فرهنگ اسلامی در اسپانیا

فرهنگ اسلامی در اسپانیا، اثر پژوهشگر آلمانی متخصص در تاریخ، هنر و فرهنگ اسلامی و به‌ویژه تمدن اندلس، تیتوس بورکهارت (1908-1984م)، به بررسی جنبه‌های مختلف فرهنگ اسلامی در اسپانیا طی تقریباً هشت قرن می‌پردازد و بر ارزش‌های معنوی، هنری، علمی، اجتماعی و فلسفی این تمدن تمرکز دارد.

فرهنگ اسلامی در اسپانیا
پدیدآوران	بورکهارت، تیتوس (نويسنده) وحدتی دانشمند، مهرداد (مترجم) خندق آبادی، حسين (ويراستار)
ناشر	حکمت
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1394ش
چاپ	1
شابک	‎978-964-244-147-1
موضوع	اسلام - اسپانیا - مسلمانان - اسپانیا - تاریخ - آثا‌ر تا‌ریخی‌ اسلامی‌ -- اسپانیا - اسپانیا - تمدن - 711 - 1516
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	1394 4ف9ب 17/2 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

این کتاب، توسط مهرداد وحدتی دانشمند (متولد 1324ش) ترجمه شده است.

ساختار

این کتاب شامل یک دیباچه و سیزده فصل اصلی است که به دنبال آن‌ها یک گاه‌شمار مقایسه‌ای، کتاب‌شناسی گزیده و نمایه آمده است.

سبک نگارش

1. جامعیت و عمق در عین گزینش: نویسنده باوجود آنکه اثر خود را "گزیده‌ای" از فرهنگ مورها (موروها) می‌داند، اما در هر فصل به جزئیات فراوانی از ابعاد مختلف زندگی و تمدن (مانند هنر، علم، فلسفه، عرفان و زندگی اجتماعی) می‌پردازد.
2. تحلیل و تبیین مفاهیم: کتاب صرفاً به توصیف بسنده نمی‌کند، بلکه به تحلیل و تبیین عمیق مفاهیم کلیدی (مانند نظریه اخلاط چهارگانه، عشق سلحشورانه و نظریه‌های فلسفی) می‌پردازد.
3. توجه ویژه به جزئیات هنری و معماری: نویسنده به‌تفصیل به جنبه‌های هنری و معماری اسلامی در اسپانیا، از جمله طراحی مساجد، قوس‌ها، تزیینات، خوش‌نویسی و نقوش می‌پردازد و آن‌ها را به‌عنوان بازتابی از ارزش‌های درونی فرهنگ معرفی می‌کند.
4. دیدگاه تلفیقی و بین‌فرهنگی: نویسنده به بررسی ارتباط و تأثیر متقابل فرهنگ‌های مختلف (اسلامی، مسیحی و یهودی) در اندلس می‌پردازد و هم‌زیستی و تبادل دانش میان آن‌ها را برجسته می‌سازد.
5. روایت مستند: مطالب کتاب معمولا (نه در همه جا) به‌صورت مستند و با ارجاع به شخصیت‌های تاریخی، آثار ادبی و علمی و رویدادهای مهم تاریخی ارائه شده‌اند که به اعتبار محتوای کتاب می‌افزاید.

اهمیت کتاب

1. شناساندن فرهنگ غنی اندلس: این اثر به‌عنوان یک منبع ارزشمند، به معرفی و تبیین ابعاد گوناگون و کمترشناخته‌شده فرهنگ اسلامی در اسپانیا می‌پردازد و نقش آن را در تمدن جهانی برجسته می‌سازد.
2. نشان دادن پیوند عمیق میان ابعاد تمدن: کتاب به شیوه‌ای منسجم، پیوند ناگسستنی میان هنر، معماری، فلسفه، علوم، ادبیات و عرفان را در تمدن اندلس به تصویر می‌کشد و نشان می‌دهد چگونه این ابعاد در هم تنیده بودند.
3. برجسته کردن نقش اندلس در انتقال دانش به اروپا: این اثر به‌ویژه بر نقش محوری طلیطله در انتقال علوم و فلسفه اسلامی به اروپا در قرون وسطی و رنسانس تأکید می‌کند، که به شکل‌گیری و پیشرفت تفکر علمی و فلسفی در غرب انجامید.

گزارش محتوا

دیباچه، توضیح می‌دهد که فرهنگ هر جامعه‌ای بر اساس ارزش‌هایی است که نیازهای مادی و معنوی انسان را برآورده می‌کنند و اشاره می‌کند که تاریخ جامع فرهنگ مورها (واژه مور از ریشه اسپانیایی موروس به معنای مورها یا موریتانیایی‌هاست و مترادف «عربی - اسلامی» است) در اسپانیا، که حدود هشت قرن به طول انجامید، نیازمند چندین جلد کتاب است. بنابراین، این اثر گزیده‌ای از جنبه‌های این فرهنگ است که ارزش‌های بالایی دارد.

قرطبه: این فصل به شهر قرطبه به‌عنوان مرکز معنوی اسلام در غرب می‌پردازد. مسجد جامع قرطبه به‌عنوان نمادی از اوج معماری اسلامی در اسپانیا معرفی می‌شود. مراحل ساخت و توسعه این مسجد در طول زمان توسط خلفای مختلف، از جمله عبدالرحمن اول، دوم، سوم و همچنین المنصور، شرح داده شده است. معماری مسجد با قوس‌های نعل‌اسبی، ستون‌های متعدد و تزیینات نفیس توصیف شده و نقش آن در زندگی روزمره و سیستم قضاوت نیز بیان شده است.

ادیان و نژادها: این بخش به هم‌زیستی و تعامل میان مسلمانان، مسیحیان و یهودیان در اسپانیای اسلامی می‌پردازد. در این دوران، مسیحیان و یهودیان تحت حاکمیت مسلمانان، آزادی مذهبی و فرهنگی خود را حفظ کردند؛ اگرچه با محدودیت‌هایی نیز روبه‌رو بودند. همچنین نقش قاضیان و سیستم قضایی اسلامی در حفظ عدالت و نظم اجتماعی بررسی شده است.

خلافت: این فصل، به چگونگی تأسیس و توسعه خلافت اموی در اندلس می‌پردازد. نقش عبدالرحمن سوم در بنیان‌گذاری و تثبیت قدرت سیاسی و نظامی خلافت به‌تفصیل بررسی شده است. شهر مدینة‌الزهراء، پایتخت باشکوهی که توسط او ساخته شد، به‌عنوان نمادی از اقتدار و عظمت خلافت معرفی می‌شود. در ادامه، به دوران افول خلافت و ظهور ملوک‌الطوائف پس از مرگ المنصور می‌پردازد. ساختار حکومت، نقش وزیران، دبیران و قضات نیز تشریح شده است.

شهر: این بخش، به ویژگی‌های شهرهای اسلامی در اسپانیا مانند قرطبه و گرانادا می‌پردازد. طرح شهری، بافت کوچه‌ها، بازارها، حمام‌ها و ساختار خانه‌ها، با تأکید بر جنبه‌های اجتماعی و فرهنگی توضیح داده شده است. صنایع دستی، تولیدات شهری و اهمیت کارگاه‌های هنری نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. این فصل همچنین به سبک زندگی، لباس مردم و تفاوت‌های شهرهای اسلامی با اروپایی از نظر استقلال فرهنگی می‌پردازد.

آسمان و زمین: این فصل، به رابطه انسان با طبیعت، کشاورزی و علوم مرتبط با آن در اندلس می‌پردازد. سیستم‌های آبیاری پیشرفته و استفاده بهینه از آب برای کشاورزی، تنوع محصولات کشاورزی (مانند میوه‌ها و سبزیجات) و اهمیت دام‌پروری توضیح داده شده است. همچنین به نظریه اخلاط چهارگانه (دم، بلغم، صفرا و سودا) و ارتباط آن با سلامت و بیماری‌ها و نقش پزشکانی مانند ابوالقاسم زهراوی و ابزارهای جراحی او پرداخته شده است. در ادامه، به موسیقی و نقش آن در فرهنگ اندلس، با اشاره به چهره‌هایی مانند زریاب و تأثیرات آن بر موسیقی اروپایی پرداخته می‌شود.

