نفاق‌شناسی

نفاق‌شناسی، اثر آیت‌الله علیرضا اعرافی (متولد 1338ش)، پژوهشگر و فقیه شیعی است. این کتاب به مطالعه جامع و عمیق پدیده «نفاق» در اسلام، با رویکردی چندبعدی از جمله قرآنی، حدیثی، روان‌شناختی و جامعه‌شناختی می‌پردازد.

نفاق شناسی
پدیدآوران	اعرافی، علیرضا (نويسنده)
ناشر	مؤسسه فرهنگی هنری اشراق و عرفان
مکان نشر	ایران - قم
سال نشر	1395ش
چاپ	2
موضوع	ریا - جنبه‌‏های مذهبی - اسلام - اخلاق اسلامی
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	BP ۲۵۰/۶/الف۶ن۷
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

اهمیت کتاب

این اثر از جهات گوناگونی حائز اهمیت است:

1. موضوع آن یکی از اساسی‌ترین و جامع‌ترین مباحث مطرح در اسلام است.
2. دارای ارزش تاریخی و تحلیلی برای درک جریانات مرتبط با اسلام و نفاق است.
3. ابعاد روان‌شناختی، سیاسی و جامعه‌شناختی نفاق را بررسی می‌کند و به بحران‌های جهانی و داخلی مرتبط می‌سازد.

ساختار

کتاب، شامل: سخن مؤسسه، مقدمه و دوازده بخش اصلی است که مباحث هر بخش در ذیل عناوین متعدد مطرح شده است.

سبک نگارش

کتاب، با رویکرد «تحلیلی فراگیر» نگاشته شده و بر پایه «تحقیقات گسترده» از «منابع تفسیری و حدیثی» بنا گردیده است. در شیوه نگارش، به جنبه‌های زبانی، اصطلاحی، قرآنی، حدیثی، روان‌شناختی و جامعه‌شناختی موضوع نفاق توجه شده است. نویسنده تلاش کرده تا علاوه بر ارائه اطلاعات، به توضیح و تبیین عمیق‌تر مفاهیم بپردازد.

گزارش محتوا

• مفهوم شناسی: این بخش، به بررسی لغوی و اصطلاحی واژه «نفاق» در زبان عربی، قرآن و حدیث می‌پردازد و تفاوت‌های معنایی و کاربردهای این واژه در متون دینی و همچنین خصوصیات منافقان مانند «فریب» و «دروغ» را تحلیل می‌کند.

• روان شناسی نفاق: در این بخش، نفاق از منظر روان‌شناسی مورد تحلیل قرار می‌گیرد و به «زمینه‌های روانی» و «ریشه‌های درونی» آن در وجود انسان ‌پرداخته می‌شود. این بخش، به نقش طبیعت انسانی و انحراف از آن در شکل‌گیری نفاق و اهمیت «خودشناسی» برای مقابله با آن اشاره دارد.

• جامعه شناسی نفاق: این بخش، به بررسی عوامل اجتماعی مؤثر در بروز نفاق و پیامدهای آن بر جامعه می‌پردازد. چگونگی «اوج و انحطاط نفاق» در طول تاریخ و تأثیر آن بر «هویت و شخصیت جامعه» و روابط اجتماعی تبیین می‌شود.

• علل و انگیزه‌های نفاق: این بخش، به «دلایل و محرک‌های» پدید آمدن نفاق می‌پردازد و انگیزه‌های «کفر و شک» یا «ضعف ایمان» را در نفاق ارتدادی و «اظهار اسلام» را در نفاق ابتدایی مورد بررسی قرار می‌هد.

• اهداف و روش‌های نفاق: این بخش، به «خطوط کلی و راهبردی نفاق» و «روش‌های» منافقان برای رسیدن به اهدافشان می‌پردازد. تاکتیک‌هایی مانند «تبلیغات»، «جاسوسی»، «همراهی با کفر» و «پایگاه‌سازی» برای تضعیف جامعه اسلامی در این بخش شرح داده می‌شود.

• تقسیمات نفاق: این بخش، به دسته‌بندی‌های مختلف نفاق می‌پردازد؛ از جمله «نفاق عقیدتی، اخلاقی و عملی»، «فردی و جریانی»، «ساده و پیچیده»، «ابتدایی و ارتدادی»، «دینی و غیر دینی» و... .

• علائم و نشانه‌های نفاق: این بخش، به تفصیل «ویژگی‌ها و رفتارهای» منافقان می‌پردازد. این نشانه‌ها شامل «سستی در جنگ»، «کراهت در عبادت»، «جاسوسی»، «روابط پنهانی با دشمنان»، «کارشکنی در رهبری»، «مخالفت با اسلام فقاهتی»، «تلاش برای فریب»، «پایگاه‌سازی علیه اسلام»، «سوگند زیاد»، «بهانه‌گیری»، «فرار از جهاد»، «ایجاد یأس»، «افشای اسرار»، «ترس از مرگ»، «اعتراض به خدا»، «فرصت‌طلبی»، «امر به منکر و نهی از معروف»، «عدم شرکت در اجتماعات اسلامی»، «روابط سست»، «جستجوی عیوب دیگران»، «ایجاد اختلاف»، «دین‌سازی»، «اخلال در نظام»، «ترور» و «وسوسه‌گری» است.

• راهکارهای نفاق‌شناسی: این بخش، به «راهبردها و شیوه‌های» مطالعه و درک عمیق‌تر پدیده نفاق می‌پردازد. این راهکارها شامل تحلیل «لحن و شیوه سخن» منافقان، بررسی «موضع‌گیری عملی» آن‌ها و... به‌عنوان معیارهایی مهم در تشخیص نفاق است.

• روش‌های پیشگیری و مقابله با نفاق: این بخش، به ارائه «اصول و روش‌های» عملی برای «پیشگیری و مبارزه» با نفاق می‌پردازد. این روش‌ها شامل بهره‌گیری از سیره پیامبر اسلام، رعایت اصول اخلاقی و فقهی و استفاده از «برنامه‌های تربیتی» و «روش‌های عملی» در مقابله با منافقان است.

• نفاق در تاریخ: این بخش، نگاهی «تاریخی» به پدیده نفاق از «آغازگر آن یعنی شیطان» تا «ظهور آن در تاریخ اسلام» و «فعالیت‌های منافقان» در دوره‌های مختلف را ارائه می‌دهد. این بخش، نمونه‌هایی از نفاق در زمان پیامبر و بعد از ایشان را بررسی می‌کند.

• سرانجام منافق: این بخش، به «فرجام» منافقان در «دنیا و آخرت» می‌پردازد. با استناد به آیات قرآن و روایات، پیامدهای اعمال منافقان، شامل «خواری»، «عذاب الهی» و «سقوط در جهنم» تشریح می‌شود.

• نکات تکمیلی: این بخش، شامل مباحث تکمیلی مانند «آیات تأویلی درباره نفاق» و «آیات متشابه دستاویزی برای منافقان»، «تمثیلات و تشبیهات درباره منافق» و... است.

منابع مقاله

متن کتاب.