صراط

صراط؛ دیداری تازه با سوره حمد، اثر نویسنده و اندیشمند پر تلاش شیعی علی صفایی حائری (1330-1378ش)، معروف به (عين - صاد) است. موضوع کلی کتاب، تبیین مسیر کامل و مرحله‌ای کمال انسانی (صراط مستقیم) است که ریشه در سوره حمد (اُمّ‌الکتاب) داشته و تمامی مراحل عبودیت، از تفکر و شناخت تا جهاد و توکل، را در بر می‌گیرد.

صراط
پدیدآوران	صفایی حائری، علی (نويسنده)
ناشر	الدار الجما‌هیریة‌ للنشر و التوزیع‌ و الاعلان‌ ** ليلة القدر
مکان نشر	ایران - تهران ** ایران - قم
سال نشر	1401ش
چاپ	19
شابک	‎978-964-93098-6-6
موضوع	تفاسیر (سوره فاتحه),هدایت -- جنبه‌های قرآنی,ایمان (اسلام),تفاسیر شیعه - قرن۱۴
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	BP ۱۰۲/۱۲/ص۷ص۴
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب شامل یک بخش مقدماتی با عنوان اُمّ‌الکتاب و سپس ده گام یا مرتبه اصلی در مسیر عبودیت (خلوت و توجه تا صراط) و یک بخش تحلیلی پایانی درباره گروه‌های اشاره شده در سوره حمد است.

سبک نگارش

نویسنده سیر و سلوک انسان را در قالب گام‌ها یا مراتب متوالی (ده مرحله) دنبال کرده.

و از لحنی محاوره و گفتگوی صمیمی (اغلب خطاب به «تو» یا «برادر») برای بیان عمیق مفاهیم فکری و اخلاقی استفاده نموده است. وی به طور مداوم با ارجاع به آیات و قصص قرآنی (مانند قصص ابراهیم، موسی و سلیمان)، مفاهیم نظری را در قالب مثال‌های تاریخی و عملی توضیح داده است.

گزارش محتوا

اُمّ‌الکتاب: در مقدمه بیان می‌شود که سوره حمد، مادر قرآن و گشایشگر تمام کتاب است. این سوره، مسیر عمیق و گسترده‌ای را نشان می‌دهد که هدف آن عبودیت (بندگی) و نهایتاً رشد انسان از طریق تفکر، عشق، جهاد و توکل است و این مسیر، راه مستقیم و نزدیک‌ترین راه به هدف است.

گام‌های مذکور در کتاب، به ترتیب عبارت‌اند از:

1. خلوت و توجه: اولین گام در این مسیر، رسیدن به خلوت و سکوت است. در غیاب خلوت و توجه، انسان تحت‌تأثیر شلوغی‌ها و سرگرمی‌ها قرار می‌گیرد و قدرت اندیشه و سنجش را از دست می‌دهد. خلوت، فرصتی برای شناسایی خود و کنترل محرک‌های درونی فراهم می‌آورد.
2. فکر، شناخت معبودها: پس از خلوت، فرد به مرحله فکر و شناخت دقیق معبودهایش می‌رسد. در این مرحله، انسان باید بت‌ها و طاغوت‌هایی را که در زندگی او تأثیرگذارند (مانند پول، زیبایی‌ها، قدرت‌ها، شهوت‌ها و...) تشخیص داده و آن‌ها را مورد ارزیابی قرار دهد.
3. عقل، سنجش معبودها: این گام شامل مقایسه عقلانی معبودهای شناخته شده با خداوند است. هدف این است که فرد متوجه شود بت‌ها و طاغوت‌ها هیچ‌گونه خیر یا نعمتی برای او ندارند و در نهایت به او ستم می‌کنند. در مقابل، خداوند با مالکیت و سلطنت خویش، توحید و نیکی را به ارمغان می‌آورد.
4. ملاک انتخاب: ملاک نهایی برای انتخاب، حق است. حق، به‌عنوان یک معیار ثابت و عمومی، در برابر باطل و ظلم قرار می‌گیرد. ملاک انتخاب، پس از شناخت دقیق معبودها و سنجش آن‌ها، ضرورت می‌یابد.
5. ایمان و انتخاب: ایمان، محصول شناخت و انتخاب حق است. این ایمان یک حرکت عاشقانه است که فرد را به‌سوی صراط می‌کشاند و برخلاف کفر و تکبر، موجب تواضع و تسلیم در برابر خداوند می‌شود. ایمان به معنای زیستن و حرکت‌کردن همراه با عشق و پذیرش بندگی است.
6. جهاد و مبارزه: مبارزه (جهاد) با تولد انسان نو و خروج از خویش آغاز می‌شود و شامل جهاد اکبر (مبارزه با نفس) و جهاد اصغر است. این مرحله نیاز به کنترل دائمی محرک‌های درونی و تمرین‌های کوچک دارد تا فرد بتواند مرکب سرکش خود را رام کند.
7. بلا و ضربه‌ها: بلا و فتنه، امتحاناتی هستند که نقاط ضعف انسان را آشکار کرده و او را از وابستگی‌ها آزاد می‌کنند. این سختی‌ها، وسیله‌ای برای پختگی، رشد، و تصدیق ایمان هستند و مؤمن را از مدعیان ریاکار جدا می‌سازند.
8. عجز و اضطرار: وقتی انسان در کوره بلاها قرار می‌گیرد، به نهایت ناتوانی و محدودیت خود پی می‌برد و احساس عجز و اضطرار می‌کند. این احساس عجز، شرط ضروری برای رهایی از حجاب‌های نفسانی و آمادگی برای طلب یاری الهی است.
9. اعتصام و استعانت: در این مرحله، انسان در پاسخ به احساس عجز، به پناه‌بردن (اعتصام) و طلب یاری (استعانت) از خدا روی می‌آورد. توکل واقعی به معنای پذیرش این است که تمام وسایل از خداست و انسان تنها باید تلاش و حرکت کند.
10. صراط: صراط به‌عنوان نقطه اوج و مقصد این گام‌ها، مسیر عبودیت، توحید، و اطاعت از رسول معرفی می‌شود. در این راه، ایمان، فکر، عقل، عشق و عمل با یکدیگر هماهنگ شده و انسان را به‌سوی آزادی و رشد حقیقی سوق می‌دهند.

گروه‌ها بخش پایانی به تحلیل سه گروه اصلی می‌پردازد که در انتهای سوره حمد ذکر شده‌اند:

1. انعام یافتگان: کسانی هستند که عبودیت و اطاعت رسول را پذیرفتند و به این وسیله از نعمت‌های الهی بهره‌مند شدند.
2. مغضوبان: کسانی هستند که باوجود برخورداری از نعمت‌ها، با کفر، نفاق، و شرک پاسخ دادند و مستحق خشم الهی شدند.
3. گمشدگان (ضالّین): افرادی هستند که حق و ارزش خود را نشناختند و راه گمراهی، غفلت و کفر را در پیش گرفتند و در نتیجه وجودشان را نابود کردند.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.