الفسر

الفَسرُ نوشته ابوالفتح عثمان بن جنی نحوی(321-392ق) عالم به صرف و نحو، لغت و ادب عرب، در موضوع ادبیات - شعر (شرح و تفسیر).

الفسر
پدیدآوران	ابن جنی، عثمان بن جنی (نويسنده) رجب‌، رضا‌ (محقق)
عنوان‌های دیگر	شرح إبن جني الكبير على ديوان المتنبي
ناشر	دار الينابيع
مکان نشر	سوریه - دمشق
سال نشر	2004م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	4
کد کنگره	2الف 908د/ ۳۹۸۴ PJA
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

کتاب شرحی بر دیوان شعر ابوالطیب احمد بن حسین متنبی(303-354ق) و مشهور به شرح کبیر است که به درخواست بهاءالدوله آل ‌بویه از ابن جنی مبنی بر نگارش شرحی بر آن دیوان و بیان معانی اشعار آن تألیف شده است.

کتاب شامل دو قسمت است. نخستین قسمت آن به مباحث تحقیقی اختصاص‌یافته و مشتمل بر مطالبی در باره ابن جنی، عصر، حیات، آثار، تاثیرات ابن جنی و دیدگاه علما درباره وی به‌اضافه مطالبی پیرامون کتاب در چهار باب و چندین فصل پرداخته شده است. قسمت دوم متن تحقیق شده کتاب و در سه جزء است.

شارح قصائد را بر حسب ترتیب الفبایی تنظیم کرده و سعی کرده در این امر دقت لازم را مبذول دارد، به همین جهت حرف «الف» مهموز را پیش از «الف» حرف لین آورده است. نظر به برتری اشعار متنبی درباره سیف‌الدوله حمدانی و منزلتی که شاعر نزد او داشته، شارح ذیل هر حرف اولویت را به ذکر آن اشعار داده و علاوه بر رعایت ترتیب الفبایی در ذکر اشعار به ترتیب تاریخی آنها نیز توجه کرده است.

وی نخست بیت مورد نظر را آورده و به توضیح و بیان معنی کلمات دشوار و نامانوس آن پرداخته است. در این راستا به اشعاری که حاوی عبارت یا کلمه مورد بحث از شاعران مختلف است استشهاد نموده و علاوه بر اظهارنظر درباره معنای کلمات، نظرات دیگر ادیبان را در خصوص کلمات مورد بحث مطرح کرده است. گفته شده است که شارح بر اساس فهم و نگاهی خاص دیوان را شرح کرده و بر آن بوده تا از اطاله کلام پرهیز نماید. ازاین‌رو در مواردی، از شرح برخی ابیات به گمان سهل و آسان بودن آنها صرف‌نظر کرده و به ابیاتی که توضیح آنها ضروری به نظر رسیده پرداخته است. وی تصریح نموده اشعاری از دیوان را که معنای آنها پوشیده است شرح نموده و در این راستا از شرح هیچ عبارت مشکلی از اشعار و بیان هیچ معنای دقیقی از معانی آنها فروگذاری ننموده است.از سخنان شارح چنین استفاده شده است که بخشی از مطالب شرح از جهت لفظ و معنی متعلق به شاعر است. در مواردی نیز شارح توضیحات شاعر را با ادبیات خود آورده است.

ازآنجایی‌که شارح تمام دیوان متنبی را در شرح خود جای‌داده کتاب به‌عنوان نخستین و موثق‌ترین گزارش از دیوان شناخته شده است.علی‌رغم اشاره شارح به آوردن برخی از ابیات شاعر که به ثبت نرسیده لکن جز یک بیت افزون بر آنچه دیگران آورده‌اند بر اشعار دیوان نیفزوده است. وی همچنین برخی ابیات و قطعاتی را که انتساب آنها به شاعر مورد تایید دیگران بوده نیاورده است.

علی‌رغم اهمیت اثر یاد شده به‌عنوان مرجعی مهم برای سایر شروح و استفاده برخی از نویسندگان و شارحان از روش شارح در تنظیم مطالب آثارشان به شیوه ویو همچنین اعتماد برخی از آنان به فهم ابن جنی از متن اشعار متنبی و اظهار شگفتی از وی در بسیار از موارد، نقدهایی بر وی وارد شده است.

نظرات شارحان، منتقدان و مورخان ادبیات، چه در گذشته و چه در حال حاضر، در نگرش به شرح ابن جنی متفاوت بوده است. برخی از آنها انتقادهایی را مطرح کرده‌اند که بر ناتوانی ابوالفتح در آشکارساختن معنا و پرداختن به حواشی بی‌ارتباط با متن متمرکز است. درحالی‌که ابو القاسم اصفهانی نویسنده کتاب الواضح، ابوالفتح را به دلیل طفره‌رفتن از کشف معنای دقیقی که شاعر به آن اشاره داشته، مورد انتقاد قرار داده و ضمن اشاره به مواردی از اشکالات او، معتقد است وی خواننده را با مسائل نحوی و شواهد شعری مشغول می‌کند. انباشت کتاب با شواهد بسیاری که نیازی به آن‌ها در آن کتاب نبوده، و همچنین ذکر مسائل دقیق و غیرضروری در زمینه ساختار نحوی و....از جمله اشکالات و نقدهایی است که بر شرح آمده است.

محقق ضمن تنظیم مقدمه تفصیلی پیرامون نویسنده و کتاب و همچنین تحقیق کتاب با مقابله نسخه‌های مختلف آن و اشاره به اختلاف در برخی عبارات آنها در پاورقی کتاب، به آدرس‌دهی آیات قرآن، استخراج و مستند‌سازی احادیث، اشعار، اقوال و امثال و.... پرداخته است. شماره‌گذاری قصائد، ابیات، ضبط متن اشعار متنبی، شرح و شواهد شعری و قراردادن مطلع قصائد یا قطعات در آغاز صفحات جدید، به همراه تنظیم فهرست‌های فنی متنوع در پایان کتاب از دیگر کارهای محقق است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. ابوالحسینی، رحیم، عالمان شیعه، قم، شیعه‌شناسی، 1384ش، چاپ اول؛