ویکی‌نور

دوازده رساله در پارادوکس دروغگو: تفاوت میان نسخه‌ها

جز (جایگزینی متن - '( ' به '(')
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۳ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
خط ۶: خط ۶:
| پدیدآوران =  
| پدیدآوران =  
[[دشتکی، محمد بن ابراهیم]] (نويسنده)
[[دشتکی، محمد بن ابراهیم]] (نويسنده)
[[خفری، محمد بن احمد ]] (نویسنده)
[[خفری، محمد بن احمد]] (نویسنده)
[[کمال‌الدین بخاری، محمود بن نعمت‌الله ]] (نویسنده)
[[کمال‌الدین بخاری، محمود بن نعمت‌الله]] (نویسنده)
[[عارف‌نیا، طیبه ]] (مصحح)
[[عارف‌نیا، طیبه]] (مصحح)
[[دوانی، محمد بن اسعد ]] (نویسنده)
[[دوانی، محمد بن اسعد]] (نویسنده)
[[فرامرز قراملکی، احد ]] (محقق)
[[فرامرز قراملکی، احد]] (محقق)
[[دشتکی، منصور بن محمد]] (نویسنده)
[[دشتکی، منصور بن محمد]] (نویسنده)
|زبان
|زبان
خط ۳۰: خط ۳۰:
| پیش از =  
| پیش از =  
}}
}}
'''دوازده رساله در پارادوکس دروغگو'''، با مقدمه، تصحیح و تعلیق [[احد فرامرز قراملکی]] (متولد 1330ش) و همکاری طیبه عارف‌نیا در تصحیح، مجموعه‌ای از دوازده رساله در مورد پارادوکس دروغگو است که توسط دانشمندان مکتب فلسفی شیراز در سده‌های نهم و دهم هجری نگاشته شده‌اند و به سیر تاریخی و دیدگاه‌های مختلف در مورد این پارادوکس در جهان اسلام می‌پردازد<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه ‌سیزده و شصت‌ونه</ref>.
'''دوازده رساله در پارادوکس دروغگو'''، با مقدمه، تصحیح و تعلیق [[فرامرز قراملکی، احد|احد فرامرز قراملکی]] (متولد 1330ش) و همکاری [[عارف‌نیا، طیبه|طیبه عارف‌نیا]] در تصحیح، مجموعه‌ای از دوازده رساله در مورد پارادوکس دروغگو است که توسط دانشمندان مکتب فلسفی شیراز در سده‌های نهم و دهم هجری نگاشته شده‌اند و به سیر تاریخی و دیدگاه‌های مختلف در مورد این پارادوکس در جهان اسلام می‌پردازد<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه ‌سیزده و شصت‌ونه</ref>.
 
 
== ساختار==
== ساختار==
کتاب، مشتمل بر یک مقدمه، متن دوازده رساله، تعلیقات، نمایه و فهرست منابع است. رساله‌های دوازده‌گانه برحسب نویسندگان مرتب شده‌اند. چهار رساله از امیر صدرالدین دشتکی، چهار نوشتار از جلال‌الدین دوانی، رساله‌ای از غیاث‌الدین دشتکی، دو نوشتار از شمس‌الدین خفری و گزیده‌ای از متن و شرح رساله کمال‌الدین بخاری، است<ref>ر.ک: همان، صفحه نه - ده و شصت‌ونه</ref>.
کتاب، مشتمل بر یک مقدمه، متن دوازده رساله، تعلیقات، نمایه و فهرست منابع است. رساله‌های دوازده‌گانه برحسب نویسندگان مرتب شده‌اند. چهار رساله از [[دشتکی، منصور بن محمد|امیر صدرالدین دشتکی]]، چهار نوشتار از [[دوانی، محمد بن اسعد|جلال‌الدین دوانی]]، رساله‌ای از [[دشتکی، منصور بن محمد|غیاث‌الدین دشتکی]]، دو نوشتار از [[خفری، محمد بن احمد|شمس‌الدین خفری]] و گزیده‌ای از متن و شرح رساله [[کمال‌الدین بخاری، محمود بن نعمت‌الله|کمال‌الدین بخاری]]، است<ref>ر.ک: همان، صفحه نه - ده و شصت‌ونه</ref>.


== محتوا==
== محتوا==
خط ۴۲: خط ۴۰:
# پارادوکس دروغگو در دوره اسلامی: چگونگی ورود و پرداختن به این پارادوکس در تمدن اسلامی را بیان می‌کند<ref>ر.ک: همان، صفحه بیست – بیست‌ویک</ref>.
# پارادوکس دروغگو در دوره اسلامی: چگونگی ورود و پرداختن به این پارادوکس در تمدن اسلامی را بیان می‌کند<ref>ر.ک: همان، صفحه بیست – بیست‌ویک</ref>.
# روی‌آورد دانشمندان مسلمان به پارادوکس دروغگو: این بخش به دو رهیافت اصلی در میان دانشمندان مسلمان می‌پردازد:
# روی‌آورد دانشمندان مسلمان به پارادوکس دروغگو: این بخش به دو رهیافت اصلی در میان دانشمندان مسلمان می‌پردازد:
## رهیافت منطقی با ذکر دیدگاه دانشمندان این رهیافت، مانند اثیرالدین ابهری و تقریرات او پیرامون این مسئله در آثارش و دیگری خواجه نصیرالدین طوسی است که به‌تبع ابهری به طرح معمای جذر اصم پرداخته و در ادامه دیدگاه کاتبی قزوینی شاگرد ابهری، ابن کمونه، قطب‌الدین شیرازی و دیگران به‌همراه راه‌حل‌های ارائه‌شده توسط آنها در این خصوص و ویژگی‌های رهیافت منطقی مطرح شده است<ref>ر.ک: همان، صفحه، بیست‌ویک – چهل‌وپنج</ref>.
## رهیافت منطقی با ذکر دیدگاه دانشمندان این رهیافت، مانند [[اثیرالدین ابهری، مفضل بن عمر|اثیرالدین ابهری]] و تقریرات او پیرامون این مسئله در آثارش و دیگری [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصیرالدین طوسی]] است که به‌تبع ابهری به طرح معمای جذر اصم پرداخته و در ادامه دیدگاه کاتبی قزوینی شاگرد ابهری، [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]]، [[قطب‌‌الدین‌ شیرازی‌، محمود بن‌ مسعود|قطب‌الدین شیرازی]] و دیگران به‌همراه راه‌حل‌های ارائه‌شده توسط آنها در این خصوص و ویژگی‌های رهیافت منطقی مطرح شده است<ref>ر.ک: همان، صفحه، بیست‌ویک – چهل‌وپنج</ref>.
## رهیافت کلامی نیز در این قسمت از بحث شامل مطالبی درباره نقد نظریه ارسطویی صدق، ابطال مذهب ثنویت، نقد نظریه حسن و قبح عقلی به‌همراه ویژگی‌های این رهیافت است<ref>ر.ک: همان، صفحه چهل‌وشش – پنجاه‌وچهار</ref>.
## رهیافت کلامی نیز در این قسمت از بحث شامل مطالبی درباره نقد نظریه ارسطویی صدق، ابطال مذهب ثنویت، نقد نظریه حسن و قبح عقلی به‌همراه ویژگی‌های این رهیافت است<ref>ر.ک: همان، صفحه چهل‌وشش – پنجاه‌وچهار</ref>.
# پارادوکس دروغگو در حوزه فلسفی شیراز: این قسمت، به‌طور مفصل به دیدگاه‌های دانشمندان برجسته مکتب فلسفی شیراز در مورد پارادوکس دروغگو و راه‌حل‌های معمای یادشده اشاره می‌کند. همچنین به منابع دانشمندان حوزه شیراز و ویژگی‌های رهیافت کلامی درباره جذر اصم پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، صفحه پنجاه‌وچهار- شصت‌ونه</ref>.
# پارادوکس دروغگو در حوزه فلسفی شیراز: این قسمت، به‌طور مفصل به دیدگاه‌های دانشمندان برجسته مکتب فلسفی شیراز در مورد پارادوکس دروغگو و راه‌حل‌های معمای یادشده اشاره می‌کند. همچنین به منابع دانشمندان حوزه شیراز و ویژگی‌های رهیافت کلامی درباره جذر اصم پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، صفحه پنجاه‌وچهار- شصت‌ونه</ref>.
# معرفی رساله‌های دوازده‌گانه<ref> ر.ک: همان، صفحه شصت‌ونه - هفتادوسه</ref>.
# معرفی رساله‌های دوازده‌گانه<ref> ر.ک: همان، صفحه شصت‌ونه - هفتادوسه</ref>.


ب)- رساله‌های صدرالدین محمد دشتکی (829-903ق):
ب)- رساله‌های [[دشتکی، منصور بن محمد|صدرالدین محمد دشتکی]] (829-903ق):
# المنتخب من حاشيته على الشرح الجديد للتجريد: این رساله به طرح و تبیین ماهیت پارادوکس دروغگو می‌پردازد. در ادامه، پاسخ‌های مختلفی که توسط دانشمندان پیشین از جمله تفتازانی، کاتبی، سمرقندی، محقق طوسی، علامه شریف جرجانی، ابن کمونه و دوانی به این پارادوکس ارائه شده‌ را مورد بررسی، نقد و تحلیل قرار می‌دهد<ref>ر.ک: همان، صفحه هفتاد؛ متن کتاب، ص1-15</ref>. این رساله به‌طور خاص به بحث صدق و کذب عبارت «همه سخن من در این ساعت دروغ است» می‌پردازد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص3</ref>.
# المنتخب من حاشيته على الشرح الجديد للتجريد: این رساله به طرح و تبیین ماهیت پارادوکس دروغگو می‌پردازد. در ادامه، پاسخ‌های مختلفی که توسط دانشمندان پیشین از جمله [[تفتازانی، مسعود بن عمر|تفتازانی]]، کاتبی، سمرقندی، محقق طوسی، [[جرجانی، علی بن محمد|علامه شریف جرجانی]]، ابن کمونه و دوانی به این پارادوکس ارائه شده‌ را مورد بررسی، نقد و تحلیل قرار می‌دهد<ref>ر.ک: همان، صفحه هفتاد؛ متن کتاب، ص1-15</ref>. این رساله به‌طور خاص به بحث صدق و کذب عبارت «همه سخن من در این ساعت دروغ است» می‌پردازد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص3</ref>.
# من فوائد الأمير صدرالدين الدشتكي في شبهة جذر الأصم: این رساله بر فرمول‌بندی از پارادوکس دروغگو تمرکز دارد. در آن، مغالطه گزارش می‌شود و عبارت‌هایی مانند «گفتار من در فلان روز دروغ است» تحلیل می‌شود. همچنین، پاسخ دوانی و نقدهای وارد بر آن را شامل می‌شود<ref> ر.ک: همان، ص‌17-20؛ مقدمه، صفحه هفتادویک</ref>. صدرالدین ابتدا با تعبیر «قيل» به گزارش و تقریر معما می‌پردازد و آنگاه با «أجيب» جواب دوانی به معما را گزارش و با عنوان «و فيه بحث»، سه نقد را بر آن بیان می‌کند<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه هفتادودو</ref>.
# من فوائد الأمير صدرالدين الدشتكي في شبهة جذر الأصم: این رساله بر فرمول‌بندی از پارادوکس دروغگو تمرکز دارد. در آن، مغالطه گزارش می‌شود و عبارت‌هایی مانند «گفتار من در فلان روز دروغ است» تحلیل می‌شود. همچنین، پاسخ دوانی و نقدهای وارد بر آن را شامل می‌شود<ref> ر.ک: همان، ص‌17-20؛ مقدمه، صفحه هفتادویک</ref>. صدرالدین ابتدا با تعبیر «قيل» به گزارش و تقریر معما می‌پردازد و آنگاه با «أجيب» جواب دوانی به معما را گزارش و با عنوان «و فيه بحث»، سه نقد را بر آن بیان می‌کند<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه هفتادودو</ref>.
# من فوائد الأمير صدرالدين الدشتكي في شبهة جذر الأصم (2): این رساله به ادامه بحث پیرامون «جذر اصم» می‌پردازد؛ به‌ویژه به چگونگی ارجاع یک گزاره به خودش و نحوه صدور حکم صدق یا کذب بر آن توجه می‌کند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص21-25</ref>. نویسنده این یادداشت را به‌صورت «قوله»، «أقول» و تعلیقه انتقادی بر فوائد (2) دوانی نوشته است<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه هفتادودو</ref>.
# من فوائد الأمير صدرالدين الدشتكي في شبهة جذر الأصم (2): این رساله به ادامه بحث پیرامون «جذر اصم» می‌پردازد؛ به‌ویژه به چگونگی ارجاع یک گزاره به خودش و نحوه صدور حکم صدق یا کذب بر آن توجه می‌کند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص21-25</ref>. نویسنده این یادداشت را به‌صورت «قوله»، «أقول» و تعلیقه انتقادی بر فوائد (2) دوانی نوشته است<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه هفتادودو</ref>.
# رسالة في حل شبهة جذر الأصم: این رساله، به حل نظام‌مند پارادوکس یادشده اختصاص دارد. دشتکی در این رساله، پاسخ‌های ارائه‌شده توسط تفتازانی، کاتبی، سمرقندی، محقق طوسی، علامه شریف جرجانی، ابن کمونه و دوانی را به‌صورت جامع نقد و بررسی می‌کند و در نهایت پاسخ منتخب خود را ارائه می‌دهد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص27-46 و 55-56</ref>.
# رسالة في حل شبهة جذر الأصم: این رساله، به حل نظام‌مند پارادوکس یادشده اختصاص دارد. دشتکی در این رساله، پاسخ‌های ارائه‌شده توسط [[تفتازانی، مسعود بن عمر|تفتازانی]]، [[کاتبی قزوینی، علی بن عمر|کاتبی]]، سمرقندی، [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|محقق طوسی]]، [[جرجانی، علی بن محمد|علامه شریف جرجانی]]، [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] و دوانی را به‌صورت جامع نقد و بررسی می‌کند و در نهایت پاسخ منتخب خود را ارائه می‌دهد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص27-46 و 55-56</ref>.


ج)- رساله‌های جلال‌الدین دوانی (831-908ق):
ج)- رساله‌های جلال‌الدین دوانی (831-908ق):
# المنتخب من حاشيته على الشرح الجديد للتجريد: دوانی در این رساله، به تبیین پارادوکس دروغگو می‌پردازد و رویکرد صدرالدین دشتکی را به‌تفصیل نقد می‌کند. او پاسخ‌های تفتازانی، کاتبی، سمرقندی، محقق طوسی، علامه شریف جرجانی، ابن کمونه و دوانی را مورد بحث و ارزیابی قرار می‌دهد<ref>ر.ک: همان، ص65-92</ref>
# المنتخب من حاشيته على الشرح الجديد للتجريد: دوانی در این رساله، به تبیین پارادوکس دروغگو می‌پردازد و رویکرد [[دشتکی، منصور بن محمد|صدرالدین دشتکی]] را به‌تفصیل نقد می‌کند. او پاسخ‌های [[تفتازانی، مسعود بن عمر|تفتازانی]]، کاتبی، سمرقندی، [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|محقق طوسی]]، [[جرجانی، علی بن محمد|علامه شریف جرجانی]]، [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]] و دوانی را مورد بحث و ارزیابی قرار می‌دهد<ref>ر.ک: همان، ص65-92</ref>
# من فوائد الدواني في شبهة جذر الأصم (1): این رساله، به «جذر اصم» می‌پردازد و این پارادوکس را به‌عنوان «اخبار از نسبت واقعیه» تعریف می‌کند که می‌تواند صادق یا کاذب باشد. همچنین، امکان اجتماع صدق و کذب در یک گزاره را بررسی می‌نماید<ref>ر.ک: همان، ص93-95</ref>.
# من فوائد الدواني في شبهة جذر الأصم (1): این رساله، به «جذر اصم» می‌پردازد و این پارادوکس را به‌عنوان «اخبار از نسبت واقعیه» تعریف می‌کند که می‌تواند صادق یا کاذب باشد. همچنین، امکان اجتماع صدق و کذب در یک گزاره را بررسی می‌نماید<ref>ر.ک: همان، ص93-95</ref>.
# من فوائد الدواني في شبهة جذر الأصم (2): این رساله نیز به «جذر اصم» اختصاص دارد و به نقد و رد دیدگاه صدرالدین دشتکی در مورد این پارادوکس، به‌ویژه درباره چگونگی ارجاع یک گزاره به خودش، می‌پردازد<ref> ر.ک: همان، ص97-100</ref>. این نوشته به‌صورت تعلیقه یا حاشیه بر فوائد صدرالدین (1) و به‌صورت «قوله»، «أقول» نگارش یافته است<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه هفتادودو</ref>.
# من فوائد الدواني في شبهة جذر الأصم (2): این رساله نیز به «جذر اصم» اختصاص دارد و به نقد و رد دیدگاه [[دشتکی، منصور بن محمد|صدرالدین دشتکی]] در مورد این پارادوکس، به‌ویژه درباره چگونگی ارجاع یک گزاره به خودش، می‌پردازد<ref> ر.ک: همان، ص97-100</ref>. این نوشته به‌صورت تعلیقه یا حاشیه بر فوائد صدرالدین (1) و به‌صورت «قوله»، «أقول» نگارش یافته است<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه هفتادودو</ref>.
# نهاية الكلام في حل شبهة الجذر الأصم: هدف این رساله ارائه پاسخ نهایی و قطعی به شبهه «جذر اصم» است. نویسنده این رساله را در سه بخش مقدمه در تقریر معما، واسطه در گزارش و نقد دیدگاه‌های دانشمندان و خاتمه سامان داده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص‌102</ref>. این اثر به‌طور نظام‌مند پاسخ‌های تفتازانی، کاتبی، سمرقندی، محقق طوسی، علامه شریف جرجانی، ابن کمونه و صدرالدین دشتکی را مرور و نقد می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص105-133</ref>.
# نهاية الكلام في حل شبهة الجذر الأصم: هدف این رساله ارائه پاسخ نهایی و قطعی به شبهه «جذر اصم» است. نویسنده این رساله را در سه بخش مقدمه در تقریر معما، واسطه در گزارش و نقد دیدگاه‌های دانشمندان و خاتمه سامان داده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص‌102</ref>. این اثر به‌طور نظام‌مند پاسخ‌های تفتازانی، کاتبی، سمرقندی، محقق طوسی، علامه شریف جرجانی، ابن کمونه و صدرالدین دشتکی را مرور و نقد می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص105-133</ref>.


د)- رساله غیاث‌الدین دشتکی (866-961ق):
د)- رساله غیاث‌الدین دشتکی (866-961ق):
* تجريد الغواشي في شبهة جذر الأصم: این رساله با هدف زدودن ابهامات از جذر اصم نوشته شده است<ref>ر.ک: همان، ص157-159</ref>. غیاث‌الدین دشتکی در این اثر پس از بیان مسئله<ref>ر.ک: همان، ص‌160</ref>، بحث‌ها و راه‌حل‌های ارائه‌شده توسط علمای پیشین از جمله تفتازانی، کاتبی و سمرقندی، طوسی، ابن کمونه، دوانی، صدرالدین دشتکی و... در مواجهه با این پارادوکس را مورد بررسی قرار داده و به نقد و رد آنها پرداخته است<ref>ر.ک: همان، ص‌161، 167، 181، 191، 201، 210 ، 246 -261</ref>.
* تجريد الغواشي في شبهة جذر الأصم: این رساله با هدف زدودن ابهامات از جذر اصم نوشته شده است<ref>ر.ک: همان، ص157-159</ref>. [[دشتکی، منصور بن محمد|غیاث‌الدین دشتکی]] در این اثر پس از بیان مسئله<ref>ر.ک: همان، ص‌160</ref>، بحث‌ها و راه‌حل‌های ارائه‌شده توسط علمای پیشین از جمله تفتازانی، کاتبی و سمرقندی، طوسی، ابن کمونه، دوانی، صدرالدین دشتکی و... در مواجهه با این پارادوکس را مورد بررسی قرار داده و به نقد و رد آنها پرداخته است<ref>ر.ک: همان، ص‌161، 167، 181، 191، 201، 210 ، 246 -261</ref>.
گفته شده است نویسنده این رساله را به دو صورت نوشته است. وی ابتدا در حاشیه بر شرح مفتاح العلوم و به‌مناسبت بحث از تعریف خبر به صدق و کذب‌پذیری، به گزارش معما، ذکر دیدگاه دوانی و نقد وی می‌پردازد. وی در اینجا رساله مفصل صدرالدین را آورده تا به نقد دوانی و رد آن بپردازد، اما رساله ناتمام رها شده است. موضع دوم، حاشیه بر شرح تجرید است. وی در این موضع به‌تفصیل و اتمام سخن گفته و آن را به‌صورت مستقل درآورده است<ref>ر.ک: مقدمه صفحه، هفتادودو - هفتادوسه</ref>.
گفته شده است نویسنده این رساله را به دو صورت نوشته است. وی ابتدا در حاشیه بر شرح مفتاح العلوم و به‌مناسبت بحث از تعریف خبر به صدق و کذب‌پذیری، به گزارش معما، ذکر دیدگاه دوانی و نقد وی می‌پردازد. وی در اینجا رساله مفصل صدرالدین را آورده تا به نقد دوانی و رد آن بپردازد، اما رساله ناتمام رها شده است. موضع دوم، حاشیه بر شرح تجرید است. وی در این موضع به‌تفصیل و اتمام سخن گفته و آن را به‌صورت مستقل درآورده است<ref>ر.ک: مقدمه صفحه، هفتادودو - هفتادوسه</ref>.


