تاریخ و سنت زردشتی

تاریخ و سنت زردشتی
پدیدآوران	دالوند، حمیدرضا (نویسنده)
ناشر	پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
چاپ	يکم
شابک	‎7ـ630459ـ622ـ978
موضوع	زردشتي زردشتي - تاريخ
کد کنگره	‏BL ۱۵۷۲/د۲ت۲‬

تاریخ و سنت زردشتی تألیف حمیدرضا دالوند؛ این کتاب به منظور ارائۀ بینشی تاریخی دربارۀ متن‌های فارسی زردشتی، اهمیت، شرایط و جایگاه آنها فراهم آمده است.

ساختار

کتاب در سه گفتار و دو پیوست تدوین شده است.

گزارش کتاب

در کشاکش سپری شدن هزاره‌ها و واکاوی روزگاران کیش زردشتی، تنها اندک متن‌های مقدسی باقی مانده که دشوار می‌توان صدای پای زمان را در آنها شنید. فزون بر این دگرگونی‌های تاریخ ایران، فرازوفرودهای سیاسی، ظهور و سقوط پادشاهی‌های بزرگ، تازش‌ها و یورش‌های ویرانگر به ایران‌شهر و نیز تغییرات عمیق دینی و فروافتادن دیانت زردشتی از جایگاه دین رسمی به کیش اقلیتی کوچک و بی‌تأثیر در روند تاریخی و تاریخ فرهنگی ایران روزگار اسلامی، عواملی مهم و موانعی سترگ بر سر راه درک درست از تاریخ و سنت زردشتی می‌تواند باشد. سنت زردشتی در روزگار اسلامی بیانگر دگرگونی‌های آن در بستر جامعۀ اسلامی است و جلوه‌هایی از تعامل آن دو را درون سنت یادشده نشان می‌دهد. در سنت زردشتی بعد از اسلام و میراث مکتوب آن چهره‌ای هرچند نزار ولی زنده و در حال تحول از کیشی کهن مشاهده می‌شود.

عنوان این کتاب، عنوانی بحث‌برانگیز است و کاستی‌های غیرقابل اغماض در پوشش دادن به محتوا و اهداف این پژوهش دارد؛ ولی واجد این ظرفیت است که رفته‌رفته به عنوانی بدل شود که چشم‌اندازی تازه در مطالعات کیش زردشتی ایجاد کند. شاید همین ابهام‌های نهفته در آن، تناسبی با واقعیت موضوع تحولات این کیش کهن در روزگار چیرگی اسلام بر ایران داشته باشد.

آنچه از مفهوم «سنت» اراده می‌شود، گستره‌ای وسیع از تحولات جامعۀ شریعت‌مدار زردشتی و حفظ و انباشت آن در قالب «میراث» مکتوب و شفاهی یا مادی و معنوی است. ارکان اصلی این گستره شامل تاریخ کیش زردشتی و جامعۀ مؤمنان آن، الگوی مهاجرت‌ها و جابجایی‌های جمعیتی و کانون‌های زردشتی در دوره‌های مختلف، شناخت حلقه‌ها و هیربدستان‌های پدیدآورندۀ متون و مفاهیم دینی و متولی شریعت رایج، همچنین برشماری میراث مکتوب برجای‌مانده و بررسی و طبقه‌بندی و احیا و تحلیل و تفسیر آن است.

این کتاب به منظور ارائۀ بینشی تاریخی دربارۀ متن‌های فارسی زردشتی، اهمیت، شرایط و جایگاه آنها فراهم آمده است. در فصل نخست، شرحی از کتابخانه‌ها و گنجینه‌های خطی زردشتی در سراسر جهان آمده و فهرست‌های مهم معرفی و چگونگی شکل‌گیری کتابخانه‌ها، مجموعه‌ها و شرایط آنها گزارش شده‌اند؛ با این هدف که پژوهشگر از مطالعۀ آن تصویری از محل نگهداری متون به دست آورد و دریابد که برای دسترسی به آنها چگونه و با چه ابزاری باید اقدام کند.

فصل دوم کتاب، پژوهشی دربارۀ تحولات تاریخی کانون‌های زردشتی‌نشین ایران در دورۀ بعد از ورود اسلام است که هدف از تدوین آن، ارائۀ چارچوبی از واقعیت‌های تاریخی و چگونگی نقل و انتقال جامعۀ زردشتی پدیدآورندۀ این متون است. در این فصل کوشیده شده تا به کمک گزارش‌های تاریخی، وضعیت کانون‌های مختلف زردشتی‌نشین ایران در روزگار اسلامی بررسی شده و تصویری از تحولات آنها به دست داده شود و شاید بتوان گفت در اینجا برای نخستین بار یک چارچوب مشخص ارائه شده است.

فصل سوم به تعریف مفهوم سنت، ابعاد آن، وضعیت میراث مکتوب این حوزه، تقسیم‌بندی و طبقه‌بندی این میراث و چگونگی پیدایش متون می‌پردازد؛ با این هدف که پژوهشگر جایگاه و اهمیت و ابعاد متون فارسی زردشتی را دریابد و پدیدآورندگان آنها را نیز بشناسد.

در پیوست نخست کتاب، کوشش شده تا نام تمامی شخصیت‌های زردشتی که در لابلای متون آورده شده‌اند، به ترتیب زمان فهرست شوند. به کمک همین فهرست می‌توان هنگام مطالعه و بررسی نسخه‌ها و متون نویافته‌، نام‌ها و شخصیت‌های علمی و دینی زردشتی را به‌آسانی شناسایی کرد و جایگاه تاریخی آنها را مشخص کرد.

پیوست دوم نمودار تبارنامه‌ها، شجره‌نامۀ دودمان‌های موبدی زردشتی شناخته‌شدۀ یزد، کرمان، سیستان و خراسان است. این نمودار در جزئیات خالی از خطا نیست؛ ولی تصویری کلی از دودمان‌های موبدی که پدیدآورندگان متون و ناقلان سنت بوده‌اند را ارائه می‌دهد.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات