البحر المحيط في التفسير: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - '« ' به '«')
    جز (جایگزینی متن - 'البحر المحیط (ابهام زدایی)' به 'البحر المحیط (ابهام‌زدایی)')
     
    (۵۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱: خط ۱:
    <div class='wikiInfo'>
    {{جعبه اطلاعات کتاب
    [[پرونده:NUR02013J1.jpg|بندانگشتی|البحر المحیط في التفسیر]]
    | تصویر =NUR02013J1.jpg
    {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
    | عنوان =البحر المحیط في التفسیر
    |+ |
    | عنوان‌های دیگر =الکتاب الکبیر
    |-
    | پدیدآوران =  
    ! نام کتاب!! data-type='bookName'|البحر المحیط في التفسیر
    [[ابوحیان، محمد بن یوسف]] (نویسنده)
    |-
    |نام های دیگر کتاب
    |data-type='otherBookNames'|
    |-
    |پدیدآورندگان
    |data-type='authors'|[[ابوحیان، محمد بن یوسف]] (نويسنده)


    [[جمیل، صدقی محمد]] (مصحح)
    [[جمیل، صدقی محمد]] (مصحح)
    |-
    | زبان =عربی
    |زبان  
    | کد کنگره =‏‎‏BP‎‏ ‎‏95‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ب‎‏3
    |data-type='language'|عربی
    | موضوع =
    |-
    تفاسیر اهل سنت - قرن 8ق.
    |کد کنگره  
    | ناشر =
    |data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|‏‎‏BP‎‏ ‎‏95‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ب‎‏3
    دار الفکر
    |-
    | مکان نشر =بیروت - لبنان
    |موضوع  
    | سال نشر = 1420 ‌‎ق یا 2000 م
    |data-type='subject'|تفاسیر اهل سنت - قرن 8ق.
    |-
    |ناشر  
    |data-type='publisher'|دار الفکر
    |-
    |مکان نشر  
    |data-type='publishPlace'|بیروت - لبنان
    |-
    |سال نشر  
    |data-type='publishYear'| 1420 هـ.ق یا 2000 م
    |-class='articleCode'
    |کد اتوماسیون
    |data-type='automationCode'|AUTOMATIONCODE2013AUTOMATIONCODE
    |}
    </div>


     
    | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE02013AUTOMATIONCODE
    == معرفى اجمالى ==
    | چاپ =1
    | تعداد جلد =11
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =02013
    | کتابخوان همراه نور =02013
    | کد پدیدآور =
    | پس از =
    | پیش از =
    }}




    {{ اشتباه نشود|البحر المحيط في أصول الفقه}}
    {{کاربردهای دیگر|البحر المحیط (ابهام‌زدایی)}}
    '''البحر المحيط في التفسير'''، تأليف [[ابوحیان، محمد بن یوسف |محمد بن يوسف بن على بن حيان نفرى غرناطى]] (654 - 745ق) مشهور به ابوحيان غرناطى، نحوى، شاعر و اديب عصر بنى‌نصر در غرناطه و مماليك در مصر است كه با اشراف صدقى محمد جميل منتشر شده است.
    '''البحر المحيط في التفسير'''، تأليف [[ابوحیان، محمد بن یوسف |محمد بن يوسف بن على بن حيان نفرى غرناطى]] (654 - 745ق) مشهور به ابوحيان غرناطى، نحوى، شاعر و اديب عصر بنى‌نصر در غرناطه و مماليك در مصر است كه با اشراف صدقى محمد جميل منتشر شده است.


    تفسير«البحر المحيط» به زبان عربى، دربردارنده تمامى قرآن و محور اصلى آن ادبى، لغوى و بلاغى مى‌باشد. اين كتاب از تفاسير مهم قرآن كريم بشمار مى‌رود و مؤلف، آن را در 710ق، در روزگار حكومت الناصر هنگامى كه در قبه منصوريه به تدريس تفسير مشغول بوده، نوشته است.
    تفسير «البحر المحيط» به زبان عربى، دربردارنده تمامى قرآن و محور اصلى آن ادبى، لغوى و بلاغى مى‌باشد. اين كتاب از تفاسير مهم قرآن كريم بشمار مى‌رود و مؤلف، آن را در 710ق، در روزگار حكومت الناصر هنگامى كه در قبه منصوريه به تدريس تفسير مشغول بوده، نوشته است.
     
    == ساختار ==
     


    ==ساختار==
    كتاب در ده جزء و يازده جلد تدوين شده است كه جلد يازدهم به فهارس اختصاص دارد. در هريك از جلدهاى كتاب، تعدادى از سوره‌هاى قرآن شرح و تفسير شده است.
    كتاب در ده جزء و يازده جلد تدوين شده است كه جلد يازدهم به فهارس اختصاص دارد. در هريك از جلدهاى كتاب، تعدادى از سوره‌هاى قرآن شرح و تفسير شده است.


    تفسير «كشاف» و «المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز» ابن عطيه از منابع اصلى و مهم مفسر بوده و به‌ويژه در مسائل نحوى و وجوه اعراب از آنها نقل كرده و احياناً به ردّ نظريات آنها پرداخته است و گاهى آراى اعتقادى اعتزالى [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] را به ريشخند گرفته و مردود دانسته است، امّا هرگز مهارت و استادى وى را در شناخت بلاغت قرآنى انكار نمى‌كند. يكى ديگر از منابع بسيار مهم «بحر المحيط»، تفسير «التحرير و التحبير» ابن نقيب بوده است. وى لابه‌لاى تفسير خود به 39 كتاب كه مراجعه نموده، تصريح دارد و به هفت كتاب از تأليفات خود ارجاع داده است.
    تفسير «[[الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل و عيون الأقاويل في وجوه التأويل|كشاف]]» و «المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز» ابن عطيه از منابع اصلى و مهم مفسر بوده و به‌ويژه در مسائل نحوى و وجوه اعراب از آنها نقل كرده و احياناً به ردّ نظريات آنها پرداخته است و گاهى آراى اعتقادى اعتزالى [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] را به ريشخند گرفته و مردود دانسته است، امّا هرگز مهارت و استادى وى را در شناخت بلاغت قرآنى انكار نمى‌كند. يكى ديگر از منابع بسيار مهم «بحر المحيط»، تفسير «التحرير و التحبير» ابن نقيب بوده است. وى لابه‌لاى تفسير خود به 39 كتاب كه مراجعه نموده، تصريح دارد و به هفت كتاب از تأليفات خود ارجاع داده است.


    == گزارش محتوا ==
    ==گزارش محتوا==
    اين تفسير از جامع‌ترين تفاسير مشتمل بر نكات ادبى شگفت و بديع قرآن است و بحث‌هاى فراوانى درباره بدايع قرآن دارد. امتياز اين تفسير در اهميت دادن به ابعاد ادبى، لغوى، نحوى و بلاغى است و مجموعه ارزشمندى از اشعار ناب و شواهد ادبى و اعرابى و قرائات و لهجه‌ها را در خود جاى داده است كه از دانش و آگاهى گسترده مفسر در اين زمينه حكايت مى‌كند. البته پرداختن عميق به مباحث نحوى (كه ويژگى اصلى اين كتاب است) چنان پررنگ بوده كه برخى گفته‌اند: «بحر المحيط» بيشتر از آنكه به تفسير همانند باشد، به كتابى نحوى مى‌ماند. مؤلف به معانى لغوى واژگان، اسباب نزول، ناسخ و منسوخ، قرائت‌هاى وارده نيز عنايت دارد و در ذيل آيات احكام به مباحث فقهى هم پرداخته است.


    ابوحيان در تفسير آيات، نخست معانى مختلف هر واژه را با ذكر شواهد مختلف ذكر كرده است، سپس با توجه به آراء نحويان كهن و به‌ويژه [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سيبويه]] احكام نحوى هر آيه را به‌تفصيل بيان داشته است؛ ازهمين‌رو در اين كتاب روح نحو بيشتر از روح تفسير حاكم است. پس از آن مؤلف به شأن نزول هر آيه و مناسبت و ارتباط آن با آيات قبل و بعد و نيز قرائت‌هاى مختلف پرداخته است. وى در اين تفسير چنان‌كه خود مى‌گويد به ظاهر آيات توجه داشته و هرگونه تأويل را به‌گونه‌اى كه در تفاسير صوفيان و باطنيان آمده مردود شمرده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/5481 دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ص420]</ref>


    اين تفسير از جامع‌ترين تفاسير مشتمل بر نكات ادبى شگفت و بديع قرآن است و بحث‌هاى فراوانى در باره بدايع قرآن دارد. امتياز اين تفسير در اهميت دادن به ابعاد ادبى، لغوى، نحوى و بلاغى است و مجموعه ارزشمندى از اشعار ناب و شواهد ادبى و اعرابى و قرائات و لهجه‌ها را در خود جاى داده است كه از دانش و آگاهى گسترده مفسر در اين زمينه حكايت مى‌كند. البته پرداختن عميق به مباحث نحوى ( كه ويژگى اصلى اين كتاب است) چنان پررنگ بوده كه برخى گفته‌اند: «بحر المحيط» بيشتر از آنكه به تفسير همانند باشد، به كتابى نحوى مى‌ماند. مؤلف به معانى لغوى واژگان، اسباب نزول، ناسخ و منسوخ، قرائت‌هاى وارده نيز عنايت دارد و در ذيل آيات احكام به مباحث فقهى هم پرداخته است.
    نویسنده خود در مقدمه تفسير روش آن را اين‌گونه توضيح مى‌دهد: «روش من در اين تفسير، نخست پرداختن به معانى مفردات الفاظ، چه از لحاظ لغت و چه از لحاظ اعراب و بلاغت است؛ يعنى هر حالتى كه لفظ قبل از تركيب دارد. اگر كلمه‌اى داراى دو يا چند معنا بود، در موضع اول، آنها را بيان كرده، موارد بعد را به آن ارجاع مى‌دهم، سپس به تفسير آيات پرداخته، در صورت وجود شأن نزول، آن را مطرح مى‌نمايم. در پى آن به نسخ احتمالى و مناسبت و ارتباط با آيات پيشين اشاره مى‌كنم. قرائات شاذ مستعمل و مشهور را ذكر و توجيه ادبى آن را متعرض مى‌شوم، سپس اقوال مفسرين (از قديم و جديد) را كه در فهم معانى ظاهرى و پنهان آيه، مؤثر است نقل مى‌كنم. مشكلات اعراب و دقايق ادبى، از بديع و بيان را توضيح... و دلائل آن را به كتب مفصل ارجاع مى‌دهم. از تكرار مباحث پرهيز نموده، موارد آن را به مباحث قبل ارجاع مى‌دهم، سپس اقوال فقهاى مذاهب اربعه و ديگران را در احكام شرعيه تا آنجا كه با الفاظ قرآنى مرتبط است، مطرح كرده، دلائل آن را جز در مواردى كه حكم غريب يا خلاف مشهورى باشد، به كتب فقهى ارجاع مى‌دهم. در خاتمه در برخى آيات، خلاصه‌اى از بحث‌هاى بديع و بيان را كه از ديگران نقل نموده، با ديدگاه خود مطرح مى‌كنم و بنا بر همين ديدگاه آيه را شرح مى‌دهم. پس از آن اشاره‌اى به برخى كلمات صوفيه كه مناسب مدلول لفظى آيات بوده، نموده‌ام و از تأويلات ملحدين و ديگران كه خلاف ظاهر قرآن باشد، پرهيز كرده‌ام».<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/28124/1/12 خطبه كتاب، ص12]</ref>
     
    ابوحيان در تفسير آيات، نخست معانى مختلف هر واژه را با ذكر شواهد مختلف ذكر كرده است، سپس با توجه به آراء نحويان كهن و به‌ويژه سيبويه احكام نحوى هر آيه را به‌تفصيل بيان داشته است؛ ازهمين‌رو در اين كتاب روح نحو بيشتر از روح تفسير حاكم است. پس از آن مؤلف به شأن نزول هر آيه و مناسبت و ارتباط آن با آيات قبل و بعد و نيز قرائت‌هاى مختلف پرداخته است. وى در اين تفسير چنان‌كه خود مى‌گويد به ظاهر آيات توجه داشته و هرگونه تأويل را به‌گونه‌اى كه در تفاسير صوفيان و باطنيان آمده مردود شمرده است <ref>دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ص 420</ref>.
     
    نويسنده خود در مقدمه تفسير روش آن را اين‌گونه توضيح مى‌دهد: «روش من در اين تفسير، نخست پرداختن به معانى مفردات الفاظ، چه از لحاظ لغت و چه از لحاظ اعراب و بلاغت است؛ يعنى هر حالتى كه لفظ قبل از تركيب دارد. اگر كلمه‌اى داراى دو يا چند معنا بود، در موضع اول، آنها را بيان كرده، موارد بعد را به آن ارجاع مى‌دهم، سپس به تفسير آيات پرداخته، در صورت وجود شأن نزول، آن را مطرح مى‌نمايم. در پى آن به نسخ احتمالى و مناسبت و ارتباط با آيات پيشين اشاره مى‌كنم. قرائات شاذ مستعمل و مشهور را ذكر و توجيه ادبى آن را متعرض مى‌شوم، سپس اقوال مفسرين (از قديم و جديد) را كه در فهم معانى ظاهرى و پنهان آيه، مؤثر است نقل مى‌كنم. مشكلات اعراب و دقايق ادبى، از بديع و بيان را توضيح... و دلائل آن را به كتب مفصل ارجاع مى‌دهم. از تكرار مباحث پرهيز نموده، موارد آن را به مباحث قبل ارجاع مى‌دهم، سپس اقوال فقهاى مذاهب اربعه و ديگران را در احكام شرعيه تا آنجا كه با الفاظ قرآنى مرتبط است، مطرح كرده، دلائل آن را جز در مواردى كه حكم غريب يا خلاف مشهورى باشد، به كتب فقهى ارجاع مى‌دهم. در خاتمه در برخى آيات، خلاصه‌اى از بحث‌هاى بديع و بيان را كه از ديگران نقل نموده، با ديدگاه خود مطرح مى‌كنم و بنا بر همين ديدگاه آيه را شرح مى‌دهم. پس از آن اشاره‌اى به برخى كلمات صوفيه كه مناسب مدلول لفظى آيات بوده، نموده‌ام و از تأويلات ملحدين و ديگران كه خلاف ظاهر قرآن باشد، پرهيز كرده‌ام» <ref>خطبه كتاب، ص 12</ref>.


    == وضعيت كتاب ==
    == وضعيت كتاب ==
     
    اين اثر در قاهره (1328ق / 1910م) و بيروت (1403ق / 1983م) به چاپ رسيده است. در حاشيه چاپ اخير، كتاب «النهر الماد» مؤلف و «الدر اللقيط» ابن مكتوم آمده است.<ref>[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/5481 دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ص420]</ref>
     
    اين اثر در قاهره (1328ق / 1910م) و بيروت (1403ق / 1983م) به چاپ رسيده است. در حاشيه چاپ اخير، كتاب «النهر الماد» مؤلف و «الدر اللقيط» ابن مكتوم آمده است <ref>دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ص 420</ref>.


    چاپ حاضر در سال 1420ق، در بيروت منتشر شده است.
    چاپ حاضر در سال 1420ق، در بيروت منتشر شده است.
    خط ۷۱: خط ۵۳:


    ==پانويس ==
    ==پانويس ==
    <references />
    <references/>
     
    ==منابع مقاله==
     
    #مقدمه و متن كتاب.
    #[https://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/5481 دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، تهران، 1372، جلد پنجم، ص420، نویسنده مقاله: عنايت‌الله فاتحى‌نژاد].