ه)- رساله‌های شمس‌الدین محمد خفری (م. ح 942ق):
ه)- رساله‌های [[خفری، محمد بن احمد|شمس‌الدین محمد خفری]] (م. ح 942ق):
# عبرة الفضلاء: خفری در این رساله به بررسی پارادوکس دروغگو، به‌ویژه پاسخ دوانی پرداخته است. نویسنده راه‌حل‌های مختلفی را مورد تحلیل نقادانه قرار می‌دهد و در قالب «جواب اول»، «جواب ثانی» و «جواب ثالث» ارائه می‌کند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص263-269</ref>. گفته شده است این نوشته کوتاه خفری به دوره جوانی او تعلق دارد که پیرو دوانی بوده؛ به همین جهت با عبارت «قد أجاب حضرة الجلالية المحمدية» در آغاز رساله از او با احترام یاد کرده است<ref>ر.ک: همان، ص265؛ مقدمه، صفحه هفتادوسه</ref>.
# عبرة الفضلاء: خفری در این رساله به بررسی پارادوکس دروغگو، به‌ویژه پاسخ دوانی پرداخته است. نویسنده راه‌حل‌های مختلفی را مورد تحلیل نقادانه قرار می‌دهد و در قالب «جواب اول»، «جواب ثانی» و «جواب ثالث» ارائه می‌کند<ref>ر.ک: متن کتاب، ص263-269</ref>. گفته شده است این نوشته کوتاه خفری به دوره جوانی او تعلق دارد که پیرو دوانی بوده؛ به همین جهت با عبارت «قد أجاب حضرة الجلالية المحمدية» در آغاز رساله از او با احترام یاد کرده است<ref>ر.ک: همان، ص265؛ مقدمه، صفحه هفتادوسه</ref>.
# حيرة الفضلاء: این رساله به پارادوکس مشهور می‌پردازد. نویسنده پس از بیان مسئله، چهار نظریه اصلی را در خصوص این پارادوکس مورد کاوش قرار داده و پاسخ‌های تفتازانی، کاتبی، سمرقندی، محقق طوسی، جرجانی، ابن کمونه، دوانی، دشتکی و... را مورد بررسی و نقد قرار داده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص271-289</ref>. در ادامه نظرات خود را در خصوص این موضوع در قالب پنج پاسخ ارائه کرده است<ref>ر.ک: همان، ص‌295-309</ref>. گفته شده است این تک‌نگاری مفصل متعلق به دوره اخیر زندگی نویسنده، یعنی پس از سال 903ق، بوده است<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه هفتادوسه</ref>.
# حيرة الفضلاء: این رساله به پارادوکس مشهور می‌پردازد. نویسنده پس از بیان مسئله، چهار نظریه اصلی را در خصوص این پارادوکس مورد کاوش قرار داده و پاسخ‌های تفتازانی، کاتبی، سمرقندی، [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|محقق طوسی]]، جرجانی، [[ابن کمونه، سعد بن منصور|ابن کمونه]]، دوانی، دشتکی و... را مورد بررسی و نقد قرار داده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص271-289</ref>. در ادامه نظرات خود را در خصوص این موضوع در قالب پنج پاسخ ارائه کرده است<ref>ر.ک: همان، ص‌295-309</ref>. گفته شده است این تک‌نگاری مفصل متعلق به دوره اخیر زندگی نویسنده، یعنی پس از سال 903ق، بوده است<ref>ر.ک: مقدمه، صفحه هفتادوسه</ref>.


و)- رساله کمال‌الدین محمود بن نعمت‌الله بخاری (885-947ق) و فرزندش محمد عصمت‌الله:
و)- رساله کمال‌الدین محمود بن نعمت‌الله بخاری (885-947ق) و فرزندش محمد عصمت‌الله:
* المنتخب من رسالة المغالطات، اثر محمود بن نعمت‌الله: این رساله در حقیقت گزیده‌ای از رساله مغالطات است که از «وجه ثامن» آغاز شده و به بررسی پارادوکس دروغگو، به‌ویژه جملاتی مانند «هر سخنی که امروز از من صادر شود، دروغ است» پرداخته و جواب آن را بیان کرده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص311-314</ref>.
* المنتخب من رسالة المغالطات، اثر محمود بن نعمت‌الله: این رساله در حقیقت گزیده‌ای از رساله مغالطات است که از «وجه ثامن» آغاز شده و به بررسی پارادوکس دروغگو، به‌ویژه جملاتی مانند «هر سخنی که امروز از من صادر شود، دروغ است» پرداخته و جواب آن را بیان کرده است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص311-314</ref>.
به دنبال آن، «المنتخب من شرح رسالة المغالطات» متعلق به محمد عصمت‌الله آمده که در حقیقت شرحی بر رساله کمال‌الدین در مغالطه جذر اصم است. نویسنده فرازی از متن را ذکر کرده، سپس توضیحات خود را به آن افزوده است. او ضمن ذکر دیدگاه‌های تفتازانی، صدرالدین دشتکی، جواب‌های مطرح‌شده در این خصوص را ذکر کرده و مورد بررسی قرار داده است. هدف آن، حل پارادوکس با تحلیل صدق و کذب در ارتباط با واقعیت و حالت‌های ذهنی است<ref>ر.ک: همان، ص315-323</ref>. نویسنده سه تقریر را برای راه‌حل پدرش کمال‌الدین ارائه کرده است<ref>ر.ک: همان، ص360</ref>.
به دنبال آن، «المنتخب من شرح رسالة المغالطات» متعلق به محمد عصمت‌الله آمده که در حقیقت شرحی بر رساله کمال‌الدین در مغالطه جذر اصم است. نویسنده فرازی از متن را ذکر کرده، سپس توضیحات خود را به آن افزوده است. او ضمن ذکر دیدگاه‌های [[تفتازانی، مسعود بن عمر|تفتازانی]]، [[دشتکی، منصور بن محمد|صدرالدین دشتکی]]، جواب‌های مطرح‌شده در این خصوص را ذکر کرده و مورد بررسی قرار داده است. هدف آن، حل پارادوکس با تحلیل صدق و کذب در ارتباط با واقعیت و حالت‌های ذهنی است<ref>ر.ک: همان، ص315-323</ref>. نویسنده سه تقریر را برای راه‌حل پدرش کمال‌الدین ارائه کرده است<ref>ر.ک: همان، ص360</ref>.


ز)- تعلیقات:
ز)- تعلیقات:
در تعلیقات، توضیحاتی پیرامون دیدگاه‌های فلاسفه و متکلمان برجسته در رساله‌های یادشده و رویکر آنان در حل پارادوکس دروغگو داده شده و به برخی نکات موجود در سخنان آنها پرداخته شده است. علاوه بر آن به معنای برخی اصطلاحات و عبارات متن رساله‌ها اشاره شده و توضیحات مفیدی نیز درباره رساله‌ها و نویسندگان و... داده شده است<ref> ر.ک: همان، 328-360</ref>.
در تعلیقات، توضیحاتی پیرامون دیدگاه‌های فلاسفه و متکلمان برجسته در رساله‌های یادشده و رویکر آنان در حل پارادوکس دروغگو داده شده و به برخی نکات موجود در سخنان آنها پرداخته شده است. علاوه بر آن به معنای برخی اصطلاحات و عبارات متن رساله‌ها اشاره شده و توضیحات مفیدی نیز درباره رساله‌ها و نویسندگان و... داده شده است<ref> ر.ک: همان، 328-360</ref>.


