آشنایی با انقلاب اسلامی ایران: تفاوت میان نسخهها
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - ' ' به '') |
|||
| (۳ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۶: | خط ۶: | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[منصوری، جواد]] (نويسنده) | [[منصوری، جواد]] (نويسنده) | ||
[[نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها. دانشگاه معارف اسلامی. معاونت پژوهشی]] (تدوین ) | [[نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها. دانشگاه معارف اسلامی. معاونت پژوهشی]] (تدوین) | ||
|زبان | |زبان | ||
| زبان = فارسی | | زبان = فارسی | ||
| کد کنگره = | | کد کنگره = 1390/م8آ5 1553 DSR | ||
| موضوع =ایران - اوضاع اجتماعی - 1357- - ایران - تاریخ - انقلاب اسلامی، 1357 - - ایران - سیاست و حکومت - 1357 - | | موضوع =ایران - اوضاع اجتماعی - 1357- - ایران - تاریخ - انقلاب اسلامی، 1357 - - ایران - سیاست و حکومت - 1357 - | ||
|ناشر | |ناشر | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''آشنایی با انقلاب اسلامی ایران'''، نوشته [[منصوری، جواد| جواد منصوری]] ( | '''آشنایی با انقلاب اسلامی ایران'''، نوشته[[منصوری، جواد|جواد منصوری]] (متولد 1324ش) است. این کتاب دربارۀ ریشهها، تحولات و پیامدهای انقلاب اسلامی ایران است. نویسنده نفوذ استعمار خارجی در ایران، از جمله بریتانیا و روسیه را بررسی میکند و رخدادهای تاریخی را که به انقلاب اسلامی انجامید، شرح میدهد. همچنین جنبشهای فکری و سیاسی، نقش گروههای مذهبی و رهبران روحانی و نیز دخالت قدرتهای خارجی مانند ایالات متحده امریکا را در این دوره به همراه عوامل و دلایل پیروزی انقلاب و تأسیس جمهوری اسلامی بیان میکند. | ||
کتاب چهار بخش اصلی دارد و بهمنظور ارائه یک پاسخ بینشی به انقلاب اسلامی نگارش شده است؛ پدیدهای که در تاریخ معاصر ایران نقطه عطفی محسوب شده، تحولات گستردهای را در سطح ملی و بینالمللی رقم زده است.<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص18-17</ref> این اثر ضمن بررسی ریشهها، چالشها و نتایج انقلاب اسلامی، بهتفصیل به تاریخ ایران از زمان ورود استعمار تا اشغال کشور، دوران پهلوی، بیداری اسلامی و تحولات پس از پیروزی انقلاب اسلامی میپردازد. نویسنده باور دارد که انقلاب اسلامی ایران نه محصول ایدئولوژیهای مارکسیستی و لیبرالیستی، بلکه نتیجۀ اصول فکری و مبانی خاصی است که در سایه رهبری مقتدر امام خمینی(ره) و مشارکت گسترده مردم شکلگرفته است.<ref>ر.ک: سخن مرکز، ص5</ref> | کتاب چهار بخش اصلی دارد و بهمنظور ارائه یک پاسخ بینشی به انقلاب اسلامی نگارش شده است؛ پدیدهای که در تاریخ معاصر ایران نقطه عطفی محسوب شده، تحولات گستردهای را در سطح ملی و بینالمللی رقم زده است.<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ص18-17</ref> این اثر ضمن بررسی ریشهها، چالشها و نتایج انقلاب اسلامی، بهتفصیل به تاریخ ایران از زمان ورود استعمار تا اشغال کشور، دوران پهلوی، بیداری اسلامی و تحولات پس از پیروزی انقلاب اسلامی میپردازد. نویسنده باور دارد که انقلاب اسلامی ایران نه محصول ایدئولوژیهای مارکسیستی و لیبرالیستی، بلکه نتیجۀ اصول فکری و مبانی خاصی است که در سایه رهبری مقتدر [[موسوی خمینی، سید روحالله|امام خمینی(ره)]] و مشارکت گسترده مردم شکلگرفته است.<ref>ر.ک: سخن مرکز، ص5</ref> | ||
