کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام

کتابشناسی تاریخی امام حسین(ع) کتابی است در معرفی و توصیف صد کتاب مهم درباره امام حسین(ع) که به کوشش محمد اسفندیاری، به‌ضمیمه «امام حسین(ع) در الذريعة» (شامل کتاب‌شناسی نهصد کتاب مهم و غیرمهم درباره امام حسین(ع))، منتشر شده است.

کتابشناسی تاریخی امام حسین علیه‌السلام
پدیدآوران	اسفندیاری، محمد (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	امام حسین(ع) در الذریعه
ناشر	وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. سازمان چاپ و انتشارات
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1380ش
چاپ	1
شابک	‎-
موضوع	حسین بن علی(ع)، امام سوم، 4 - 61ق. - کتاب شناسی
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‎‏/‎‏الف‎‏5‎‏ک‎‏2 8236 ‏Z‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

در این کتاب‌شناسی، صد کتاب مهم درباره امام حسین(ع) به زبان عربی و فارسی، به ترتیب تاریخی، معرفی توصیفی شده و بدین رو، کتاب حاضر، نخستین کتاب‌شناسی تاریخی در زبان فارسی است. اصلی‌ترین مخاطب این پژوهش، عاشورا پژوهان هستند که بر آنهاست که مهم‌ترین کتاب‌های در این موضوع را بشناسند.

برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های کتاب‌شناسی حاضر، به شرح زیر است:

1. این کتاب‌شناسی، «تاریخی» و به تعبیر دیگر «سنوی» است؛ یعنی کتاب‌ها در آن به ترتیب تاریخ تألیف، معرفی شده است. از این رهگذر، خواننده درمی‌یابد که در هر قرن، چه و چگونه کتاب‌هایی درباره امام حسین(ع) نوشته شده و عاشورانویسی و مقتل‌نگاری، چه سیری داشته است.
2. این کتاب‌شناسی، بیشتر «توصیفی» است نه «تحلیلی» و نه «انتقادی» و لذا در معرفی هر کتاب، بیشتر به توصیف مطاوی آن پرداخته و غالبا از تحلیل و انتقاد و ارزشداوری، پرهیز شده است.
3. در توصیف کتاب‌ها، کوشش شده است دورنمایی از محتوای آنها به دست داده شود. توصیف بیشتر از کتابی، لزوما به معنی اهمیت بیشتر آن نبوده است. گاه شده است که دورنمای کتابی در یک صفحه ارائه شده و گاه ارائه دورنمای کتابی دیگر، با همان اهمیت و حجم، در دو صفحه یا بیشتر ممکن بوده و کمتر از این، امکان‌پذیر نبوده است. به‌هرحال اغلب کتاب‌ها، در دو صفحه معرفی شده است.
4. این کتاب‌شناسی جامع نیست، بلکه «گزیده» است. در این کتاب‌شناسی، صد کتاب مهم درباره امام حسین(ع) گزیده و معرفی شده است. معیار برای گزیدن هر کتاب، مهم بودن آن بوده است، قطع‌نظر از مثبت یا منفی یا درست و نادرست بودن آن؛ بنابراین ممکن است کتابی در این مجموعه، مهم باشد، اما معتبر و متقن نباشد. معیارهای مهم بودن هر کتاب در این مجموعه، عبارت‌اند از:
   1. قدمت آن، تا هنگام تألیف کتاب «بحارالانوار»، مشروط به اینکه «با مسامحه»، برخوردار از یکی دیگر از معیارها باشد.
   2. تأثیرگذاری آن، مشروط به اینکه تأثیر آن فقط بر عوام نباشد. مانند کتاب «ناسخ‌التواریخ» که در طبقه اهل علم نیز مؤثر بوده است؛ بنابراین، کتاب «طریق البکاء و طوفان البکاء» که فقط بر عوام مؤثر بوده، از این معیار برخوردار نبوده است.
   3. مرجع بودن آن، مشروط به اینکه ضعیف یا ناقص نباشد.
   4. ندرت موضوع آن، مشروط به اینکه محتوای آن درست و متقن باشد.
   5. مخدوش بودن آن، مشروط به اینکه صبغه و زبان علمی داشته باشد.
   6. اعتبار آن، مشروط به اینکه حاصل اجتهاد و تحقیق نویسنده باشد.
   7. ابتکاری بودن آن؛ مشروط به اینکه مطالب جدید آن، ضعیف (نه مخدوش) نباشد. (هر کتابی که بدون مسامحه، از یکی از این معیارها برخوردار بوده، مهم تلقی و در این کتاب‌شناسی، معرفی شده است.)
5. این کتاب‌شناسی، شامل معرفی کتاب‌هایی است که به زبان فارسی و عربی نوشته شده‌اند.
6. این کتاب‌شناسی مشتمل بر معرفی کتاب‌هایی است که در ایران منتشر یا پخش شده است. البته چند کتاب که در ایران منتشر و پخش نشده بود نیز معرفی شده است.
7. تمام کتاب‌هایی که در این مجموعه معرفی شده، ملاحظه و مطالعه گردیده و بی‌واسطه، معرفی شده است.
8. در این کتاب‌شناسی، فقط به معرفی کتاب‌های مطبوع پرداخته شده و گردآورنده عهده‌دار معرفی کتاب‌های مخطوط نشده است.
9. مبدأ زمانی خاصی برای این کتاب‌شناسی در نظر گرفته نشده است، اما منتهای آن، محرم 1420/ فروردین 1378 بوده و کتاب‌هایی که تا این تاریخ منتشر شده، معرفی گردیده است.

امام حسین(ع) در الذريعة

پایان‌بخش این کتاب، بخشی است با عنوان «امام حسین(ع) در الذریعة» که البته کتابی مستقل و مکمل کتاب حاضر قلمداد می‌شود. در این بخش، کلیه کتاب‌های درباره امام حسین(ع) از کتاب «الذريعة الی تصانيف الشيعة» تألیف شیخ آقابزرگ تهرانی، استخراج شده است. خواننده با رجوع بدین بخش، با بیش از نهصد کتاب (و با حذف مکررات در حدود نهصد کتاب)، و با رجوع به بخش اول با صد کتاب مهم درباره امام حسین(ع)، آشنا می‌شود؛ بنابراین در مجموعه حاضر، هزار کتاب معرفی شده است: صد کتاب مهم، به‌تفصیل و به قلم محمد اسفندیاری و نهصد کتاب مهم و غیرمهم، به‌اختصار و به قلم شیخ آقابزرگ تهرانی.

منابع مقاله

پیشگفتار و مقدمه کتاب.