    == منابع مقاله ==
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}


    1. مقدمه و متن كتاب.
    [[ابوحيان الأندلسي، منهجه التفسيري]]


    2. دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، تهران، 1372، جلد پنجم، ص 420، نويسنده مقاله: عنايت‌الله فاتحى‌نژاد.
    [[تفسیر الدر اللقیط]]




    == پیوندها ==
    [http://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Text/4112 مطالعه کتاب البحر المحیط في التفسیر در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
    [[رده:تفسیر]]
    [[رده: تفسیر]]
    [[رده:متون تفاسیر]]
    [[رده: متون تفاسیر]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۱۶

    البحر المحیط في التفسیر
    البحر المحيط في التفسير
    پدیدآورانابوحیان، محمد بن یوسف (نویسنده) جمیل، صدقی محمد (مصحح)
    عنوان‌های دیگرالکتاب الکبیر
    ناشردار الفکر
    مکان نشربیروت - لبنان
    سال نشر1420 ‌‎ق یا 2000 م
    چاپ1
    موضوعتفاسیر اهل سنت - قرن 8ق.
    زبانعربی
    تعداد جلد11
    کد کنگره
    ‏‎‏BP‎‏ ‎‏95‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ب‎‏3
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf


    البحر المحيط في التفسير، تأليف محمد بن يوسف بن على بن حيان نفرى غرناطى (654 - 745ق) مشهور به ابوحيان غرناطى، نحوى، شاعر و اديب عصر بنى‌نصر در غرناطه و مماليك در مصر است كه با اشراف صدقى محمد جميل منتشر شده است.

    تفسير «البحر المحيط» به زبان عربى، دربردارنده تمامى قرآن و محور اصلى آن ادبى، لغوى و بلاغى مى‌باشد. اين كتاب از تفاسير مهم قرآن كريم بشمار مى‌رود و مؤلف، آن را در 710ق، در روزگار حكومت الناصر هنگامى كه در قبه منصوريه به تدريس تفسير مشغول بوده، نوشته است.

    ساختار

    كتاب در ده جزء و يازده جلد تدوين شده است كه جلد يازدهم به فهارس اختصاص دارد. در هريك از جلدهاى كتاب، تعدادى از سوره‌هاى قرآن شرح و تفسير شده است.

    تفسير «كشاف» و «المحرر الوجيز في تفسير الكتاب العزيز» ابن عطيه از منابع اصلى و مهم مفسر بوده و به‌ويژه در مسائل نحوى و وجوه اعراب از آنها نقل كرده و احياناً به ردّ نظريات آنها پرداخته است و گاهى آراى اعتقادى اعتزالى زمخشرى را به ريشخند گرفته و مردود دانسته است، امّا هرگز مهارت و استادى وى را در شناخت بلاغت قرآنى انكار نمى‌كند. يكى ديگر از منابع بسيار مهم «بحر المحيط»، تفسير «التحرير و التحبير» ابن نقيب بوده است. وى لابه‌لاى تفسير خود به 39 كتاب كه مراجعه نموده، تصريح دارد و به هفت كتاب از تأليفات خود ارجاع داده است.

    گزارش محتوا

    اين تفسير از جامع‌ترين تفاسير مشتمل بر نكات ادبى شگفت و بديع قرآن است و بحث‌هاى فراوانى درباره بدايع قرآن دارد. امتياز اين تفسير در اهميت دادن به ابعاد ادبى، لغوى، نحوى و بلاغى است و مجموعه ارزشمندى از اشعار ناب و شواهد ادبى و اعرابى و قرائات و لهجه‌ها را در خود جاى داده است كه از دانش و آگاهى گسترده مفسر در اين زمينه حكايت مى‌كند. البته پرداختن عميق به مباحث نحوى (كه ويژگى اصلى اين كتاب است) چنان پررنگ بوده كه برخى گفته‌اند: «بحر المحيط» بيشتر از آنكه به تفسير همانند باشد، به كتابى نحوى مى‌ماند. مؤلف به معانى لغوى واژگان، اسباب نزول، ناسخ و منسوخ، قرائت‌هاى وارده نيز عنايت دارد و در ذيل آيات احكام به مباحث فقهى هم پرداخته است.