کتاب با رویکردی آکادمیک و آموزشی نوشته شده و برای دانشجویان طراحی گردیده است. ارجاعات گسترده به منابع مختلف در پاورقیها نیز نشاندهنده دقت علمی و پژوهشی نویسنده است.<ref>ر.ک: همان، ص28-23</ref> همچنین، ارائه یک تحلیل عمیق و بینشی از انقلاب اسلامی که بهعنوان یک پدیده اجتماعی بزرگ در تاریخ معاصر ایران و رویدادی جهانی شناخته میشود، به خواننده درک کاملی از سیر رویدادها میدهد.<ref>ر.ک: همان، ص18-5</ref> | کتاب با رویکردی آکادمیک و آموزشی نوشته شده و برای دانشجویان طراحی گردیده است. ارجاعات گسترده به منابع مختلف در پاورقیها نیز نشاندهنده دقت علمی و پژوهشی نویسنده است.<ref>ر.ک: همان، ص28-23</ref> همچنین، ارائه یک تحلیل عمیق و بینشی از انقلاب اسلامی که بهعنوان یک پدیده اجتماعی بزرگ در تاریخ معاصر ایران و رویدادی جهانی شناخته میشود، به خواننده درک کاملی از سیر رویدادها میدهد.<ref>ر.ک: همان، ص18-5</ref> | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
این بخش به ریشههای تاریخی نفوذ استعمار در ایران و تحولاتی میپردازد که در آخر، به اشغال کشور توسط متفقین انجامید؛ | این بخش به ریشههای تاریخی نفوذ استعمار در ایران و تحولاتی میپردازد که در آخر، به اشغال کشور توسط متفقین انجامید؛ | ||
فصل اول با نفوذ و سلطۀ انگلیس آغاز شده، دلایل ورود استعمار و نقش استراتژیک ایران در منطقه را بررسی میکند؛ رخدادهایی چون ایجاد قراردادهای | فصل اول با نفوذ و سلطۀ انگلیس آغاز شده، دلایل ورود استعمار و نقش استراتژیک ایران در منطقه را بررسی میکند؛ رخدادهایی چون ایجاد قراردادهای استعماریو واگذاری امتیازهایی مانند قرارداد کاپیتولاسیون، ظهور جریانهای فکری و تشکلهای نوین غربی (مانند فراماسونری) و تأثیر آنها بر جامعه ایرانی وانمایی میگردد. در این میان، جنبش بهعنوان نمادی از مقاومت مردمی در برابر نفوذ خارجی و نقشی که علما در بیداری عمومی داشتهاند، برجسته گردیده است.<ref>ر.ک: همان، ص30-21</ref> | ||
فصل دوم نگاهی به نهضت مشروطیت دارد. این جنبش در پی مقاومت مردمی و فکری علیه استبداد و نفوذ خارجی شکل گرفت<ref>ر.ک: همان، ص35</ref> و در آن، علما و روشنفکران در بسیج مردم نقش داشتند. ثمرۀ نهضت تشکیل مجلس شورای ملی و شکلگیری مفاهیمی چون «حاکمیت قانون» و «عدالتخواهی» در عرصه سیاسی ایران بود؛ اما دخالت خارجی (روسیه و انگلیس) و اختلافات داخلی، چالشهایی را بر سر راه آن قرار داد.<ref>ر.ک: همان، ص44-36</ref> مهمترین چالش، مخالفت شیخ فضلالله نوری بود که با عنوان مقابله با انحرافات جنبش انجام شد.<ref>ر.ک: همان، ص48-47</ref>بههرحال، نهضت مشروطه به سبب ضعف داخلی، مداخلههای استعماری، فقدان سازماندهی مردمی و ضعف سیاسی به شکست انجامید.<ref>ر.ک: همان، ص58-56</ref> | فصل دوم نگاهی به نهضت مشروطیت دارد. این جنبش در پی مقاومت مردمی و فکری علیه استبداد و نفوذ خارجی شکل گرفت<ref>ر.ک: همان، ص35</ref> و در آن، علما و روشنفکران در بسیج مردم نقش داشتند. ثمرۀ نهضت تشکیل مجلس شورای ملی و شکلگیری مفاهیمی چون «حاکمیت قانون» و «عدالتخواهی» در عرصه سیاسی ایران بود؛ اما دخالت خارجی (روسیه و انگلیس) و اختلافات داخلی، چالشهایی را بر سر راه آن قرار داد.<ref>ر.ک: همان، ص44-36</ref> مهمترین چالش، مخالفت شیخ فضلالله نوری بود که با عنوان مقابله با انحرافات جنبش انجام شد.<ref>ر.ک: همان، ص48-47</ref>بههرحال، نهضت مشروطه به سبب ضعف داخلی، مداخلههای استعماری، فقدان سازماندهی مردمی و ضعف سیاسی به شکست انجامید.<ref>ر.ک: همان، ص58-56</ref> | ||
فصل سوم دورۀ پس از مشروطیت را تا اشغال ایران در جنگ جهانی دوم نشان میدهد. در سیر این رخدادها، کودتای سوم اسفند، ظهور رضاخان و تأسیس سلسله پهلوی، با تأکید بر نقش بریتانیا برجسته میشود.<ref>ر.ک: همان، ص65-59</ref> | فصل سوم دورۀ پس از مشروطیت را تا اشغال ایران در جنگ جهانی دوم نشان میدهد. در سیر این رخدادها، کودتای سوم اسفند، ظهور رضاخان و تأسیس سلسله پهلوی، با تأکید بر نقش بریتانیا برجسته میشود.<ref>ر.ک: همان، ص65-59</ref> | ||
سیاستها و اقدامات رضاشاه در ابعاد فرهنگی، اداری، امنیتی و خارجی در کنار موضوع تجدید قرارداد دارسی و نتایج نامطلوب آن برای ایران بررسی گردیده است. دوره رضاشاه با سرکوب مخالفان، استقرار حکومت استبدادی متمرکز و نقش دستگاههای امنیتی و اطلاعاتی در این سرکوب، از جمله ویژگیهای مهم این فصل است.<ref>ر.ک: همان، ص78-71</ref> | سیاستها و اقدامات رضاشاه در ابعاد فرهنگی، اداری، امنیتی و خارجی در کنار موضوع تجدید قرارداد دارسی و نتایج نامطلوب آن برای ایران بررسی گردیده است. دوره رضاشاه با سرکوب مخالفان، استقرار حکومت استبدادی متمرکز و نقش دستگاههای امنیتی و اطلاعاتی در این سرکوب، از جمله ویژگیهای مهم این فصل است.<ref>ر.ک: همان، ص78-71</ref> | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۴: | ||
این بخش به دوران اشغال ایران در جنگ جهانی دوم و تحولات پس از آن، تا سرکوب جنبشهای ملی و تأسیس ساواک میپردازد. | این بخش به دوران اشغال ایران در جنگ جهانی دوم و تحولات پس از آن، تا سرکوب جنبشهای ملی و تأسیس ساواک میپردازد. | ||
منصوری در فصل اول: با نگاهی به تحولات دوران اشغال ایران توسط متفقین (بریتانیا، شوروی و آمریکا) در جنگ جهانی دوم، دلایل این اشغال، از جمله موقعیت استراتژیک و منابع نفتی ایران را بازگو میکند. او کنارهگیری رضاشاه از سلطنت و تحولات سیاسی پس از آن، مانند تنفس سیاسی ایران را که به فعالیتهای احزاب سیاسی همچون حزب توده انجامید، شرح میدهد و چالشهای دولت در این دوره را با ذکر نمونههایی مانند غائلۀ آذربایجان و نقشی که قدرتهای خارجی در آن داشتند، برمیشمرد.<ref>ر.ک: همان، ص100-89</ref> | [[منصوری، جواد|منصوری]] در فصل اول: با نگاهی به تحولات دوران اشغال ایران توسط متفقین (بریتانیا، شوروی و آمریکا) در جنگ جهانی دوم، دلایل این اشغال، از جمله موقعیت استراتژیک و منابع نفتی ایران را بازگو میکند. او کنارهگیری رضاشاه از سلطنت و تحولات سیاسی پس از آن، مانند تنفس سیاسی ایران را که به فعالیتهای احزاب سیاسی همچون حزب توده انجامید، شرح میدهد و چالشهای دولت در این دوره را با ذکر نمونههایی مانند غائلۀ آذربایجان و نقشی که قدرتهای خارجی در آن داشتند، برمیشمرد.<ref>ر.ک: همان، ص100-89</ref> | ||
فصل دوم ویژۀ جنبشهای ضد استعماری و ملیگرایانه در ایران است؛ گسترش مبارزات گروههای مسلمان، تأسیس و توسعه مدارس مذهبی جدید و مبارزه با کمونیسم از جمله موضوعات اصلی است.<ref>ر.ک: همان، ص103-100</ref> منصوری نهضت ملیشدن صنعت نفت به رهبری دکتر مصدق را با هدف بازپسگیری منابع نفتی از کنترل خارجی بهتفصیل بررسی کرده، نقش آیتالله کاشانی در حمایت از این جنبش و مبارزه با سلطه بیگانه را برجسته میکند.<ref>ر.ک: همان، ص119-115</ref> | فصل دوم ویژۀ جنبشهای ضد استعماری و ملیگرایانه در ایران است؛ گسترش مبارزات گروههای مسلمان، تأسیس و توسعه مدارس مذهبی جدید و مبارزه با کمونیسم از جمله موضوعات اصلی است.<ref>ر.ک: همان، ص103-100</ref> منصوری نهضت ملیشدن صنعت نفت به رهبری دکتر مصدق را با هدف بازپسگیری منابع نفتی از کنترل خارجی بهتفصیل بررسی کرده، نقش آیتالله کاشانی در حمایت از این جنبش و مبارزه با سلطه بیگانه را برجسته میکند.<ref>ر.ک: همان، ص119-115</ref> | ||
| خط ۵۳: | خط ۵۴: | ||
این بخش به آغاز و گسترش نهضت اسلامی و شکلگیری پایههای انقلاب میپردازد. | این بخش به آغاز و گسترش نهضت اسلامی و شکلگیری پایههای انقلاب میپردازد. | ||
فصل اول بررسی نهضت اسلامی را با نقشی که حوزههای علمیه و رهبری آیتالله بروجردی(ره) و آیتالله کاشانی(ره) در زمینهسازی آن داشتند، آغاز میکند. نهضت با واکنشی که مردم و روحانیت در برابر انقلاب سفید محمدرضا شاه و انتشار لوایح آن، انجام دادند، نمود مییابد.<ref>ر.ک: همان، ص155-151</ref> | فصل اول بررسی نهضت اسلامی را با نقشی که حوزههای علمیه و رهبری [[بروجردی، سید حسین|آیتالله بروجردی(ره)]] و [[آیتالله کاشانی|آیتالله کاشانی(ره)]] در زمینهسازی آن داشتند، آغاز میکند. نهضت با واکنشی که مردم و روحانیت در برابر انقلاب سفید محمدرضا شاه و انتشار لوایح آن، انجام دادند، نمود مییابد.<ref>ر.ک: همان، ص155-151</ref> | ||
طلایهدار این قیام، امام خمینی(ره) است که با سخنرانیهای خود مخالفتش را با اصلاحات شاه آشکار میکند. نویسنده رخداد فیضیه و گسترش آن را که نقطۀ عطفی در نهضت است، شرح داده، از مراسم محرم و عاشورا بهعنوان بستری برای بسیج مردمی علیه رژیم یاد میکند و سخنرانیهای تاریخی امام را در افشای ماهیت رژیم، به همراه تبیین خطر اسرائیل و دفاع از اسلام گوشزد میکند.<ref>ر.ک: همان، ص164-157</ref> | |||
طلایهدار این قیام، [[موسوی خمینی، سید روحالله|امام خمینی(ره)]] است که با سخنرانیهای خود مخالفتش را با اصلاحات شاه آشکار میکند. نویسنده رخداد فیضیه و گسترش آن را که نقطۀ عطفی در نهضت است، شرح داده، از مراسم محرم و عاشورا بهعنوان بستری برای بسیج مردمی علیه رژیم یاد میکند و سخنرانیهای تاریخی امام را در افشای ماهیت رژیم، به همراه تبیین خطر اسرائیل و دفاع از اسلام گوشزد میکند.<ref>ر.ک: همان، ص164-157</ref> | |||
فصل دوم دربارۀ ادامۀ قیام است؛ دستگیری امام خمینی، قیام ۱۵ خرداد 1342ش، گسترش اعتراض و جانفشانی مردم در واکنش به دستگیری امام و تأثیر آن بر نهضت، سرکوب شدید قیام به دست ساواک و سازمانهای نظامی و امنیتی پیامدهای بارز این قیام است، قیام دوباره با تصویب قانون کاپیتولاسیون و واکنشهای شدید مردم و روحانیت به آن شعلهور شد.<ref>ر.ک: همان، ص177-167</ref> | فصل دوم دربارۀ ادامۀ قیام است؛ دستگیری امام خمینی، قیام ۱۵ خرداد 1342ش، گسترش اعتراض و جانفشانی مردم در واکنش به دستگیری امام و تأثیر آن بر نهضت، سرکوب شدید قیام به دست ساواک و سازمانهای نظامی و امنیتی پیامدهای بارز این قیام است، قیام دوباره با تصویب قانون کاپیتولاسیون و واکنشهای شدید مردم و روحانیت به آن شعلهور شد.<ref>ر.ک: همان، ص177-167</ref> | ||
فصل سوم به گسترش مبارزات انقلابی و افزایش سرکوب به دست رژیم میپردازد. قتل منصور (نخستوزیر)، تشکیل گروههای مبارز مختلف از جمله جمعیت مؤتلفه اسلامی، حزب ملل اسلامی، سازمان مجاهدین خلق، گروههای مارکسیستی و فعالیتهای آنها در این دوره بررسی میشود. همچنین، تغییر نام کشور به شاهنشاهی، تشکیل مجلس مؤسسان و جشنهای ۲۵۰۰ساله سلطنتی بهعنوان ابزاری برای تثبیت قدرت شاه و سرکوب مخالفان تحلیل میگردد.<ref>ر.ک: همان، ص194-174</ref> | فصل سوم به گسترش مبارزات انقلابی و افزایش سرکوب به دست رژیم میپردازد. قتل منصور (نخستوزیر)، تشکیل گروههای مبارز مختلف از جمله جمعیت مؤتلفه اسلامی، حزب ملل اسلامی، سازمان مجاهدین خلق، گروههای مارکسیستی و فعالیتهای آنها در این دوره بررسی میشود. همچنین، تغییر نام کشور به شاهنشاهی، تشکیل مجلس مؤسسان و جشنهای ۲۵۰۰ساله سلطنتی بهعنوان ابزاری برای تثبیت قدرت شاه و سرکوب مخالفان تحلیل میگردد.<ref>ر.ک: همان، ص194-174</ref> | ||
==بخش چهارم: انقلاب اسلامی و تداوم آن== | ==بخش چهارم: انقلاب اسلامی و تداوم آن== | ||
این بخش به تحولات منجر به پیروزی انقلاب و چگونگی استقرار جمهوری اسلامی و چالشهای پس از آن میپردازد. | این بخش به تحولات منجر به پیروزی انقلاب و چگونگی استقرار جمهوری اسلامی و چالشهای پس از آن میپردازد. | ||