خط ۸۶: خط ۸۵:
[[رده:منطق]]
[[رده:منطق]]


[[رده:مقالات بازبینی نشده2]]
[[رده:مقالات بازبینی شده2 آبان 1404]]
[[رده:مقاله نوشته شده در تاریخ مهر 1404 توسط فاضل گرنه زاده]]
[[رده:مقاله نوشته شده در تاریخ مهر 1404 توسط فاضل گرنه زاده]]
[[رده:مقاله بازبینی شده در تاریخ مهر 1404 توسط محسن عزیزی]]
[[رده:مقاله بازبینی شده در تاریخ مهر 1404 توسط محسن عزیزی]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۹ اکتبر ۲۰۲۵، ساعت ۲۳:۲۰

دوازده رساله در پارادوکس دروغگو، با مقدمه، تصحیح و تعلیق احد فرامرز قراملکی (متولد 1330ش) و همکاری طیبه عارف‌نیا در تصحیح، مجموعه‌ای از دوازده رساله در مورد پارادوکس دروغگو است که توسط دانشمندان مکتب فلسفی شیراز در سده‌های نهم و دهم هجری نگاشته شده‌اند و به سیر تاریخی و دیدگاه‌های مختلف در مورد این پارادوکس در جهان اسلام می‌پردازد[۱].

دوازده رساله در پارادوکس دروغگو
دوازده رساله در پارادوکس دروغگو
پدیدآوراندشتکی، محمد بن ابراهیم (نويسنده)

خفری، محمد بن احمد (نویسنده) کمال‌الدین بخاری، محمود بن نعمت‌الله (نویسنده) عارف‌نیا، طیبه (مصحح) دوانی، محمد بن اسعد (نویسنده) فرامرز قراملکی، احد (محقق)

دشتکی، منصور بن محمد (نویسنده)
ناشرمؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ايران
مکان نشرایران - تهران
سال نشر1386ش
چاپ1
شابک‎-
موضوعپارادوکس دروغگو - تضاد
زبانعربی
تعداد جلد1
کد کنگره
‎‏/‎‏پ‎‏2‎‏ف‎‏4 199 ‏BC‎‏
نورلایبمطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب، مشتمل بر یک مقدمه، متن دوازده رساله، تعلیقات، نمایه و فهرست منابع است. رساله‌های دوازده‌گانه برحسب نویسندگان مرتب شده‌اند. چهار رساله از امیر صدرالدین دشتکی، چهار نوشتار از جلال‌الدین دوانی، رساله‌ای از غیاث‌الدین دشتکی، دو نوشتار از شمس‌الدین خفری و گزیده‌ای از متن و شرح رساله کمال‌الدین بخاری، است[۲].

محتوا

الف)- مقدمه: مقدمه کتاب به بررسی تطور تاریخی پارادوکس دروغگو در جهان اسلام می‌پردازد[۳]. این مقدمه، شامل بخش‌های زیر است:

  1. مضمون پارادوکس دروغگو: در این بخش، ماهیت و محتوای پارادوکس دروغگو تشریح می‌شود[۴].
  2. پیشینه یونانی پارادوکس دروغگو: به ریشه‌ها و سوابق این پارادوکس در فلسفه یونان باستان اشاره می‌کند[۵].
  3. پارادوکس دروغگو در دوره اسلامی: چگونگی ورود و پرداختن به این پارادوکس در تمدن اسلامی را بیان می‌کند[۶].
  4. روی‌آورد دانشمندان مسلمان به پارادوکس دروغگو: این بخش به دو رهیافت اصلی در میان دانشمندان مسلمان می‌پردازد:
    1. رهیافت منطقی با ذکر دیدگاه دانشمندان این رهیافت، مانند اثیرالدین ابهری و تقریرات او پیرامون این مسئله در آثارش و دیگری خواجه نصیرالدین طوسی است که به‌تبع ابهری به طرح معمای جذر اصم پرداخته و در ادامه دیدگاه کاتبی قزوینی شاگرد ابهری، ابن کمونه، قطب‌الدین شیرازی و دیگران به‌همراه راه‌حل‌های ارائه‌شده توسط آنها در این خصوص و ویژگی‌های رهیافت منطقی مطرح شده است[۷].
    2. رهیافت کلامی نیز در این قسمت از بحث شامل مطالبی درباره نقد نظریه ارسطویی صدق، ابطال مذهب ثنویت، نقد نظریه حسن و قبح عقلی به‌همراه ویژگی‌های این رهیافت است[۸].
  5. پارادوکس دروغگو در حوزه فلسفی شیراز: این قسمت، به‌طور مفصل به دیدگاه‌های دانشمندان برجسته مکتب فلسفی شیراز در مورد پارادوکس دروغگو و راه‌حل‌های معمای یادشده اشاره می‌کند. همچنین به منابع دانشمندان حوزه شیراز و ویژگی‌های رهیافت کلامی درباره جذر اصم پرداخته شده است[۹].
  6. معرفی رساله‌های دوازده‌گانه[۱۰].

