35‎‏/‎‏63‎‏ ‎‏/‎‏ذ‎‏9‎‏ت‎‏2‎‏ ‎‏1368
-|data-type='language'|عربی
+| موضوع =
-|-
+اسلام - تاریخ - سال شمار
-|کد کنگره
-|data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏‎‏DS‎‏ ‎‏35‎‏/‎‏63‎‏ ‎‏/‎‏ذ‎‏9‎‏ت‎‏2‎‏ ‎‏1368
-|-
-|موضوع
-|data-type='subject'|اسلام - تاریخ - سال شمار
-اسلام - سرگذشت نامه
+اسلام - سرگذشت‌نامه
-|-
+| ناشر =
-|ناشر
+دار الکتاب العربي
-|data-type='publisher'|دار الکتاب العربي
+| مکان نشر =بیروت - لبنان
-|-
+| سال نشر = 1409 ق
-|مکان نشر
-|data-type='publishPlace'|بیروت - لبنان
-|-
-|سال نشر
-|data-type='publishYear'| 1409 هـ.ق
-|-class='articleCode'
-|کد اتوماسیون
-|data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE2352AUTOMATIONCODE
-|}
-</div>
-كتاب "تاريخ الاسلام" در زمينه تاريخ از افتخارات مكتب اسلامى بشمار مى‌آيد و از بزرگترين نوشته‌هاى [[ذهبى]] و گسترده‌ترين تاريخ عمومى تا زمان [[ذهبى]] است؛ زيرا از زمان هجرت پيامبر(ص) تا سال 700 هجرى را در بر دارد. و محدوده مكانى مورد بحث او همه قلمروهاى اسلامى از اندلس تا دورترين نقطه شرق مى‌باشد، هم چنين حوادث مهم دوره زمانى و مكانى فوق را بيان كرده است. زندگينامه حدود چهل هزار نفر از افراد مشهور همه گروه‌ها در اين هفت قرن را ذكر كرده است.[[ذهبى]] كتابش را به دوره‌هاى زمانى دهساله‌اى كه به آن طبقه مى‌گويد، تقسيم كرده از اين رو كتاب او داراى هفتاد طبقه مى‌باشد، اين معناى طبقه با معناى آن در نزد محدثين تفاوت دارد امّا [[ذهبى]] قصد مخالفت با آن را نداشت. او در كتاب‌هاى ديگر خود به روش علماى پيشين عمل نموده امّا تاريخ اسلام را بر اساس طبقه مرتب نموده است.
-==محتواى كتاب==
+| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE02352AUTOMATIONCODE
-[[ذهبى]] حوادث و زندگينامه چهار طبقه اول از سال اول تا سال چهلم هجرى را به دليل عدم گستردگى تاريخ زندگى افراد و تعداد كم آنان، از هم جدا نكرده است.او حوادث را بر اساس سالشمار آورده، از اين رو يك حادثه را در چند سال ذكر كرده است. نويسندگان كتاب‌هاى تاريخى در آغاز اهتمام خود را بر بيان حوادث تاريخى گذاشته بودند مانند خليفه بن خياط و [[طبری آملی، محمد بن جریر|طبرى]] امّا بعد از قرن ششم هجرى بويژه نزد تاريخ نگاران محدث تحولاتى صورت گرفت و اهتمام خود را بر زندگينامه نويسى صرف كردند مانند [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزى]] در المنتظم كه حوادث را بر اساس سالشمار بيان كرده و زندگينامه‌ها را نيز در همان سال در پى آورده است و نويسندگان بعد از او نيز چنين كرده‌اند. اين روش متأثر از علم حديث نبوى و توجه به روايت آثار شريفه مى‌باشد؛ از اين رو [[ذهبى]] كوشش خود را بر توجه به زندگينامه نويسى گذارده به گونه‌اى كه حدود 85% از كتاب را در برگرفته است.زندگينامه‌هاى بين سال‌هاى 41 تا 300 ه. ق را بر اساس طبقه‌هاى دهساله و به ترتيب حروف معجم منظم، و از سال‌هاى 301 تا 700 ه. ق زندگينامه‌هاى هر سال را جداگانه و بر اساس حروف معجم مرتب نموده است. در تنظيم داخلى طبقه‌ها، تنها به نام افراد توجه نكرده بلكه به شهرت در نام، لقب و كنيه نيز توجه كرده است. افراد معروف به كنيه را جداگانه در طبقه‌هاى خودشان و يا در ترتيب سال‌ها ذكر كرده است و براى دسترسى آسان به زندگينامه‌ها، ارجاع‌هاى بسيارى داده است. از سال 572 ه. به جزء چهار سال در پايان زندگينامه‌هاى هر سال، متولدين از افراد مشهور را بيان كرده است.بدون هيچ اغراقى روش نگارش ادبى [[ذهبى]] قوى است و هيچ اشتباه و خطايى در آن نيست مگر به ندرت كه منشأ آن سهو قلم مى‌باشد. البته منظور روش بيان او نيست بلكه او در همه كتاب‌هايش در جرح و تعديل افراد، عبارت‌هاى مناسبى به كار برده است.
+| چاپ =2
+| تعداد جلد =52
+| کتابخانۀ دیجیتال نور =02352
+| کتابخوان همراه نور =02352
+| کد پدیدآور =
+| پس از =
+| پیش از =
+}}
+{{کاربردهای دیگر|تاريخ الإسلام (ابهام‌زدایی)}}
+{{کاربردهای دیگر|وفيات (ابهام‌زدایی)}}
-==مطالب مهم در كتاب==
+'''تاريخ الإسلام و وفيات المشاهير و الأعلام'''، اثر [[ذهبی، محمد بن احمد|شمس‌الدین محمد بن احمد بن عثمان ذهبی]] (متوفی 748ق)، با تحقیق [[تدمری، عمر عبدالسلام|عمر عبدالسلام تدمری]]، تاریخى عمومى از عالم اسلام است و نیز شرح حال و تراجم علما و بزرگان سرزمین شام و سایر موضوعات مربوط به این سرزمین می‌باشد که به زبان عربی و در قرن هشتم هجری نوشته شده است.
-[[ذهبى]] حوادث مهم و سزاوار نگارش را به رشته تحرير درآورده و از ميان آن‌ها حوادث تغيير دهنده مسير تاريخ را به تفصيل توضيح داده است مانند تشكيل دولت اسلامى در مدينه، جنگ‌هاى ردّه، فتوحات و جهاد در دوره‌هاى متوالى. همچنين حوادثى كه هدف آن‌ها از بين بردن اسلام بوده مانند قيام بابك، زنج و قرمطى‌ها، و اعمال خلفاء، اميران و شاهان و امور دينى و دنيايى مرتبط با مصلحت مسلمانان و نقش علم، مدرسه‌ها، احاديث، كتابخانه‌ها و نصب استادان و عزل آن‌ها را نيز بيان كرده است.
-==اصول گزينش زندگينامه‌ها==
+==اهمیت کتاب==
-) شهرت علمى: كسانى را كه داراى شهرت علمى بوده و از بزرگان علم بوده‌اند، بر شمرده است.2) توجه به همه گروه‌ها: گروه‌ها و اصناف مختلف مردمى را اعم از خلفاء، اميران، عالمان و فقيهان، اديبان، شاعران، زاهدان و صوفيان، تاجران، داروسازان و پزشكان، صاحبان ملل و نحل، كلامى‌ها و هر كس به كارى مشهور شده باشد، حسن ظن به آن‌ها باشد يا سوء ظن، راستگو باشند يا دروغگو. با اين حال [[ذهبى]] محدثين را بر غير آنان ترجيح داده و عنايت او به محدثين آشكار است.3) توجه به همه مكان‌ها: زندگينامه‌هاى نوشته شده توسط او، همه قلمروهاى اسلامى را در بر دارد.4) تعادل در عرضه اطلاعات: براى بيان زندگينامه‌ها در هر سال به يك روش اقدام كرده و تعداد آن‌ها تقريبا يكسان است.5) اختصار: [[ذهبى]] به دليل گستردگى اطلاعاتش و شناختش نسبت به افراد بسيار، مى‌توانست مطالب قابل توجهى به نگارش در آورد امّا به منظور رعايت حجم مطلوب كتاب با اختصار سخن گفته است.به طور كلى عناصر زندگينامه نويسى در كتاب او، نام، نسب، نسبت، لقب، كنيه، زمان تولد و مرگ و مدت عمر، رشد، تحصيل، استادان، شاگردان، آثار و جايگاه علمى شخصى را بيان مى‌كند.
+این کتاب در زمینه تاریخ از افتخارات مکتب اسلامى بشمار مى‌آید و از بزرگ‌ترین نوشته‌هاى [[ذهبی، محمد بن احمد|ذهبى]] و گسترده‌ترین تاریخ عمومى تا زمان اوست؛ زیرا از زمان هجرت پیامبر(ص) تا سال 700 هجرى را در بر دارد و محدوده مکانى مورد بحث او همه قلمروهاى اسلامى از اندلس تا دورترین نقطه شرق مى‌باشد؛ همچنین حوادث مهم دوره زمانى و مکانى فوق را بیان کرده و زندگی‌نامه حدود چهل هزار نفر از افراد مشهور همه گروه‌ها در این هفت قرن را ذکر کرده است.
-==منابع [[ذهبى]]:==
+==ساختار==
-مهمترين مواردى كه در نوشتن كتاب به آن‌ها اعتماد كرده است از اين قرار است: مشاهده و گفتگوى حضورى، پرسش و نامه نگارى، اجازه نامه‌ها، نوشته‌هاى زندگينامه‌اى، نوشته‌هاى نويسندگان گذشته كه مهمترين آن‌ها: كتاب‌هاى مغازى و سيره پيامبر(ص)، كتاب‌هاى تاريخ عمومى سالشمار، كتاب‌هاى تاريخ خلفاء كتاب‌هاى سير، انساب و اخبار، ادبيات، تاريخ‌هاى محلى، انواع كتاب‌هاى رجالى و زندگينامه نويسى، كتاب‌هاى حديثى، ديوان‌هاى شعر، كتاب‌هاى عقايد و غيره. او سعى كرده كه از هر نوع كتابى در اين زمينه استفاده كند.
+کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز شده و مطالب در 52 جلد، سامان یافته است.
-==جنبه‌هاى نقادى در كتاب==
+نویسنده تاریخ عمومی خود را به دوره اسلامی (از مغازی و سیره نبوی تا عصر خود) اختصاص داده و به شیوه [[ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی|ابن جوزی]] در کتاب «[[المنتظم في تاريخ الأمم و الملوك]]»، شرح سال‌شمار رویدادها را تا سال 700ق با وفات بزرگان، هر سال درآمیخته است.<ref>وطن‌پرست، علی‌اکبر، ص49</ref>
-[[ذهبى]] نقد كننده بزرگى است و اين ويژگى را در كتاب تاريخ اسلام خود پى گرفته است و جزء اساسى تحقيق تاريخى اوست و در نقد و بررسى به جنبه‌هاى مختلف توجه مى‌كند كه در پى مى‌آيد:1)نقد رجال: [[ذهبى]] در مورد قدما به نظر معاصران آنان مراجعه مى‌كرد اما در مورد علماى هم عصر خود، نظرات و آراء شخصى خود را اساس نقد رجال قرار مى‌داد.2) اظهار نظر در مورد افراد: كتاب او گروه‌هاى گوناگونى مانند خلفاء، حاكمان، اميران، محدثين، عالمان، اديبان، شاعران، صاحبان حرفه و مهارت و غيره را در بر دارد. نگاه او به اين گروه‌ها همانند نگاه به راويان حديث نمى‌باشد بلكه نگاه او به هر گروهى متفاوت است.3)نقد روايات: [[ذهبى]] در نوشته‌هاى خود به نقد سند و متن روايات نيز پرداخته است.او در جمادى الآخرة سال 714 ه. ق نوشتن كتاب را به پايان رسانيد و در سال 726 ه. ق زندگينامه صد نفر جديد را به آن اضافه نمود.
-==محوريت كتاب در آثار ديگر==
+وی در تدوین و نگارش این مجموعه عظیم، از تاریخ‌ها و کتاب‌های تراجم و رجال بسیاری بهره گرفته و برخی از آن‌ها را خلاصه کرده است. او در این کتاب تاریخ هفتصد ساله اسلامی را به هفتاد دهه تقسیم کرده و به هر دهه عنوان «طبقه» داده است.<ref>همان، ص49-50</ref>
-اين كتاب اساس نوشته‌هاى تاريخى [[ذهبى]] است و به خاطر اين كتاب، تعدادى از كتاب‌هاى تاريخى را خلاصه كرد كه نام برخى را در مقدمه كتاب آورده است و برخى از كتاب‌هاى او خلاصه‌اى از اين كتاب است مانند: العبر، دول الاسلام و الاشاره الى وفيات الاعيان. و در بسيارى از نوشته‌هاى خود بر اين كتاب تكيه كرده است مانند: سير اعلام النبلاء، تذكرة الحفاظ و معرفة القراء الكبار.
+از جمله منابع مهم نویسنده، می‌توان به آثار زیر اشاره نمود: «[[دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشريعة|دلائل النبوة]]» [[بیهقی، احمد بن حسین|بیهقی]]؛ «سيرة النبي» [[ابن اسحاق، محمد|ابن اسحاق]]؛ «[[الطبقات الكبری (دار الكتب العلمية)|الطبقات الكبری]]» [[ابن سعد، محمد بن سعد|محمد بن سعد]] کاتب واقدی؛ «تاریخ» [[بخاری، محمد بن اسماعیل|ابوعبدالله بخاری]]؛ «تاریخ» [[فسوی، یعقوب بن سفیان|یعقوب فسوی]]؛ «تاریخ» ابوبکر بن ابوشیبه و.<ref>مقدمه نویسنده، ج1، ص12-16</ref>
+سبک نگارش نویسنده در قیاس با هم‌عصران خویش، بسیار نیکوست؛ چنان‌که می‌توانیم بگوییم که او از لحن خاصی در نوشته‌هایش بهره برده است. او به اعتبار قدرت نگارش خود، به درجه‌ی محدثی بزرگ و نقادی ماهر در تعابیر رسیده است.<ref>ر.ک: علی‌محمدی، زهرا، ص92</ref>
+==گزارش محتوا==
+در مقدمه محقق، ضمن اشاره به موضوع و اهمیت کتاب، به بیان اقدامات تحقیقی صورت‌گرفته در آن، پرداخته شده است.<ref>مقدمه محقق، ج1، صفحه أ- ج</ref>
+در مقدمه نویسنده، به ذکر منابع مورد استفاده در کتاب پرداخته شده است.<ref>مقدمه نویسنده، همان، ص11-16</ref>
+کتاب حاضر، از مهم‌ترین آثار ذهبی است که در زمینه تاریخ و با رویکردی به مفهوم حدیث نگاشته شده است. شاید آنچه ذهبی را از دیگر مؤلفان علم رجال متمایز می‌سازد، این است که نوشته‌های او تنها در دوره معین، برای گروه خاص یا رشته مشخصی نیست؛ بلکه تألیفاتش، از آغاز اسلام تا دوره خویش را شامل می‌شود. ذهبی در «سیره‌نویسی» عنایت خاصی داشت که آن را از زندگی‌نامه‌نویسی (علم رجال) صرف متمایز می‌سازد و سیره خلفای راشدین، علمای فقه، حدیث و... را در بر می‌گیرد.<ref>ر.ک: علی‌محمدی، زهرا، ص92</ref>
+باآنکه مهارت تاریخ‌نویسی ذهبی در زمینه علم رجال خود را نشان داد؛ بااین‌حال، وی به تاریخ سیاسی نیز توجه داشته و تعدادی از تألیفات مورخان را همچون تاریخ ابی‌شامه (ف. 665) و تاریخ ابی‌الفداء (ف. 732) و... خلاصه کرده و سال‌نگاری‌های تاریخی بر اساس حوادث و وفیات مثل اثر حاضر را پدید آورده است. وی در این کتاب، متجاوز از هفت قرن تاریخ اسلام را، به‌صورت مکتوب بازتاب داده است. اساس کار او، روایات شفاهی و تألیفات بود و این امری است که از عهده بسیاری از علمای پیشین و معاصرش برنیامده است.<ref>همان</ref>
+نویسنده در این کتاب که به ترتیب سال‌شماری تنظیم شده است، ذیل حوادث سیاسی هر سال، به شخصیت‌های درگذشته در آن سال نیز اشاره کرده و در پایان هر 10 سال، بابیجداگانه منعقد نموده و ضمن طبقه‌بندی، به شرح حال شخصیت‌های علمی و فرهنگی آن طبقه پرداخته است که در این راستا، ابتدای سال یازدهم را طبقه اول و آخرین طبقه را که از سال 631 تا 640ق می‌باشد، طبقه شصت‌وچهارم بشمار آورده است.<ref>صفری فروشانی، نعمت‌الله، ص71</ref>
+===ویژگی‌های کتاب===
+# با مقایسه میان این اثر با «[[تاریخ بغداد|تاریخ خطیب بغدادى]]» و نیز «[[تاریخ مدینة دمشق|تاریخ دمشق]]» [[ابن عساکر، علی بن حسن|ابن عساکر]] و سایر منابع درمى‌یابیم که [[ذهبی، محمد بن احمد|ذهبى]] در‌» [[تاريخ الإسلام و وفيات المشاهير و الأعلام|تاريخ الإسلام]]» خویش به تراجم کسانى پرداخته که در منابع دیگر دید‌ه نمى‌شوند؛ بااینکه آن منابع قدیمى‌تر مى‌باشند و در حقیقت باید گفت این یکى از امتیازات تألیف شمس‌الدین [[ذهبی، محمد بن احمد|ذهبى]] است؛
+# از امتیازات دیگر تألیف او آن است که به روایات صحابه، تابعین و تابعین تابعین در کتب «صحاح» به رمز اشاره داشته که در منابع دیگر دیده نمى‌شود؛
+# از دیگر ویژگی‌های آن می‌توان به این نکته اشاره نمود که تألیف [[ذهبی، محمد بن احمد|ذهبى]] جریان تاریخ‌نگارى در شام را به سویى دیگر؛ یعنى تاریخ‌نگارى عمومى سوق داد.<ref>ر.ک: قایدان، اصغر، ص25</ref>
+==وضعیت کتاب==
+ذهبی، مختصری از این کتاب را فراهم آورد‌ه و آن را «العبر في خبر من غبر» نامیده است و ذیلی شامل حوادث 701 تا 740ق، بر آن نوشته است (چاپ محمد رشاد عبدالمطلب) و پس از آن نویسندگان دیگری ذیل‌هایی بر آن نوشتند. ذهبی خلاصه‌ای نیز از تاریخ اسلام از آغاز تا 744ق و وفات مشاهیر هر سال به شیوه سال‌شمار نگاشت و آن را «دول الإسلامي» نامید و بر آن ذیلی نوشت.<ref>وطن‌پرست، علی‌اکبر، ص50</ref>
+فهارس هر جلد، در انتهای همان جلد آمده است. این فهارس عبارتند از: فهرست سیره نبوی؛ آیات؛ روایات؛ اوایل اشعار؛ اعلام رجال و نساء؛ اصنام؛ امم، شعوب، قبایل و طوایف؛ سال‌ها، ایام و شب‌ها؛ اماکن و شهرها؛ مشهورین به کنیه و القاب؛ مصنفین و مورخین؛ امرا و وزراء؛ فقها؛ محدثین، مسندین و مفسرین؛ قضات؛ قراء؛ ادبا و کتاب و نحویین و لغویین؛ شعرا؛ مفتی‌ها؛ مدرسین، مؤدبین و وعاظ؛ صوفیین؛ زهاد و عباد؛ اصحاب مهن؛ مترجمین و نیز فهرست منابع مورد استفاده محقق.
+در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع.<ref>ر.ک: پاورقی، ج1، ص409</ref>و اشاره به اختلاف نسخ.<ref>ر.ک: همان، ص399</ref>، به توضیح و تشریح برخی از کلمات و مطالب متن پرداخته شده است.<ref>ر.ک: همان، ص439</ref>
+==پانویس==
+<references/>
+==منابع مقاله==
+# مقدمه و متن کتاب.
+#[[:noormags:16048|قایدان، اصغر، «مکتب تاریخ‌نگاری شام»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: کیهان فرهنگی، شماره 124، آذر و دی 1374 (4 صفحه، از 24 تا 27)]].
+#[[:noormags:33750|صفری فروشانی، نعمت‌الله، «پیشینه طبقات‌نگاری در میان مسلمانان»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: کتاب ماه دین، شماره 55، اردیبهشت 1381 (18 صفحه، از 66 تا 83)]].
+#[[:noormags:538656|وطن‌پرست، علی‌اکبر، «تاریخ و تاریخ‌نگاری در دوره اسلامی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: کتاب ماه علوم و فنون، شماره 114، خرداد 1388 (10 صفحه، از 44 تا 53)]].
+#[[:noormags:580902|علی‌محمدی، زهرا، «شمس‌الدین محمد ذهبی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله: کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 138، آبان 1388 (7 صفحه، از 88 تا 94)]].
+==وابسته‌ها==
+{{وابسته‌ها}}
-==مؤلفانى كه اين كتاب را منبع خود قرار داده‌اند==
-به همين دليل كتاب تاريخ اسلام منبع بسيار بزرگى براى تاريخ نگاران بعد از او كه محدوده زمانى مورد بحث او را بررسى مى‌كنند، مى‌باشد، برخى از اين افراد عبارتند از:[[صفدی، خلیل بن ایبک|صفدى]] در الوافى، ابن شاكر كتبى در عيون التواريخ، سبكى در طبقات الشافعية الكبرى، [[اسنوی، عبدالرحیم بن حسن|اسنوى]] در طبقات الشافعيه، [[ابن کثیر، اسماعیل بن عمر|ابن كثير]] در [[البداية و النهاية (دارالفکر)|البداية و النهاية]]، ابن رجب در الذيل على طبقات الحنابله، فيومى در نثر الجمعان، [[ابن دقماق، ابراهیم بن محمد|ابن دقماق]] در نزهة الانام، سبط ابن حجر در رونق الالفاظ، سخاوى در "الاعلان بالتوبيخ"، ابن عبدالهادى در معجم الشافعية، [[سيوطى]] در بغية الوعاة و ديگران.
-== پیوندها ==
-[http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/13965 مطالعه کتاب تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
 [[رده:کتاب‌شناسی]]
-[[رده:تاریخ (عمومی)]]
+[[رده: تاریخ (عمومی)]]
-[[رده:تاریخ آسیا]]
+[[رده: تاریخ آسیا]]