فصل اول رویدادهای سال ۱۳۵۶ش (۱۹۷۷م) را که آغازگر تحولاتی است که به سقوط رژیم پهلوی انجامید، برمیشمرد؛ درگذشت دکتر علی شریعتی و آیتالله مصطفی خمینی دو رخداد مهم و تاثیرگذار بر فضای سیاسی کشور است که در پی آن، حرکتهای دانشجویی و اعتراض شهرهای قم، تبریز، یزد و سپس، اعتراضهای گسترده در شهرهای مختلف شکل میگیرد و به تضعیف رژیم پهلوی میانجامد.<ref>ر.ک: همان، ص210-203</ref> | فصل اول رویدادهای سال ۱۳۵۶ش (۱۹۷۷م) را که آغازگر تحولاتی است که به سقوط رژیم پهلوی انجامید، برمیشمرد؛ درگذشت [[شریعتی، علی|دکتر علی شریعتی]] و [[خمینی، سید مصطفی|آیتالله مصطفی خمینی]] دو رخداد مهم و تاثیرگذار بر فضای سیاسی کشور است که در پی آن، حرکتهای دانشجویی و اعتراض شهرهای قم، تبریز، یزد و سپس، اعتراضهای گسترده در شهرهای مختلف شکل میگیرد و به تضعیف رژیم پهلوی میانجامد.<ref>ر.ک: همان، ص210-203</ref> | ||
فصل دوم شتاب قیام را بهسوی پیروزی نشان میدهد؛ بازگشت امام خمینی به ایران و تشکیل دولت موقت در شمار مهمترین رویدادها است. سقوط دولت نظامی و فرار شاه بهعنوان نقاط عطف پیروزی انقلاب بررسی گردیده، نقش ارتش نیز در انقلاب توضیح داده میشود.<ref>ر.ک: همان، ص230-219</ref> | فصل دوم شتاب قیام را بهسوی پیروزی نشان میدهد؛ بازگشت [[موسوی خمینی، سید روحالله|امام خمینی]] به ایران و تشکیل دولت موقت در شمار مهمترین رویدادها است. سقوط دولت نظامی و فرار شاه بهعنوان نقاط عطف پیروزی انقلاب بررسی گردیده، نقش ارتش نیز در انقلاب توضیح داده میشود.<ref>ر.ک: همان، ص230-219</ref> | ||
فصل سوم دربارۀ شکلگیری جمهوری اسلامی و ساختار حکومتی آن است؛ تشکیل دولت موقت مهندس مهدی بازرگان و تحلیل سیاست خارجی آن، در شمار موضوعات اصلی است. همچنین، ناآرامیهای منطقهای و آغاز جنگ تحمیلی، بهعنوان چالشهای مهم پیش روی جمهوری اسلامی، بیان میگردد.<ref>ر.ک: همان، ص242-235</ref> | فصل سوم دربارۀ شکلگیری جمهوری اسلامی و ساختار حکومتی آن است؛ تشکیل دولت موقت مهندس [[مهدی بازرگان]] و تحلیل سیاست خارجی آن، در شمار موضوعات اصلی است. همچنین، ناآرامیهای منطقهای و آغاز جنگ تحمیلی، بهعنوان چالشهای مهم پیش روی جمهوری اسلامی، بیان میگردد.<ref>ر.ک: همان، ص242-235</ref> | ||
فصل چهارم به جنگ تحمیلی میان ایران و عراق نگاهی میاندازد و مراحل مختلف جنگ، عملیات و پیامدهای آنها را بررسی میکند.<ref>ر.ک: همان، ص254-242</ref> | فصل چهارم به جنگ تحمیلی میان ایران و عراق نگاهی میاندازد و مراحل مختلف جنگ، عملیات و پیامدهای آنها را بررسی میکند.<ref>ر.ک: همان، ص254-242</ref> | ||
| خط ۸۴: | خط ۸۶: | ||
[[رده:تاریخ]] | [[رده:تاریخ]] | ||
[[رده:تاریخ ایران]] | [[رده:تاریخ ایران]] | ||
[[رده: | [[رده:سلسلهها، تقسیمبندی دورهای]] | ||
[[رده: | [[رده:سلسلههای پس از اسلام]] | ||
[[رده:مقالات بازبینی شده2 شهریور 1404]] | |||
[[رده:مقالات بازبینی | |||
[[رده:مقاله نوشته شده در تاریخ شهریور 1404 توسط سید حمید رضا حسینی هاشمی]] | [[رده:مقاله نوشته شده در تاریخ شهریور 1404 توسط سید حمید رضا حسینی هاشمی]] | ||
[[رده:مقاله بازبینی شده در تاریخ شهریور 1404 توسط فریدون سبحانی]] | [[رده:مقاله بازبینی شده در تاریخ شهریور 1404 توسط فریدون سبحانی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۴۹
آشنایی با انقلاب اسلامی ایران، نوشتهجواد منصوری (متولد 1324ش) است. این کتاب دربارۀ ریشهها، تحولات و پیامدهای انقلاب اسلامی ایران است. نویسنده نفوذ استعمار خارجی در ایران، از جمله بریتانیا و روسیه را بررسی میکند و رخدادهای تاریخی را که به انقلاب اسلامی انجامید، شرح میدهد. همچنین جنبشهای فکری و سیاسی، نقش گروههای مذهبی و رهبران روحانی و نیز دخالت قدرتهای خارجی مانند ایالات متحده امریکا را در این دوره به همراه عوامل و دلایل پیروزی انقلاب و تأسیس جمهوری اسلامی بیان میکند.
