فضايح الصوفية

فضايح الصوفية
پدیدآوران	بهبهانی، محمدجعفر (نویسنده) جدی، اکبر (محقق) مختاری خویی، رضا (محقق)
ناشر	میراث ما
مکان نشر	قم
سال نشر	1402
شابک	‎1ـ4ـ9635ـ622ـ978
کد کنگره	‏

فضايح الصوفية تألیف محمدجعفر بهبهانی، نویسنده پس از بیان اصل مذهب صوفیه و ذکر بعضی از فروع مذهب آنها، به بیان عقاید بیست‌ویک فرقه و نقد آنها می‌پردازد. این کتاب با تصحیح و تحقیق اکبر جدی و رضا مختاری خویی به چاپ رسیده است.

ساختار

کتاب در دو فصل به تدوین شده است.

گزارش کتاب

محمدجعفر بن محمدعلی بهبهانی فرزند ارشد آیت‌الله محمدعلی بهبهانی در سال 1178 قمری در کربلا به دنیا آمد. او نزد پدرش و نیز نزد میرزای قمی به تحصیل پرداخت و در عراق نیز نزد سیدعلی طباطبایی و شیخ جعفر کبیر تحصیل کرد. وی پس از مرگ پدرش، عهده‌دار شئون دینی و اجتماعی در کرمانشاه شد. ترجمه‌نویسانی مانند محدث قمی، آقابزرگ تهرانی و ... بر دو نکته دربارۀ او اتفاق و اجماع دارند: یکی حسن معاشرت و اخلاق پسندیده و دیگری احاطۀ او به علوم متداول عصر به‌ویژه فقاهت و دقت نظر در مسائل فقهی که این مسئله از کثرت تألیفات ایشان نیز به‌خوبی استفاده می‌شود.

با وجود اینکه کتابخانۀ این عالم بزرگ نزدیک صدسال بعد از وفاتش در سال 1352 قمری طعمۀ حریق شد و به‌یقین آثاری از ایشان نیز به شهادت کتاب‌های نیمه‌سوختۀ موجود نابود گردید، ولی باز هم بیش از سی اثر از ایشان به این شرح برجای مانده است: الانسان الکامل فی الاخلاق، انیس الطلاب، انیس العوام، تحفة الابرار، التحفة الجعفریه، التذکره فی شرح التبصره، حاشیه بر وافیة الاصول، حاشیه شرح باب حادی عشر، رساله ارث، شرح مختصر النافع، العطایا والمروان و ... .

سرانجام این عالم و فقیه بزرگوار در سال 1259 قمری در کرمانشاه وفات کرد و در آرامگاه خانوادگی آل‌آقا مدفون گردید.

«فضایح الصفویه» در شوال 1222 قمری تألیف شده و اکنون دو نسخه از آن در دسترس است؛ یکی در کتابخانۀ نجومی کرمانشاه و دیگری در کتابخانۀ مجلس که این تصحیح از روی این دو نسخه انجام گرفته است.

نویسنده در مقدمه درباره کتاب می‌نویسد: «اما بعد: این چند کلمه در بیان احوال خسران‌مآل طوایف صوفیه و عقاید فاسده ایشان قلمی می‌گردد تا برادران دینی از آن منتفع گردند».

وی دربارۀ پیدایش تصوف و استناد این جریان به اهل سنت و مخترع تصوف یعنی ابوهاشم کوفی و نام‌های گوناگون صوفیه (متصوّفه، متصلّفه، مبتدعه، زراقیه، غلات، غالیه و حلاجیه) مطالب فراوانی بیان می‌کند. روایات و احادیث پیامبر اکرم و ائمه اطهار پیرامون تصوف نیز در این مقدمه بیان شده است؛ از جمله روایتی که امام رضا (ع) به سند صحیح از بزنطی فرمود: «کسی که مذکور شود نزد او صوفیان و انکار نکند ایشان را به زبان یا دل، پس نیست از ما، و کسی که انکار کند ایشان را، پس گویا جهاد کرده است با کفار در پیش‌روی حضرت رسول(ص)».

وی دربارۀ اصول فرقه‌های تصوف می‌نویسد: مذاهب صوفیه بسیار است؛ بعضی گفته‌اند از آن جمله چهار مذهب یکی مذهب حلولیّه است، دویم: مدهب اتحادیّه، سیم: مذهب واصلیه، چهارم: مذهب عشّاقیّه و بعضی اصول را شش گرفته اند به اضافۀ تلقینیّه و رزّاقیه و بعضی هفت گفته‌اند: به اضافۀ وحدتیّه و بعضی گفته‌اند که اصل دو بود، پس جمعی ازمتأخرین صوفیه، مذهب دیگر اختراع نموده‌اند و آن قایل‌بودن به وحدت وجوداست.

نویسنده پس از بیان اصل مذهب صوفیه و ذکر بعضی از فروع مذهب آنها، به بیان عقاید بیست‌ویک فرقه و نقد آنها می‌پردازد. این فرقه‌ها عبارت‌اند از: وحدتیه، واصلیه، حبیبیه، ولائیه، مشارکیه، شمراخیه، مباحیه، ملامتیه، حالیه، حوریه، واقفیه، تسلیمیه، تلقینیه، کاملیه، الهامیه، نوریه، باطنیه، جوریه، عشاقیه، جمهوریه، زراقیه. مذمت گرایش به عقاید صوفیه، استشهاد به برخی از سخنان صوفیه، اخبار وارده در مذمت حسن بصری، حلاج از دیدگاه حدیث، عشق از دیدگاه صوفیه و فلاسفه، ساختگی‌بودن حدیث "من عشق...."، گفتار دانشمندان دربارۀ صوفیه، حرمت شرب خمر و زنا و لواط و غنا و موسیقی، عقاید باطلۀ صوفیه، نشانه‌های شیعیان علی(ع)، مبارزۀ علما با صوفیه، فضیلت دانش و دانشمند، لزوم متابعت علما، ذم مصاحبت اهل بدعت، وظایف علما و فرومانروایان سوء، سپاس از فرمانروایان دادگر، کیستی اولوالامر، نشانه‌های پایداری نعمت، دل‌های فرمانروایان، مسئولیت فرمانروایان از دیگرمباحثی است که نویسنده به آنها پرداخته است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات

وابسته‌ها

فضايح الصوفية؛ بضميمه تنبيه الغافلين و ايقاظ الراقدين