حیدربابای شهریار در آیینه زبان فارسی

حیدربابای شهریار در آیینه زبان فارسی تألیف کریم مشروطه‌چی، شاهکار شعری «حیدربابایه سلام» استاد سخن، سید محمدحسین شهریار یکی از نمونه‌های بی‌بدیل زبان ترکی به شمار می‌رود.

حیدربابای شهریار در آیینه زبان فارسی
پدیدآوران	مشروطه‌چی، کریم (نویسنده)
ناشر	نگاه
مکان نشر	تهران
سال نشر	1397
شابک	‎6ـ653ـ351ـ964ـ978
موضوع	شعر ترکی‌ - ایران‌ - قرن‌ ۱۴,شهریا‌ر، محمدحسین‌، ۱۲۸۵-۱۳۶۷. حیدربا‌با‌ - نقد و تفسیر جستجوی «شعر ترکی ایران قرن شهریار محمدحسین حیدربابا نقد و تفسیر» در موضوعات اسناد رده:
کد کنگره	‏PIR ۸۱۲۷/ح۹۰۸۸

گزارش کتاب

شاهکار شعری «حیدربابایه سلام» استاد سخن، سید محمدحسین شهریار یکی از نمونه‌های بی‌بدیل زبان ترکی به شمار می‌رود. آشناکردن نسل جوان با محتوای معنوی و ذخایر فولکوریک نهفته در آن، اولا به احیای آداب و سنن ارزشمند یکی از بزرگ‌ترین اقوام ایرانی ـ اسلامی کمک می‌کند و روح زیباپرستی، انسان‌دوستی و عدالت‌خواهی را که جامعۀ ما شدیداً بدان نیاز دارد، تقویت می‌نماید. ثانیاً با فراهم‌کردن فضای فرح‌انگیز معنوی و هنری در جامعۀ کنونی، می‌تواند سد محکمی در مقابل فرهنگ نامأنوس بیگانه قرار بگیرد.

کریم مشروطه‌چی که در شعر «سؤنمز» تخلص می‌کند، پیش‌تر و بیشتر از آنکه مترجمی امانت‌دار باشد، یک شاعر است؛ آن شاعری طراز اول در میان شاعران آذری‌سرا، که شعرهای اجتماعی ـ فرهنگی‌اش نه‌تنها با شعر شهریار عنان بر عنان می‌رود، بلکه در مواردی بی هیچ گزافه‌گویی از لحاظ مضامین و محتوای پویا، ژرف‌اندیشی، جهان‌نگری و واقع‌بینی بر یکه‌سواران ملک سخن به وجهی بارز پیشی می‌گیرد. به همین دلیل شاعر محبوب آذربایجان ارزش ادبی ـ تاریخی این اثر ماندگار را به‌خوبی درک کرده و بنا بر رسالت فرهنگی و مسئولیت اجتماعی که احساس می‌کند، ضمن آگاهی از دشواری‌های ترجمۀ منظوم یک شاهکار ادبی ـ فولکوریک، به یک زبان دیگر و وقوف به عظمت کاری که انجام می‌دهد، به ترجمۀ آن اهتمام ورزیده و در این کار شگرف و پرمسئولیت، وفاداری و امانت در ترجمه را در تمام احوال، بلندنظرانه و با آگاهی کامل مهم می‌شمارد.

شاعر و مترجم سخت‌کوش «حیدربابا»، متن ترکی منظومه را با طرز نگارش مبتنی بر قاعده و با علامت‌گذاری مصوت‌های ویژۀ زبان ترکی آذری حروف‌چینی نموده و در ذیل متن فارسی آورده است که برای ناآشنایان با کتابت زبان ترکی، می‌تواند به منزلۀ خودآموز مورد استفاده قرار گیرد. ویژگی دیگر این متن دادن آگاهی‌های فشردۀ برگرفته از بخش «راهنمای حیدربابا» و سایر منابع در پانوشت‌هاست که این کار ابتکار خواننده را از مراجعۀ مکرر به منالع مذکور بی‌نیاز می‌کند.

اما مزایای این ویراست بر چاپ‌های پیشین به این صورت است:

1. زندگی‌نامۀ شهریار اگرچه فشرده و متناسب با حجم کتاب، اما با دقت نظر در دوگانگی ثبت تاریخ تولد شاعر، نوشته و به کتاب افزوده شده است.

2. در این ویراست، مقدمۀ مبسوطی نوشته شده که طی آن مسائلی از قبیل علت تداوم ترجمه‌های حیدربابا بررسی شده و پیشنهاد جالبی دایر بر زبان مناسب ترجمۀ حیدربابا به جامعۀ ادبی ارائه شده است.

3. موضوع ترجمه، اعم از نثر به نثر یا شعر به شعر را با آوردن شواهد و نقل قول‌هایی از صاحب‌نظران داخلی مورد دقت قرار داده شده است؛ به‌ویژه مشکلات خاص ترجمۀ حیدربابا را از بعضی جهات طرح نموده و با استدلال ثابت شده آن بخش از آثار ادبی زبان ترکی آذری که از ادبیات شفاهی ترکی نشئت گرفته و سرشار از عناصر فولکوریک باشند، قابل ترجمۀ لغت به لغت به هیچ زبانی نیستند و دلایل تاریخی آن بیان شده است.

4. در پایان بخش نخست حیدربابا و پیش از آغاز بخش دوم، با اشارۀ ضمنی به برابری هر دو بخش منظومه از نظر زیباشناختی، تفاوت ماهوی آنها یادآوری شده و با این وجود به وحدت موضوعی هر دو بخش به عنوان اجزای تفکیک‌ناپذیر یک کل یادآوری شده است.

5. مترجم با اعتماد کامل به صحت و دقت کار خود، متن اصلی حیدربابا را در ذیل ترجمۀ فارسی آن آورده و ترجمۀ به نثر هر بند از منظومه را برای پژوهشگران ترکی‌ندان در پانوشت نقل کرده است. افزون بر آن در پانوشت‌ها به نکاتی از قبیل اصلاح اشتباهات املایی در سایر نسخه‌ها اشاره شده و آگاهی‌های مفیدی دربارۀ شهریارپژوهی در اختیار خواننده قرار داده شده است.

6. در مورد تعدادی از بندهای حیدربابا که نمایندۀ طرز فکر و نگرش شهریار نسبت به یک موضوع ویژه هستند یا خاطره‌ای که شهریار در آثار فارسی خود نیز به آن اشاره دارد، از دیوان فارسی استخراج شده در پانوشت‌ها و به نسبت فضای موجود یک یا چند بیت آورده شده است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات

وابسته‌ها

سلام بر حیدربابا: ترجمه حیدربابای شهریار به شعر فارسی