| آشنايي با انقلاب اسلامي ایران | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | منصوری، جواد (نويسنده) نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها. دانشگاه معارف اسلامی. معاونت پژوهشی (تدوین) |
| ناشر | نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها. دفتر نشر معارف |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1390ش |
| چاپ | 5 |
| شابک | 978-964-531-024-8 |
| موضوع | ایران - اوضاع اجتماعی - 1357- - ایران - تاریخ - انقلاب اسلامی، 1357 - - ایران - سیاست و حکومت - 1357 - |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 1390/م8آ5 1553 DSR |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
کتاب چهار بخش اصلی دارد و بهمنظور ارائه یک پاسخ بینشی به انقلاب اسلامی نگارش شده است؛ پدیدهای که در تاریخ معاصر ایران نقطه عطفی محسوب شده، تحولات گستردهای را در سطح ملی و بینالمللی رقم زده است.[۱] این اثر ضمن بررسی ریشهها، چالشها و نتایج انقلاب اسلامی، بهتفصیل به تاریخ ایران از زمان ورود استعمار تا اشغال کشور، دوران پهلوی، بیداری اسلامی و تحولات پس از پیروزی انقلاب اسلامی میپردازد. نویسنده باور دارد که انقلاب اسلامی ایران نه محصول ایدئولوژیهای مارکسیستی و لیبرالیستی، بلکه نتیجۀ اصول فکری و مبانی خاصی است که در سایه رهبری مقتدر امام خمینی(ره) و مشارکت گسترده مردم شکلگرفته است.[۲] کتاب با رویکردی آکادمیک و آموزشی نوشته شده و برای دانشجویان طراحی گردیده است. ارجاعات گسترده به منابع مختلف در پاورقیها نیز نشاندهنده دقت علمی و پژوهشی نویسنده است.[۳] همچنین، ارائه یک تحلیل عمیق و بینشی از انقلاب اسلامی که بهعنوان یک پدیده اجتماعی بزرگ در تاریخ معاصر ایران و رویدادی جهانی شناخته میشود، به خواننده درک کاملی از سیر رویدادها میدهد.[۴]
بخش اول: از ورود استعمار تا اشغال ایران
این بخش به ریشههای تاریخی نفوذ استعمار در ایران و تحولاتی میپردازد که در آخر، به اشغال کشور توسط متفقین انجامید؛
فصل اول با نفوذ و سلطۀ انگلیس آغاز شده، دلایل ورود استعمار و نقش استراتژیک ایران در منطقه را بررسی میکند؛ رخدادهایی چون ایجاد قراردادهای استعماریو واگذاری امتیازهایی مانند قرارداد کاپیتولاسیون، ظهور جریانهای فکری و تشکلهای نوین غربی (مانند فراماسونری) و تأثیر آنها بر جامعه ایرانی وانمایی میگردد. در این میان، جنبش بهعنوان نمادی از مقاومت مردمی در برابر نفوذ خارجی و نقشی که علما در بیداری عمومی داشتهاند، برجسته گردیده است.[۵]
فصل دوم نگاهی به نهضت مشروطیت دارد. این جنبش در پی مقاومت مردمی و فکری علیه استبداد و نفوذ خارجی شکل گرفت[۶] و در آن، علما و روشنفکران در بسیج مردم نقش داشتند. ثمرۀ نهضت تشکیل مجلس شورای ملی و شکلگیری مفاهیمی چون «حاکمیت قانون» و «عدالتخواهی» در عرصه سیاسی ایران بود؛ اما دخالت خارجی (روسیه و انگلیس) و اختلافات داخلی، چالشهایی را بر سر راه آن قرار داد.[۷] مهمترین چالش، مخالفت شیخ فضلالله نوری بود که با عنوان مقابله با انحرافات جنبش انجام شد.[۸]بههرحال، نهضت مشروطه به سبب ضعف داخلی، مداخلههای استعماری، فقدان سازماندهی مردمی و ضعف سیاسی به شکست انجامید.[۹]
فصل سوم دورۀ پس از مشروطیت را تا اشغال ایران در جنگ جهانی دوم نشان میدهد. در سیر این رخدادها، کودتای سوم اسفند، ظهور رضاخان و تأسیس سلسله پهلوی، با تأکید بر نقش بریتانیا برجسته میشود.[۱۰]
سیاستها و اقدامات رضاشاه در ابعاد فرهنگی، اداری، امنیتی و خارجی در کنار موضوع تجدید قرارداد دارسی و نتایج نامطلوب آن برای ایران بررسی گردیده است. دوره رضاشاه با سرکوب مخالفان، استقرار حکومت استبدادی متمرکز و نقش دستگاههای امنیتی و اطلاعاتی در این سرکوب، از جمله ویژگیهای مهم این فصل است.[۱۱]
بخش دوم: اشغال ایران و پیآمدهای آن
این بخش به دوران اشغال ایران در جنگ جهانی دوم و تحولات پس از آن، تا سرکوب جنبشهای ملی و تأسیس ساواک میپردازد.
منصوری در فصل اول: با نگاهی به تحولات دوران اشغال ایران توسط متفقین (بریتانیا، شوروی و آمریکا) در جنگ جهانی دوم، دلایل این اشغال، از جمله موقعیت استراتژیک و منابع نفتی ایران را بازگو میکند. او کنارهگیری رضاشاه از سلطنت و تحولات سیاسی پس از آن، مانند تنفس سیاسی ایران را که به فعالیتهای احزاب سیاسی همچون حزب توده انجامید، شرح میدهد و چالشهای دولت در این دوره را با ذکر نمونههایی مانند غائلۀ آذربایجان و نقشی که قدرتهای خارجی در آن داشتند، برمیشمرد.[۱۲]
فصل دوم ویژۀ جنبشهای ضد استعماری و ملیگرایانه در ایران است؛ گسترش مبارزات گروههای مسلمان، تأسیس و توسعه مدارس مذهبی جدید و مبارزه با کمونیسم از جمله موضوعات اصلی است.[۱۳] منصوری نهضت ملیشدن صنعت نفت به رهبری دکتر مصدق را با هدف بازپسگیری منابع نفتی از کنترل خارجی بهتفصیل بررسی کرده، نقش آیتالله کاشانی در حمایت از این جنبش و مبارزه با سلطه بیگانه را برجسته میکند.[۱۴]
فصل سوم به سرکوب جنبشهای ملی و استعماری توسط رژیم پهلوی نگاهی دارد؛ منصوری در آغاز رخدادهایی را چون کودتای ۲۸ مرداد 1332ش، که به سقوط دولت دکتر مصدق انجامید و با حمایت و طراحی آمریکا و بریتانیا انجام پذیرفت، و اهداف آمریکا در این دوره را که کنترل استخراج و فروش نفت و جلوگیری از نفوذ کمونیسم بود، بیان میکند.[۱۵] در این دوره، رژیم شاه با تأسیس ساواک به کمک آمریکا و اسرائیل، سرکوب مخالفان و نقض حقوق بشر را شدت میبخشد[۱۶] و ایران را در سیاست خارجی با تشکیل پیمان سنتو و تحکیم روابط با قدرتهای غربی علیه کمونیسم در بلوک غرب جای میدهد.[۱۷]
بخش سوم: از نهضت تا انقلاب اسلامی
این بخش به آغاز و گسترش نهضت اسلامی و شکلگیری پایههای انقلاب میپردازد.
فصل اول بررسی نهضت اسلامی را با نقشی که حوزههای علمیه و رهبری آیتالله بروجردی(ره) و آیتالله کاشانی(ره) در زمینهسازی آن داشتند، آغاز میکند. نهضت با واکنشی که مردم و روحانیت در برابر انقلاب سفید محمدرضا شاه و انتشار لوایح آن، انجام دادند، نمود مییابد.[۱۸]
طلایهدار این قیام، امام خمینی(ره) است که با سخنرانیهای خود مخالفتش را با اصلاحات شاه آشکار میکند. نویسنده رخداد فیضیه و گسترش آن را که نقطۀ عطفی در نهضت است، شرح داده، از مراسم محرم و عاشورا بهعنوان بستری برای بسیج مردمی علیه رژیم یاد میکند و سخنرانیهای تاریخی امام را در افشای ماهیت رژیم، به همراه تبیین خطر اسرائیل و دفاع از اسلام گوشزد میکند.[۱۹]
فصل دوم دربارۀ ادامۀ قیام است؛ دستگیری امام خمینی، قیام ۱۵ خرداد 1342ش، گسترش اعتراض و جانفشانی مردم در واکنش به دستگیری امام و تأثیر آن بر نهضت، سرکوب شدید قیام به دست ساواک و سازمانهای نظامی و امنیتی پیامدهای بارز این قیام است، قیام دوباره با تصویب قانون کاپیتولاسیون و واکنشهای شدید مردم و روحانیت به آن شعلهور شد.[۲۰]
فصل سوم به گسترش مبارزات انقلابی و افزایش سرکوب به دست رژیم میپردازد. قتل منصور (نخستوزیر)، تشکیل گروههای مبارز مختلف از جمله جمعیت مؤتلفه اسلامی، حزب ملل اسلامی، سازمان مجاهدین خلق، گروههای مارکسیستی و فعالیتهای آنها در این دوره بررسی میشود. همچنین، تغییر نام کشور به شاهنشاهی، تشکیل مجلس مؤسسان و جشنهای ۲۵۰۰ساله سلطنتی بهعنوان ابزاری برای تثبیت قدرت شاه و سرکوب مخالفان تحلیل میگردد.[۲۱]
بخش چهارم: انقلاب اسلامی و تداوم آن
این بخش به تحولات منجر به پیروزی انقلاب و چگونگی استقرار جمهوری اسلامی و چالشهای پس از آن میپردازد. فصل اول رویدادهای سال ۱۳۵۶ش (۱۹۷۷م) را که آغازگر تحولاتی است که به سقوط رژیم پهلوی انجامید، برمیشمرد؛ درگذشت دکتر علی شریعتی و آیتالله مصطفی خمینی دو رخداد مهم و تاثیرگذار بر فضای سیاسی کشور است که در پی آن، حرکتهای دانشجویی و اعتراض شهرهای قم، تبریز، یزد و سپس، اعتراضهای گسترده در شهرهای مختلف شکل میگیرد و به تضعیف رژیم پهلوی میانجامد.[۲۲]
فصل دوم شتاب قیام را بهسوی پیروزی نشان میدهد؛ بازگشت امام خمینی به ایران و تشکیل دولت موقت در شمار مهمترین رویدادها است. سقوط دولت نظامی و فرار شاه بهعنوان نقاط عطف پیروزی انقلاب بررسی گردیده، نقش ارتش نیز در انقلاب توضیح داده میشود.[۲۳]
فصل سوم دربارۀ شکلگیری جمهوری اسلامی و ساختار حکومتی آن است؛ تشکیل دولت موقت مهندس مهدی بازرگان و تحلیل سیاست خارجی آن، در شمار موضوعات اصلی است. همچنین، ناآرامیهای منطقهای و آغاز جنگ تحمیلی، بهعنوان چالشهای مهم پیش روی جمهوری اسلامی، بیان میگردد.[۲۴]
فصل چهارم به جنگ تحمیلی میان ایران و عراق نگاهی میاندازد و مراحل مختلف جنگ، عملیات و پیامدهای آنها را بررسی میکند.[۲۵]
فصل پنجم به آرمانهای انقلاب اسلامی و اهداف آن میرسد و از دستاوردهایی چون استقلال، آزادی، برقراری جمهوری اسلامی در ابعاد سیاسی، فرهنگی و اقتصادی آن سخن میگوید.[۲۶]
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه کتاب، ص18-17
- ↑ ر.ک: سخن مرکز، ص5
- ↑ ر.ک: همان، ص28-23
- ↑ ر.ک: همان، ص18-5
- ↑ ر.ک: همان، ص30-21
- ↑ ر.ک: همان، ص35
- ↑ ر.ک: همان، ص44-36
- ↑ ر.ک: همان، ص48-47
- ↑ ر.ک: همان، ص58-56
- ↑ ر.ک: همان، ص65-59
- ↑ ر.ک: همان، ص78-71
- ↑ ر.ک: همان، ص100-89
- ↑ ر.ک: همان، ص103-100
- ↑ ر.ک: همان، ص119-115
- ↑ ر.ک: همان، ص125-119
- ↑ ر.ک: همان، ص135-134
- ↑ ر.ک: همان، ص138-137
- ↑ ر.ک: همان، ص155-151
- ↑ ر.ک: همان، ص164-157
- ↑ ر.ک: همان، ص177-167
- ↑ ر.ک: همان، ص194-174
- ↑ ر.ک: همان، ص210-203
- ↑ ر.ک: همان، ص230-219
- ↑ ر.ک: همان، ص242-235
- ↑ ر.ک: همان، ص254-242
- ↑ ر.ک: همان، ص260-257
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب