إختلاف أصول المذاهب

إختلاف أصول المذاهب
پدیدآوران	ابن حیون، نعمان بن محمد (نويسنده) غالب، مصطفی (محقق) غالب، مصطفی (مقدمه‌نويس)
ناشر	دار الأندلس
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1983م
چاپ	3
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/الف۲الف۳ 215/6 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

اختلاف أصول المذاهب، اثر ابوحنیفه نعمان بن محمد، معروف به قاضی نعمان (363ق/974م)، در نقد اجتهاد و تأکید بر نادرستی آن تحت عناوین مختلف، به اسم نظر، استدلال، قیاس، استحسان و مانند اینهاست.

جایگاه کتاب

از آثار کهنی که درباره اختلاف مذاهب نوشته شده، کتاب «اختلاف أصول المذاهب»، از قاضی نعمان اسماعیلی است. قریب به اتفاق منابعی که درباره ملل و نحل داریم، درحوزه عقاید کلامی از توحید تا ایمان و نبوت و معاد و مباحثی است که اطراف آن وجود دارد، اما این بار با کتابی روبه‌رو هستیم که مبانی اختلاف مذاهب را در «احکام دین» و حلال و حرام و منشأ آن بحث کرده و در واقع، به پاره‌ای از مباحث اصول فقه، مبانی معرفت‌شناختی آن و نیز روش‌های اجتهاد و در حقیقت «اصول فقه» و اختلاف نظرها در آن پرداخته است. درعین‌حال صورت کتاب، به‌مانند آثار ملل و نحلی است. نشانه گرفتن اینکه گروه‌های مختلف، تفاوت در مشرب استدلال و اجتهاد دارند، ویژگی اصلی این کتاب است. نویسنده، شیعه اسماعیلی و وفادار به آموزه‌های جاری این مکتب بوده و از امامت اسماعیلی و مبانی آن به‌عنوان اصل و اساس دفاع و از دیگران انتقاد می‌کند. طبعا این کتاب، با اهمیتی که دارد، در روشن کردن برخی از آرای امامیه نیز در آن زمان، بسیار مهم است.

محتوا و ساختار

«اختلاف أصول المذاهب»، به بررسی اختلاف‌های مابین مذاهب اسلامی و علل اختلاف آنها می‌پردازد.

پاره‌ای از مطالب کتاب:

1. اصحاب تقلید، ذکر و رد می‌شود؛
2. فرق بین تقلید و رد موضوعات به صاحب امر؛
3. رد اصحاب اجماع؛
4. رد اصحاب قیاس؛
5. رد قائلین به اجتهاد و استحسان و رأی در فروع دین.

قاضی نعمان کتاب را به شکل 9 جزء و هفت باب ترتیب داده است. وی در مقدمه یک صفحه‌ای خود می‌گوید: باوجود آنکه اهل قبله، بر «نص قرآن و تصدیق رسول» اتفاق نظر دارند، در بسیاری از فروع و برخی اصول و تأویل برخی مسائل اختلاف نظر دارند و مذاهب گوناگون و فرق و احزاب مختلفی را تأسیس کرده‌اند. باوجود اینکه خداوند در بسیاری از آیات، تفرق و اختلاف را نکوهش کرده و دعوت به اجتماع و ائتلاف نموده است، پرسش اینجاست که این همه اختلاف نظر از کجا نشئت گرفته است؟ وی با بیان ادله همه نظرات و رد آنها به اثبات دیدگاه خود می‌پردازد.

محقق، با در دست داشتن دو نسخه خطی، به تحقیق کتاب اقدام نموده و آدرس آیات، اختلاف نسخ و برخی توضیحات درباره افراد و جای‌ها را در پاورقی نشان می‌دهد.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. جعفریان، رسول، «شناخت‌نامه منابع کهن فرقه‌هاى اسلامى»، سایت کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران