دانشنامه اصولیان شیعه: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'فضل بن شاذان' به 'فضل بن شاذان ') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'شیعه (ابهام زدایی)' به 'شیعه (ابهام‌زدایی)') |
||
| (۴۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۷ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{جعبه اطلاعات کتاب | |||
| تصویر =NUR12664J1.jpg | |||
| عنوان =دانشنامه اصولیان شیعه | |||
| عنوان‌های دیگر = | |||
| | | پدیدآوران = | ||
[[ضمیری، محمدرضا]] (نویسنده) | |||
| | | زبان =فارسی | ||
| کد کنگره =BP 153/1 /ض8د2 | |||
| | | موضوع = | ||
اصول فقه شیعه - تاریخ | |||
|زبان | |||
|کد کنگره | |||
|موضوع | |||
اصولیان شیعه - | اصولیان شیعه - سرگذشتنامه | ||
فقیهان شیعه - سرگذشتنامه | فقیهان شیعه - سرگذشتنامه | ||
| ناشر = | |||
|ناشر | بوستان کتاب قم (انتشارات [[دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم]]) | ||
| مکان نشر =قم - ایران | |||
| سال نشر = 1387 ش | |||
|مکان نشر | |||
|سال نشر | |||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE12664AUTOMATIONCODE | |||
== | | چاپ =2 | ||
'''دانشنامه اصوليان شيعه'''، تأليف محمدرضا | | شابک =978-964-09-0196-0 | ||
| تعداد جلد =1 | |||
| کتابخانۀ دیجیتال نور =12664 | |||
| کتابخوان همراه نور =12664 | |||
| کد پدیدآور = | |||
| پس از = | |||
| پیش از = | |||
}} | |||
{{کاربردهای دیگر|دانشنامه (ابهام‌زدایی)}} | |||
{{کاربردهای دیگر| شیعه (ابهام‌زدایی)}} | |||
'''دانشنامه اصوليان شيعه'''، تأليف [[ضمیری، محمدرضا|محمدرضا ضميرى]]، از جمله آثار فارسى با موضوع علم اصول فقه است. اثر حاضر ضمن برشمردن اصوليان شيعه، مهم‌ترين آنان را كه در تحولات اصول نقش محورى داشتند بررسى كرده است. اهميت اين اثر به جهت ابتكارى بودن و سابقه نداشتن نمونه‌هاى ديگر است. | |||
== ساختار == | == ساختار == | ||
كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و پنج فصل (دوره) است كه در هر فصل تعدادى از شخصيت‌هاى اصولى معرفى و در مجموع 76 دانشمند اصولى شيعه ذكر شده است. در اين نوشتار، بر مبناى دسته‌بندى كتاب «[[تاریخ فقه و فقها]]» تأليف دكتر [[گرجی، ابوالقاسم|ابوالقاسم گرجى]]، تقسيم‌بندى ادوار علم اصول، صورت گرفته است. بررسى زندگى‌نامه و آثار، روش‌شناسى، تأثيرپذيرى و نوآورى‌هاى دانشمندان اصولى ضمن اين دوره‌ها و با تعيين قرنى كه در آن مى‌زيسته‌اند، تبيين شده است.<ref>مقدمه، ص 38</ref> | |||
كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و پنج فصل (دوره) است كه در هر فصل تعدادى از شخصيت‌هاى اصولى معرفى و در مجموع 76 دانشمند اصولى شيعه ذكر شده است. در اين نوشتار، بر مبناى دسته‌بندى كتاب «[[تاریخ فقه و فقها]]» تأليف دكتر [[گرجی، ابوالقاسم|ابوالقاسم گرجى]]، تقسيم‌بندى ادوار علم اصول، صورت گرفته است. بررسى زندگى‌نامه و آثار، روش‌شناسى، تأثيرپذيرى و نوآورى‌هاى دانشمندان اصولى ضمن اين دوره‌ها و با تعيين قرنى كه در آن مى‌زيسته‌اند، تبيين شده است <ref>مقدمه، ص 38</ref> | |||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
حجم بيشترى از مطالب اين كتاب به اصوليانى كه آثار بيشترى داشته يا در تحوّل علم اصول نقش برجسته‌ترى ايفا كرده‌اند، اختصاص يافته است، اما در مورد برخى به جهت در دسترس نبودن اثر آنها يا كمبود منابع، مطالب كم‌ترى بيان شده است.<ref>مقدمه، ص 37</ref> | |||
نویسنده، مقصود از شخصيت اصولى را اعم از نویسنده دانسته مى‌نويسد: «مقصود ما از اصولى، هر دانشمندى است كه به‌گونه‌اى با علم اصول ارتباط داشته است؛ خواه مؤلف باشد يا مدرّس و در تأليف هم چه يك دوره كامل مباحث اصولى به رشته تحرير آورده باشد يا تك‌نگارى كرده باشد. البته به‌منظور محدود ساختن قلمرو بحث، فقط ديدگاه دانشمندان اصولى شيعه را بحث و بررسى كرده‌ايم»<ref>مقدمه، ص 37 - 38</ref> | |||
در اين بخش از نوشتار، خلاصه‌اى از مباحث مطرح‌شده در فصول كتاب ارائه مى‌شود: | در اين بخش از نوشتار، خلاصه‌اى از مباحث مطرح‌شده در فصول كتاب ارائه مى‌شود: | ||
# | #نویسنده در فصل اول كتاب با عنوان «دوره تأسيس»، چند موضوع را مورد بررسى قرار داده است. ابتدا ضرورت نياز به اصول فقه را تبيين نموده است، سپس پيشگامان اين علم و در آخر مباحث اصولى در روايات ائمه(ع) را متذكر شده است. | ||
#:دوره تأسيس از عصر نورانى ائمه معصومين(ع) آغاز شد و شاگردان و اصحاب ائمه(ع) قواعد اصولى مورد نياز براى استنباط احكام را ضمن روايات و احاديثى مطرح كردند. البته گفتنى است قواعدى كه در روايات بيان شده و نيز | #:دوره تأسيس از عصر نورانى ائمه معصومين(ع)آغاز شد و شاگردان و اصحاب ائمه(ع)قواعد اصولى مورد نياز براى استنباط احكام را ضمن روايات و احاديثى مطرح كردند. البته گفتنى است قواعدى كه در روايات بيان شده و نيز کیفیت تطبيق و تفريع آنها در آن عصر در مراحل ابتدايى خود بوده است.<ref>متن كتاب، ص 39</ref>ائمه اطهار(ع) پيشگامان علم اصول بوده‌اند و لذا برخى از انديشمندان با اين رويكرد، قواعد اصولى را كه از ائمه اهل‌بيت(ع) رسيده در كتاب‌هاى خود گردآورى و دسته‌بندى نموده‌اند<ref>همان، ص 42</ref>نویسنده 16 قاعده اصولى را از روايات ائمه(ع) استخراج و توضيح داده است.<ref>همان، ص 43 - 58</ref> | ||
#در دوره تدوين، علم اصول استقلال نسبى خود را بازيافته و به‌صورت مستقل تأليف و نگارش يافت. ظاهراً اولين | #در دوره تدوين، علم اصول استقلال نسبى خود را بازيافته و به‌صورت مستقل تأليف و نگارش يافت. ظاهراً اولين نویسنده در علم اصول، هشام بن حكم (م 179ق) بوده كه كتاب «الألفاظ و مباحثها» را تدوين نموده است. البته گفته شده كه نخستين اثر اصولى از شافعى (م 204ق) است، ولى از آنجا كه هشام پيش از شافعى مى‌زيسته، تقدّم در تأليف براى او اثبات مى‌شود<ref>همان، ص 59</ref> | ||
#:در اين فصل از كتاب، شرح حال 20 شخصيت صحابى ائمه(ع) | #:در اين فصل از كتاب، شرح حال 20 شخصيت صحابى ائمه(ع) که آثارى اصولى دارند ذكر شده است؛ از آن جمله‌اند: يونس بن عبدالرحمن (م 183)، محمد بن ابى‌عمير (م 217ق) و [[ابن شاذان، فضل بن شاذان|فضل بن شاذان]] (م 260ق)<ref>همان، ص 62 - 80</ref> | ||
#در دوره سوم كه «دوره كمال و استقلال» ناميده شده، علم اصول سادگى نخستين خود را از دست داد و به كمال رسيد و تا حدودى از آميختگى با مسائل علم كلام رهايى يافت. شيعه در اين عصر كه غيبت كبرا به وقوع پيوست (334ق)، به علت دسترسى به امامان يا نواب خاص، نياز چندانى به اجتهاد نداشت <ref>همان، ص 81</ref> | #در دوره سوم كه «دوره كمال و استقلال» ناميده شده، علم اصول سادگى نخستين خود را از دست داد و به كمال رسيد و تا حدودى از آميختگى با مسائل علم كلام رهايى يافت. شيعه در اين عصر كه غيبت كبرا به وقوع پيوست (334ق)، به علت دسترسى به امامان يا نواب خاص، نياز چندانى به اجتهاد نداشت<ref>همان، ص 81</ref> | ||
#:در اين فصل، اسامى يازده تن از اصوليون شيعه ذكر شده است. در مورد برخى چون احمد بن فارس بن زكريا (م 395ق) تنها به ذكر آثار وى بسنده شده و | #:در اين فصل، اسامى يازده تن از اصوليون شيعه ذكر شده است. در مورد برخى چون احمد بن فارس بن زكريا (م 395ق) تنها به ذكر آثار وى بسنده شده و درباره [[شيخ مفيد]]، [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] و [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] با تفصيل بيشترى سخن به ميان آمده است.<ref>همان، ص 83 - 206</ref> | ||
#چهارمين دوره كه «دوره ركود» ناميده شده، از وفات [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] تا عصر [[ابن ادریس، محمد بن احمد|ابن ادريس حلى]] (م 598ق) ادامه داشت و پس از [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] تا حدود يك قرن، اجتهاد شيعه عملاً متوقف شده بود. البته در اين عصر كتاب‌هاى متعدد اصولى نوشته شد كه مهم‌ترين آنها بخش اصول كتاب «غنية النزوع إلى علمي الأصول و الفروع» تأليف [[ابن زهره، حمزه بن علی|ابن زهره]] (م 598ق) بود. | #چهارمين دوره كه «دوره ركود» ناميده شده، از وفات [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] تا عصر [[ابن ادریس، محمد بن احمد|ابن ادريس حلى]] (م 598ق) ادامه داشت و پس از [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] تا حدود يك قرن، اجتهاد شيعه عملاً متوقف شده بود. البته در اين عصر كتاب‌هاى متعدد اصولى نوشته شد كه مهم‌ترين آنها بخش اصول كتاب «غنية النزوع إلى علمي الأصول و الفروع» تأليف [[ابن زهره، حمزه بن علی|ابن زهره]] (م 598ق) بود. نویسنده در بخش عمده اين فصل به روش‌شناسى و بيان تأثيرپذيرى [[ابن زهره، حمزه بن علی|ابن زهره]] از [[علم‌الهدی، علی بن حسین|سيد مرتضى]] و [[طوسی، محمد بن حسن|شيخ طوسى]] پرداخته است. در آخر نيز چند شخصيت اصولى ديگر را معرفى كرده است.<ref>همان، ص 208 - 237</ref> | ||
#آخرين فصل كتاب با عنوان «دوره نهضت مجدد»، بيشتر از نيمى از آن را به خود اختصاص داده است. اين دوره كه با اعتراض‌هاى شديد ابن ادريس بر شيخ شروع شد، سرآغاز تحولات بسيارى بود. در اين دوره، شيوه و آراء اصولى شخصيت‌هايى مانند سيد ابن طاووس (م 673ق)، علامه حلّى (م 726ق) و شيخ بهايى (م 1030ق) مطالعه شده است <ref>همان، ص 240 - 528</ref> | #آخرين فصل كتاب با عنوان «دوره نهضت مجدد»، بيشتر از نيمى از آن را به خود اختصاص داده است. اين دوره كه با اعتراض‌هاى شديد[[ابن ادریس، محمد بن احمد| ابن ادريس]] بر شيخ شروع شد، سرآغاز تحولات بسيارى بود. در اين دوره، شيوه و آراء اصولى شخصيت‌هايى مانند [[ابن طاووس، علی بن موسی|سيد ابن طاووس]] (م 673ق)، علامه حلّى (م 726ق) و شيخ بهايى (م 1030ق) مطالعه شده است.<ref>همان، ص 240 - 528</ref> | ||
== وضعيت كتاب == | == وضعيت كتاب == | ||
فهرست مطالب در ابتداى كتاب آمده و كتاب‌نامه، نمايه معصومان(ع)، اصطلاحات و اعلام (شخصيت‌ها، كتاب‌ها، مكان‌ها) در انتهاى آن ذكر شده است. | فهرست مطالب در ابتداى كتاب آمده و كتاب‌نامه، نمايه معصومان(ع)، اصطلاحات و اعلام (شخصيت‌ها، كتاب‌ها، مكان‌ها) در انتهاى آن ذكر شده است. | ||
| خط ۷۹: | خط ۶۳: | ||
مقدمه و متن كتاب. | مقدمه و متن كتاب. | ||
{{اصول فقه}} | |||
==وابسته‌ها== | |||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[الوحيد البهبهاني و آراؤه الأصولية]] | |||
[[اخباریان و تفسیر و علوم قرآن]] | |||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده:فقه و اصول]] | [[رده: فقه و اصول]] | ||
[[رده:طبقات و تراجم فقها]] | [[رده:طبقات و تراجم فقها]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۴ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۲۲
دانشنامه اصوليان شيعه، تأليف محمدرضا ضميرى، از جمله آثار فارسى با موضوع علم اصول فقه است. اثر حاضر ضمن برشمردن اصوليان شيعه، مهم‌ترين آنان را كه در تحولات اصول نقش محورى داشتند بررسى كرده است. اهميت اين اثر به جهت ابتكارى بودن و سابقه نداشتن نمونه‌هاى ديگر است.
| دانشنامه اصولیان شیعه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ضمیری، محمدرضا (نویسنده) |
| ناشر | بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1387 ش |
| چاپ | 2 |
| شابک | 978-964-09-0196-0 |
| موضوع | اصول فقه شیعه - تاریخ
اصولیان شیعه - سرگذشتنامه فقیهان شیعه - سرگذشتنامه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 153/1 /ض8د2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
برای دیگر کاربردها، دانشنامه (ابهام‌زدایی) را ببینید.
برای دیگر کاربردها، شیعه (ابهام‌زدایی) را ببینید.
ساختار
كتاب، مشتمل بر يك مقدمه و پنج فصل (دوره) است كه در هر فصل تعدادى از شخصيت‌هاى اصولى معرفى و در مجموع 76 دانشمند اصولى شيعه ذكر شده است. در اين نوشتار، بر مبناى دسته‌بندى كتاب «تاریخ فقه و فقها» تأليف دكتر ابوالقاسم گرجى، تقسيم‌بندى ادوار علم اصول، صورت گرفته است. بررسى زندگى‌نامه و آثار، روش‌شناسى، تأثيرپذيرى و نوآورى‌هاى دانشمندان اصولى ضمن اين دوره‌ها و با تعيين قرنى كه در آن مى‌زيسته‌اند، تبيين شده است.[۱]
گزارش محتوا
حجم بيشترى از مطالب اين كتاب به اصوليانى كه آثار بيشترى داشته يا در تحوّل علم اصول نقش برجسته‌ترى ايفا كرده‌اند، اختصاص يافته است، اما در مورد برخى به جهت در دسترس نبودن اثر آنها يا كمبود منابع، مطالب كم‌ترى بيان شده است.[۲]
نویسنده، مقصود از شخصيت اصولى را اعم از نویسنده دانسته مى‌نويسد: «مقصود ما از اصولى، هر دانشمندى است كه به‌گونه‌اى با علم اصول ارتباط داشته است؛ خواه مؤلف باشد يا مدرّس و در تأليف هم چه يك دوره كامل مباحث اصولى به رشته تحرير آورده باشد يا تك‌نگارى كرده باشد. البته به‌منظور محدود ساختن قلمرو بحث، فقط ديدگاه دانشمندان اصولى شيعه را بحث و بررسى كرده‌ايم»[۳]
در اين بخش از نوشتار، خلاصه‌اى از مباحث مطرح‌شده در فصول كتاب ارائه مى‌شود:
- نویسنده در فصل اول كتاب با عنوان «دوره تأسيس»، چند موضوع را مورد بررسى قرار داده است. ابتدا ضرورت نياز به اصول فقه را تبيين نموده است، سپس پيشگامان اين علم و در آخر مباحث اصولى در روايات ائمه(ع) را متذكر شده است.
- دوره تأسيس از عصر نورانى ائمه معصومين(ع)آغاز شد و شاگردان و اصحاب ائمه(ع)قواعد اصولى مورد نياز براى استنباط احكام را ضمن روايات و احاديثى مطرح كردند. البته گفتنى است قواعدى كه در روايات بيان شده و نيز کیفیت تطبيق و تفريع آنها در آن عصر در مراحل ابتدايى خود بوده است.[۴]ائمه اطهار(ع) پيشگامان علم اصول بوده‌اند و لذا برخى از انديشمندان با اين رويكرد، قواعد اصولى را كه از ائمه اهل‌بيت(ع) رسيده در كتاب‌هاى خود گردآورى و دسته‌بندى نموده‌اند[۵]نویسنده 16 قاعده اصولى را از روايات ائمه(ع) استخراج و توضيح داده است.[۶]
- در دوره تدوين، علم اصول استقلال نسبى خود را بازيافته و به‌صورت مستقل تأليف و نگارش يافت. ظاهراً اولين نویسنده در علم اصول، هشام بن حكم (م 179ق) بوده كه كتاب «الألفاظ و مباحثها» را تدوين نموده است. البته گفته شده كه نخستين اثر اصولى از شافعى (م 204ق) است، ولى از آنجا كه هشام پيش از شافعى مى‌زيسته، تقدّم در تأليف براى او اثبات مى‌شود[۷]
- در اين فصل از كتاب، شرح حال 20 شخصيت صحابى ائمه(ع) که آثارى اصولى دارند ذكر شده است؛ از آن جمله‌اند: يونس بن عبدالرحمن (م 183)، محمد بن ابى‌عمير (م 217ق) و فضل بن شاذان (م 260ق)[۸]
- در دوره سوم كه «دوره كمال و استقلال» ناميده شده، علم اصول سادگى نخستين خود را از دست داد و به كمال رسيد و تا حدودى از آميختگى با مسائل علم كلام رهايى يافت. شيعه در اين عصر كه غيبت كبرا به وقوع پيوست (334ق)، به علت دسترسى به امامان يا نواب خاص، نياز چندانى به اجتهاد نداشت[۹]
- چهارمين دوره كه «دوره ركود» ناميده شده، از وفات شيخ طوسى تا عصر ابن ادريس حلى (م 598ق) ادامه داشت و پس از شيخ طوسى تا حدود يك قرن، اجتهاد شيعه عملاً متوقف شده بود. البته در اين عصر كتاب‌هاى متعدد اصولى نوشته شد كه مهم‌ترين آنها بخش اصول كتاب «غنية النزوع إلى علمي الأصول و الفروع» تأليف ابن زهره (م 598ق) بود. نویسنده در بخش عمده اين فصل به روش‌شناسى و بيان تأثيرپذيرى ابن زهره از سيد مرتضى و شيخ طوسى پرداخته است. در آخر نيز چند شخصيت اصولى ديگر را معرفى كرده است.[۱۱]
- آخرين فصل كتاب با عنوان «دوره نهضت مجدد»، بيشتر از نيمى از آن را به خود اختصاص داده است. اين دوره كه با اعتراض‌هاى شديد ابن ادريس بر شيخ شروع شد، سرآغاز تحولات بسيارى بود. در اين دوره، شيوه و آراء اصولى شخصيت‌هايى مانند سيد ابن طاووس (م 673ق)، علامه حلّى (م 726ق) و شيخ بهايى (م 1030ق) مطالعه شده است.[۱۲]
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در ابتداى كتاب آمده و كتاب‌نامه، نمايه معصومان(ع)، اصطلاحات و اعلام (شخصيت‌ها، كتاب‌ها، مكان‌ها) در انتهاى آن ذكر شده است.
آدرس‌هاى مطالب از منابع مختلف و برخى توضيحات در پاورقى‌هاى كتاب گنجانده شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.