افضل التواریخ

افضل التواریخ؛ روزگار و زندگانی شاه طهماسب اول صفوی (930-984ق)، تألیف فضلی خوزانی اصفهانی (قرن یازدهم هجری)، مؤلفی محقق و مدقق، دانا و بااستعداد است که در فنون اداری و سیاست نیز تبحر داشت. او در قرن یازدهم هجری می‌زیسته و اثر او وقایع دوران صفویه را پوشش می‌دهد. موضوع کلی کتاب، تاریخ وقایع و رویدادهای مربوط به دوران صفویه از زمان شیخ صفی‌الدین اسحاق اردبیلی تا پایان سلطنت شاه عباس اول است. این جلد به‌طور خاص به روزگار و زندگانی شاه طهماسب اول صفوی می‌پردازد.

افضل التواریخ
پدیدآوران	خوزانی اصفهانی، فضلی (نويسنده) اشراقی، احسان (سایر) پیشنماز زاده، قدرت‌الله (سایر) امیری، مصطفی (مترجم)
عنوان‌های دیگر	روزگار و زندگانی شاه طهماسب اول صفوی (930- 984 ه . ق) (دفتر اول از مجلد دوم)
ناشر	مرکز پژوهشی ميراث مکتوب
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1398ش
چاپ	1
موضوع	ایران - تاریخ - صفویان، 907 - 1148ق. -طهماسب صفوی اول، شاه ایران 919 - 984ق - سرگذشتنامه
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/خ9الف7 1176 DSR
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

انگیزه نگارش

انگیزه نویسنده از تألیف این اثر، ثبت و حفظ جزئیات دقیق و کامل وقایع دوره شاه طهماسب اول و "نهادینه کردن دستورالعمل‌های شاه طهماسب" بوده است. او با نگارش این کتاب، اطلاعات مربوط به جنگ‌ها (به‌ویژه با ازبکان و عثمانیان)، بحران‌های سیاسی و نظامی و مدیریت داخلی کشور در طول پنجاه‌وچهار سال سلطنت شاه طهماسب را با استناد به اسناد، نامه‌ها، مکاتبات، فرامین و دستورالعمل‌ها، با استفاده از منابع موثق، ثبت کرده است. هدف اصلی، حفظ و نگهداری این اسناد از نابودی و مخدوش شدن بوده تا بهترین شیوه ملک‌داری در دوران شاه طهماسب ثبت شود.

اهمیت کتاب

این کتاب به دلایل متعددی اثری ارزشمند محسوب می‌شود:

1. منبعی دست‌اول و ارزشمند: افضل التواریخ از ارزشمندترین منابع تاریخ عصر صفوی است که اطلاعات نو و اختصاصی، از جمله اطلاعات خانوادگی و مالی را در اختیار خواننده قرار می‌دهد.
2. جامعیت و دقت: این اثر آیینه‌ای از روزگار صفویان و وقایع دوران شاه طهماسب اول است. نگارنده با دقت و تحقیق کامل، اطلاعات تاریخی و جغرافیایی مفصلی را از مناطق مختلف ایران و خارج از آن ارائه کرده است.
3. حفظ میراث مکتوب: این دفتر، گنجینه‌ای گران‌بها از میراث مکتوب را منتقل و حفظ می‌کند. این کتاب، اطلاعات باارزشی را درباره وقایع سیاسی، اجتماعی، آداب و رسوم و مسائل اداری عصر صفوی ارائه می‌دهد و سندی جامع برای پژوهشگران بشمار می‌رود.

ساختار

این اثر در سه مجلد تألیف شده است و کتاب حاضر، "دفتر اول از مجلد دوم" آن می‌باشد که به روزگار و زندگانی شاه طهماسب اول صفوی اختصاص دارد. ساختار کلی کتاب (مجلد دوم) بر اساس سال‌های سلطنت شاه طهماسب اول به‌صورت گاه‌شمار تنظیم شده است.

سبک نگارش

سبک نگارش کتاب دارای ویژگی‌های کلیدی زیر است:

1. روان و شیوا: نثر کتاب روان و شیوا است و از تکلفات عبارات مصنوع به‌دور است.
2. دقت و جزیی‌نگری: نویسنده با دقت تمام، اطلاعات را جمع‌آوری و ارائه کرده است.
3. استفاده از منابع اولیه: نویسنده به‌طور گسترده از اسناد، نامه‌ها، مکاتبات، فرامین و دستورالعمل‌ها در متن کتاب بهره برده است.
4. جزئیات تاریخی و جغرافیایی: کتاب، حاوی اطلاعات دقیق تاریخی و جغرافیایی از مناطق مختلف ایران و فراتر از آن است.
5. واژگان خاص دوره: در متن از لغات و اصطلاحات ترکی و مغولی و همچنین القاب و عناوین دیوان‌داری رایج در آن دوره استفاده شده است.

گزارش محتوا

محتوای کتاب بر اساس سال‌های سلطنت شاه طهماسب اول به‌صورت گاه‌شمار تنظیم شده و وقایع مهم هر سال را تشریح می‌کند که برخی از آن وقایع، عبارتند از:

• ابتدای جلوس: کتاب با مقدمه‌ای کلی آغاز می‌شود و سپس به ذکر جلوس شاه طهماسب اول بر تخت سلطنت و وقایع اولیه سلطنت وی می‌پردازد. این بخش، شامل رویدادهایی چون اقدامات میرزا قاسم و مسائل مربوط به ازبکان در هرات و خوارزم و انتصاب میر جلال‌الدین محمد است.

• وقایع سال‌های اولیه سلطنت (۹۳۱ تا ۹۳۷ق): این بخش، به‌تفصیل به جنگ‌های مداوم با ازبکان، به‌ویژه در خراسان و درگیری‌ها با عثمانیان در آذربایجان و عراق می‌پردازد. گزارش‌هایی از شکست‌های ازبکان، نبردهای مهم مانند نبرد جام و محاصره شهرهای کلیدی چون هرات و تبریز ارائه می‌دهد. همچنین، تغییر و تحولات در مناصب حکومتی و ورود ابراهیم خان و مسائل مربوط به او نیز ذکر شده است.

• رویدادهای میانی سلطنت (۹۳۸ تا ۹۵۷ق): در این قسمت، ادامه درگیری‌ها و نبردهای متعدد با قدرت‌های خارجی و شورش‌های داخلی تشریح شده است. از جمله، می‌توان به لشکرکشی‌های متعدد صفوی و اتفاقات مربوط به میر اسماعیل‌میرزا اشاره کرد. رویدادهای مربوط به شهرهای مهمی چون تبریز و بغداد و تصرف برخی قلعه‌ها نیز در این بخش مستند شده است.

• وقایع پایانی سلطنت (۹۵۸ تا ۹۸۰ق): این بخش، ادامه گاه‌شمار وقایع سلطنت شاه طهماسب اول را شامل می‌شود، که در آن به حوادث و لشکرکشی‌های پایانی، تغییرات اداری و سیاسی و دیگر مسائل حکومتی پرداخته شده است. این بخش، جزئیات اقدامات شاه طهماسب در حفظ قلمرو و ثبات حکومت را در سال‌های پایانی حکمرانی‌اش به تصویر می‌کشد.

• بخش‌های تکمیلی: در پایان کتاب، نمایه‌ها (شامل نمایه‌های اسامی، اماکن و واژگان)، آیات، ابیات و فهرست منابع و مآخذ قرار گرفته است که به پژوهشگران در استفاده از محتوای کتاب کمک می‌کند.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.