ب)- رساله‌های صدرالدین محمد دشتکی (829-903ق):

  1. المنتخب من حاشيته على الشرح الجديد للتجريد: این رساله به طرح و تبیین ماهیت پارادوکس دروغگو می‌پردازد. در ادامه، پاسخ‌های مختلفی که توسط دانشمندان پیشین از جمله تفتازانی، کاتبی، سمرقندی، محقق طوسی، علامه شریف جرجانی، ابن کمونه و دوانی به این پارادوکس ارائه شده‌ را مورد بررسی، نقد و تحلیل قرار می‌دهد[۱۱]. این رساله به‌طور خاص به بحث صدق و کذب عبارت «همه سخن من در این ساعت دروغ است» می‌پردازد[۱۲].
  2. من فوائد الأمير صدرالدين الدشتكي في شبهة جذر الأصم: این رساله بر فرمول‌بندی از پارادوکس دروغگو تمرکز دارد. در آن، مغالطه گزارش می‌شود و عبارت‌هایی مانند «گفتار من در فلان روز دروغ است» تحلیل می‌شود. همچنین، پاسخ دوانی و نقدهای وارد بر آن را شامل می‌شود[۱۳]. صدرالدین ابتدا با تعبیر «قيل» به گزارش و تقریر معما می‌پردازد و آنگاه با «أجيب» جواب دوانی به معما را گزارش و با عنوان «و فيه بحث»، سه نقد را بر آن بیان می‌کند[۱۴].
  3. من فوائد الأمير صدرالدين الدشتكي في شبهة جذر الأصم (2): این رساله به ادامه بحث پیرامون «جذر اصم» می‌پردازد؛ به‌ویژه به چگونگی ارجاع یک گزاره به خودش و نحوه صدور حکم صدق یا کذب بر آن توجه می‌کند[۱۵]. نویسنده این یادداشت را به‌صورت «قوله»، «أقول» و تعلیقه انتقادی بر فوائد (2) دوانی نوشته است[۱۶].
  4. رسالة في حل شبهة جذر الأصم: این رساله، به حل نظام‌مند پارادوکس یادشده اختصاص دارد. دشتکی در این رساله، پاسخ‌های ارائه‌شده توسط تفتازانی، کاتبی، سمرقندی، محقق طوسی، علامه شریف جرجانی، ابن کمونه و دوانی را به‌صورت جامع نقد و بررسی می‌کند و در نهایت پاسخ منتخب خود را ارائه می‌دهد[۱۷].

ج)- رساله‌های جلال‌الدین دوانی (831-908ق):

  1. المنتخب من حاشيته على الشرح الجديد للتجريد: دوانی در این رساله، به تبیین پارادوکس دروغگو می‌پردازد و رویکرد صدرالدین دشتکی را به‌تفصیل نقد می‌کند. او پاسخ‌های تفتازانی، کاتبی، سمرقندی، محقق طوسی، علامه شریف جرجانی، ابن کمونه و دوانی را مورد بحث و ارزیابی قرار می‌دهد[۱۸]
  2. من فوائد الدواني في شبهة جذر الأصم (1): این رساله، به «جذر اصم» می‌پردازد و این پارادوکس را به‌عنوان «اخبار از نسبت واقعیه» تعریف می‌کند که می‌تواند صادق یا کاذب باشد. همچنین، امکان اجتماع صدق و کذب در یک گزاره را بررسی می‌نماید[۱۹].
  3. من فوائد الدواني في شبهة جذر الأصم (2): این رساله نیز به «جذر اصم» اختصاص دارد و به نقد و رد دیدگاه صدرالدین دشتکی در مورد این پارادوکس، به‌ویژه درباره چگونگی ارجاع یک گزاره به خودش، می‌پردازد[۲۰]. این نوشته به‌صورت تعلیقه یا حاشیه بر فوائد صدرالدین (1) و به‌صورت «قوله»، «أقول» نگارش یافته است[۲۱].
  4. نهاية الكلام في حل شبهة الجذر الأصم: هدف این رساله ارائه پاسخ نهایی و قطعی به شبهه «جذر اصم» است. نویسنده این رساله را در سه بخش مقدمه در تقریر معما، واسطه در گزارش و نقد دیدگاه‌های دانشمندان و خاتمه سامان داده است[۲۲]. این اثر به‌طور نظام‌مند پاسخ‌های تفتازانی، کاتبی، سمرقندی، محقق طوسی، علامه شریف جرجانی، ابن کمونه و صدرالدین دشتکی را مرور و نقد می‌کند[۲۳].

د)- رساله غیاث‌الدین دشتکی (866-961ق):

  • تجريد الغواشي في شبهة جذر الأصم: این رساله با هدف زدودن ابهامات از جذر اصم نوشته شده است[۲۴]. غیاث‌الدین دشتکی در این اثر پس از بیان مسئله[۲۵]، بحث‌ها و راه‌حل‌های ارائه‌شده توسط علمای پیشین از جمله تفتازانی، کاتبی و سمرقندی، طوسی، ابن کمونه، دوانی، صدرالدین دشتکی و... در مواجهه با این پارادوکس را مورد بررسی قرار داده و به نقد و رد آنها پرداخته است[۲۶].

گفته شده است نویسنده این رساله را به دو صورت نوشته است. وی ابتدا در حاشیه بر شرح مفتاح العلوم و به‌مناسبت بحث از تعریف خبر به صدق و کذب‌پذیری، به گزارش معما، ذکر دیدگاه دوانی و نقد وی می‌پردازد. وی در اینجا رساله مفصل صدرالدین را آورده تا به نقد دوانی و رد آن بپردازد، اما رساله ناتمام رها شده است. موضع دوم، حاشیه بر شرح تجرید است. وی در این موضع به‌تفصیل و اتمام سخن گفته و آن را به‌صورت مستقل درآورده است[۲۷].

ه)- رساله‌های شمس‌الدین محمد خفری (م. ح 942ق):

  1. عبرة الفضلاء: خفری در این رساله به بررسی پارادوکس دروغگو، به‌ویژه پاسخ دوانی پرداخته است. نویسنده راه‌حل‌های مختلفی را مورد تحلیل نقادانه قرار می‌دهد و در قالب «جواب اول»، «جواب ثانی» و «جواب ثالث» ارائه می‌کند[۲۸]. گفته شده است این نوشته کوتاه خفری به دوره جوانی او تعلق دارد که پیرو دوانی بوده؛ به همین جهت با عبارت «قد أجاب حضرة الجلالية المحمدية» در آغاز رساله از او با احترام یاد کرده است[۲۹].
  2. حيرة الفضلاء: این رساله به پارادوکس مشهور می‌پردازد. نویسنده پس از بیان مسئله، چهار نظریه اصلی را در خصوص این پارادوکس مورد کاوش قرار داده و پاسخ‌های تفتازانی، کاتبی، سمرقندی، محقق طوسی، جرجانی، ابن کمونه، دوانی، دشتکی و... را مورد بررسی و نقد قرار داده است[۳۰]. در ادامه نظرات خود را در خصوص این موضوع در قالب پنج پاسخ ارائه کرده است[۳۱]. گفته شده است این تک‌نگاری مفصل متعلق به دوره اخیر زندگی نویسنده، یعنی پس از سال 903ق، بوده است[۳۲].

و)- رساله کمال‌الدین محمود بن نعمت‌الله بخاری (885-947ق) و فرزندش محمد عصمت‌الله:

  • المنتخب من رسالة المغالطات، اثر محمود بن نعمت‌الله: این رساله در حقیقت گزیده‌ای از رساله مغالطات است که از «وجه ثامن» آغاز شده و به بررسی پارادوکس دروغگو، به‌ویژه جملاتی مانند «هر سخنی که امروز از من صادر شود، دروغ است» پرداخته و جواب آن را بیان کرده است[۳۳].

به دنبال آن، «المنتخب من شرح رسالة المغالطات» متعلق به محمد عصمت‌الله آمده که در حقیقت شرحی بر رساله کمال‌الدین در مغالطه جذر اصم است. نویسنده فرازی از متن را ذکر کرده، سپس توضیحات خود را به آن افزوده است. او ضمن ذکر دیدگاه‌های تفتازانی، صدرالدین دشتکی، جواب‌های مطرح‌شده در این خصوص را ذکر کرده و مورد بررسی قرار داده است. هدف آن، حل پارادوکس با تحلیل صدق و کذب در ارتباط با واقعیت و حالت‌های ذهنی است[۳۴]. نویسنده سه تقریر را برای راه‌حل پدرش کمال‌الدین ارائه کرده است[۳۵].

ز)- تعلیقات:

در تعلیقات، توضیحاتی پیرامون دیدگاه‌های فلاسفه و متکلمان برجسته در رساله‌های یادشده و رویکر آنان در حل پارادوکس دروغگو داده شده و به برخی نکات موجود در سخنان آنها پرداخته شده است. علاوه بر آن به معنای برخی اصطلاحات و عبارات متن رساله‌ها اشاره شده و توضیحات مفیدی نیز درباره رساله‌ها و نویسندگان و... داده شده است[۳۶].

پانویس

  1. ↑ ر.ک: مقدمه، صفحه ‌سیزده و شصت‌ونه
  2. ↑ ر.ک: همان، صفحه نه - ده و شصت‌ونه
  3. ↑ ر.ک: همان، صفحه سیزده
  4. ↑ ر.ک: همان، صفحه سیزده - هفده
  5. ↑ ر.ک: همان، صفحه، هفده - نوزده
  6. ↑ ر.ک: همان، صفحه بیست – بیست‌ویک
  7. ↑ ر.ک: همان، صفحه، بیست‌ویک – چهل‌وپنج
  8. ↑ ر.ک: همان، صفحه چهل‌وشش – پنجاه‌وچهار
  9. ↑ ر.ک: همان، صفحه پنجاه‌وچهار- شصت‌ونه
  10. ↑ ر.ک: همان، صفحه شصت‌ونه - هفتادوسه
  11. ↑ ر.ک: همان، صفحه هفتاد؛ متن کتاب، ص1-15
  12. ↑ ر.ک: متن کتاب، ص3
  13. ↑ ر.ک: همان، ص‌17-20؛ مقدمه، صفحه هفتادویک
  14. ↑ ر.ک: مقدمه، صفحه هفتادودو
  15. ↑ ر.ک: متن کتاب، ص21-25
  16. ↑ ر.ک: مقدمه، صفحه هفتادودو
  17. ↑ ر.ک: متن کتاب، ص27-46 و 55-56
  18. ↑ ر.ک: همان، ص65-92
  19. ↑ ر.ک: همان، ص93-95
  20. ↑ ر.ک: همان، ص97-100
  21. ↑ ر.ک: مقدمه، صفحه هفتادودو
  22. ↑ ر.ک: متن کتاب، ص‌102
  23. ↑ ر.ک: همان، ص105-133
  24. ↑ ر.ک: همان، ص157-159
  25. ↑ ر.ک: همان، ص‌160
  26. ↑ ر.ک: همان، ص‌161، 167، 181، 191، 201، 210 ، 246 -261
  27. ↑ ر.ک: مقدمه صفحه، هفتادودو - هفتادوسه
  28. ↑ ر.ک: متن کتاب، ص263-269
  29. ↑ ر.ک: همان، ص265؛ مقدمه، صفحه هفتادوسه
  30. ↑ ر.ک: متن کتاب، ص271-289
  31. ↑ ر.ک: همان، ص‌295-309
  32. ↑ ر.ک: مقدمه، صفحه هفتادوسه
  33. ↑ ر.ک: متن کتاب، ص311-314
  34. ↑ ر.ک: همان، ص315-323
  35. ↑ ر.ک: همان، ص360
  36. ↑ ر.ک: همان، 328-360

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=دوازده_رساله_در_پارادوکس_دروغگو&oldid=804684»