    ابوحيان در تفسير آيات، نخست معانى مختلف هر واژه را با ذكر شواهد مختلف ذكر كرده است، سپس با توجه به آراء نحويان كهن و به‌ويژه سيبويه احكام نحوى هر آيه را به‌تفصيل بيان داشته است؛ ازهمين‌رو در اين كتاب روح نحو بيشتر از روح تفسير حاكم است. پس از آن مؤلف به شأن نزول هر آيه و مناسبت و ارتباط آن با آيات قبل و بعد و نيز قرائت‌هاى مختلف پرداخته است. وى در اين تفسير چنان‌كه خود مى‌گويد به ظاهر آيات توجه داشته و هرگونه تأويل را به‌گونه‌اى كه در تفاسير صوفيان و باطنيان آمده مردود شمرده است.[۱]

    نویسنده خود در مقدمه تفسير روش آن را اين‌گونه توضيح مى‌دهد: «روش من در اين تفسير، نخست پرداختن به معانى مفردات الفاظ، چه از لحاظ لغت و چه از لحاظ اعراب و بلاغت است؛ يعنى هر حالتى كه لفظ قبل از تركيب دارد. اگر كلمه‌اى داراى دو يا چند معنا بود، در موضع اول، آنها را بيان كرده، موارد بعد را به آن ارجاع مى‌دهم، سپس به تفسير آيات پرداخته، در صورت وجود شأن نزول، آن را مطرح مى‌نمايم. در پى آن به نسخ احتمالى و مناسبت و ارتباط با آيات پيشين اشاره مى‌كنم. قرائات شاذ مستعمل و مشهور را ذكر و توجيه ادبى آن را متعرض مى‌شوم، سپس اقوال مفسرين (از قديم و جديد) را كه در فهم معانى ظاهرى و پنهان آيه، مؤثر است نقل مى‌كنم. مشكلات اعراب و دقايق ادبى، از بديع و بيان را توضيح... و دلائل آن را به كتب مفصل ارجاع مى‌دهم. از تكرار مباحث پرهيز نموده، موارد آن را به مباحث قبل ارجاع مى‌دهم، سپس اقوال فقهاى مذاهب اربعه و ديگران را در احكام شرعيه تا آنجا كه با الفاظ قرآنى مرتبط است، مطرح كرده، دلائل آن را جز در مواردى كه حكم غريب يا خلاف مشهورى باشد، به كتب فقهى ارجاع مى‌دهم. در خاتمه در برخى آيات، خلاصه‌اى از بحث‌هاى بديع و بيان را كه از ديگران نقل نموده، با ديدگاه خود مطرح مى‌كنم و بنا بر همين ديدگاه آيه را شرح مى‌دهم. پس از آن اشاره‌اى به برخى كلمات صوفيه كه مناسب مدلول لفظى آيات بوده، نموده‌ام و از تأويلات ملحدين و ديگران كه خلاف ظاهر قرآن باشد، پرهيز كرده‌ام».[۲]

    وضعيت كتاب

    اين اثر در قاهره (1328ق / 1910م) و بيروت (1403ق / 1983م) به چاپ رسيده است. در حاشيه چاپ اخير، كتاب «النهر الماد» مؤلف و «الدر اللقيط» ابن مكتوم آمده است.[۳]

    چاپ حاضر در سال 1420ق، در بيروت منتشر شده است.

    فهرست مطالب هريك از مجلدات كتاب در انتهاى آن آمده است. در جلد يازدهم كتاب، فهارس ذيل به ترتيب آمده است: آيات قرآن كريم، احاديث و آثار، شعوب و قبايل و اديان، اماكن و بلاد، ابيات شعرى، مصرع‌هاى شعرى، امثال و اعلام.

    پانويس

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن كتاب.
    2. دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى، تهران، 1372، جلد پنجم، ص420، نویسنده مقاله: عنايت‌الله فاتحى‌نژاد.

    وابسته‌ها