زبان و شعر: این بخش، به اهمیت زبان عربی و تأثیر آن بر فرهنگ اسپانیا می‌پردازد. زیبایی‌شناسی خط عربی و استفاده از آن در هنر و معماری مورد بحث قرار می‌گیرد. ویژگی‌های زبان عربی، از جمله دقت و توانایی آن در بیان مفاهیم پیچیده، شرح داده شده است. این فصل به شعر عربی اندلسی، از جمله قصیده و موشحات و شاعران برجسته‌ای مانند ابن زیدون (394-463ق) و ابن حزم (384-456ق) می‌پردازد. همچنین تأثیر شعر عربی بر شعر اروپایی و موضوعاتی مانند عشق، مرگ و زندگی بررسی شده است.

عشق سلحشورانه: این فصل، به مفهوم «عشق سلحشورانه» یا «عشق درباری» می‌پردازد و ریشه‌های آن را در فرهنگ اسلامی اسپانیا (به‌ویژه در آثار ابن حزم) بررسی می‌کند. نقش زنان در جامعه و ادبیات، ایده‌آل‌سازی عشق و تأثیرات فلسفی و عرفانی آن بر این مفهوم شرح داده شده است و در این‌باره از ابن عربی (560-638ق) کمک می‌گیرد.

اندلس در بند: نویسنده با رجوع به ابن خلدون (732-808ق) و حیات او این بخش را آغاز کرده است.

در این بخش، نقش خلیفه و قضات در اجرای عدالت و اهمیت دانش مورد بررسی قرار می‌گیرد. در ادامه، به دوران ملوک‌الطوائفی و درگیری‌های بین پادشاهی‌های مسلمان و مسیحی اشاره شده است. این فصل شامل پندها و داستان‌های حکمی است که برای آموزش‌های اخلاقی و اجتماعی به‌کار می‌رفتند. سقوط نهایی گرانادا و پایان حکومت اسلامی در اسپانیا و تبعات آن نیز شرح داده شده است.

نگرش فلسفی: این فصل، به فلسفه در اندلس اسلامی می‌پردازد. آثار متفکرانی چون ابن رشد (520-595ق) و ابن سینا (370-428ق) و تأثیر آن‌ها بر تفکر غرب بررسی می‌شود. مفاهیم اصلی فلسفه اسلامی مانند عقل فعال، وجود، زمان و جهان‌بینی به‌تفصیل توضیح داده شده است. همچنین به تأثیر نجوم بطلمیوسی بر فلسفه و علوم اسلامی اشاره شده است.

علم و ایمان: این بخش، به رابطه میان علم و ایمان در تمدن اندلس می‌پردازد. هماهنگی میان پژوهش‌های علمی و اعتقادات مذهبی و تأکید بر اینکه علم و دین مکمل یکدیگرند، از جمله موضوعات اصلی هستند. استفاده از نمادها در هنر و معماری برای بیان حقایق معنوی نیز توضیح داده شده است. ابزارهای علمی مانند اسطرلاب به‌عنوان نمادی از پیشرفت علمی در کنار ایمان مطرح شده‌ است.

عارفان: این فصل، به جریان تصوف (عرفان) در اسپانیای اسلامی می‌پردازد. اندیشه‌های عارفانی چون ابن مسره (269-319ق) و ابن عربی (560-638ق) و نقش آن‌ها در توسعه ابعاد معنوی اسلام بررسی شده است. مفاهیم عرفانی مانند وحدت وجود، راه سلوک و اهمیت تجربه درونی برای رسیدن به حقیقت الهی توضیح داده شده است.

طلیطله: این بخش، به شهر طلیطله به‌عنوان مرکز مهم ترجمه و انتقال دانش در قرون وسطی می‌پردازد. فعالیت مترجمان زیادی از ادیان مختلف گزارش شده است. این ترجمه‌ها نقش کلیدی در رنسانس اروپا و شکل‌گیری تفکر علمی غرب داشتند. معماری طلیطله که تلفیقی از سبک‌های اسلامی و مسیحی را نشان می‌دهد نیز بررسی شده است.

غرناطه: این فصل، به غرناطه به‌عنوان آخرین پایگاه حکومت مسلمانان در اسپانیا می‌پردازد. تاریخچه‌ی شهر، شامل دوران شکوه آن و معماری بی‌نظیر کاخ الحمراء، شرح داده شده است. این بخش همچنین به دوره‌های درگیری با مسیحیان و... نیز می‌پردازد.

منابع مقاله

دیباچه و متن کتاب.