نگرش تحلیلی به شیوۀ مناسبات اسماعیلیان الموت با حکومت‌های محلی همجوار (با تأکید بر گیلان و مازندران)

نگرش تحلیلی به شیوۀ مناسبات اسماعیلیان الموت با حکومت‌های محلی همجوار
پدیدآوران	مقدسی سیکارودی، علی (نویسنده)
ناشر	گنجینه مهر ماندگار
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
شابک	‎2ـ06ـ7128ـ622ـ978
کد کنگره	‏

نگرش تحلیلی به شیوۀ مناسبات اسماعیلیان الموت با حکومت‌های محلی همجوار (با تأکید بر گیلان و مازندران) تألیف علی مقدسی سیکارودی؛ نکتۀ مهم در این پژوهش، بررسی حیات سیاسی و فکری نزاریان پس از سقوط الموت در عصر هولاکو در کوهستان‌های البرز شمالی است.

ساختار

کتاب از یک مقدمه و پنج فصل تشکیل شده است.

گزارش کتاب

از نظر فکری و عقیدتی، اسماعیلیان شاخه‌ای از تشیع امامی هستند که در پی اختلاف با شیعیان امامی، از آنها جدا شده و به جای پیروی از امام موسی کاظم(ع) معتقد به امامت اسماعیل مطابق نص اول شدند. این مسئله خود داستان و مشاجرات زیادی در تاریخ عقاید اسماعیلی پدید آورد. بیشترین اختلاف آنها با شیعۀ امامیه، در عقاید فلسفی آنهاست؛ چون اسماعیلیان عقاید خاصی دارند. می‌توان گفت در مجموع معتقدات فلسفی اسماعیلیان بیشتر جنبۀ عقلی و راسیونالیسم دارد.

با وجود اختلاف‌های فکری و عقیدتی، اسماعیلیان همانند سایر شاخه‌ها و مذاهب اسلامی برای گریز از تعقیب حکومت‌های مرکزی ایران یا خلافت عباسی در دوره‌های مختلف تاریخی، به دیلمان و گیلان مهاجرت کردند. سابقۀ ورود نزاریان به البرز مرکزی و شمالی، به پیش از ورود حسن صباح به این پهنه بازمی‌گردد. در واقع یکی از نخستین اسماعیلیانی که به سرزمین دیلم وارد شده است، عبدالله بن محمد بن اسماعیل است که پس از تلاش‌هایی که در سرزمین دیلم انجام داده بود، به سلمیه سوریه بازگشت. از این زمان تا فعالیت گستردۀ نزاریان توسط حسن صباح، در منابع تاریخی گزارشی ارائه نشده است.

نکتۀ مهم در این پژوهش، بررسی حیات سیاسی و فکری نزاریان پس از سقوط الموت در عصر هولاکو در کوهستان‌های البرز شمالی است. بعد از قتل عام نزاریان توسط مغولان، باقی‌ماندۀ یاران وفادار به آیین نزاری، به مناطق صعب‌العبور البرز در کوهستان‌های اشکور و دیلمان تاریخی پناه بردند و در آن پهنه به حیات خود ادامه دادند. تأسیس حکومت‌هایی نظیر هزاراسپیان و کوشیج از جمله اقدامات آنها بود و این حکومت‌ها تا اوایل سدۀ نهم هـ.ق تداوم یافتند. این مطالب در این کتاب مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

فصل اول کتاب دربارۀ نزاریان در ایران است. در فصل دوم مناسبات و منازعات از بدو نهضت تا سقوط آن در مناطق موردنظر بررسی شده است. آغاز این فصل با دورۀ رهبری حسن صباح است و پایان بررسی با دورۀ رهبری رکن‌الدین خورشاه ختم شده است. در فصل سوم به ذکر بعشی از امیران کوچک محلی طرفدار اسماعیلیان بعد از سقوط حکومت نزاریان الموت پرداخته شده است. در این فصل از یک طرف به دلیل نقش‌آفرینی و شجاعت مردمان و سرداران دلیر در جای‌جای مناطق کوهستانی همجوار در درگیری‌ها و جنگ‌ها و تعدد آنها و از سوی دیگر پی بردن به ماهیت و اهداف زورمندان و حاکمان وقت در جهت سرکوب و تحت انقیاد درآوردن سلحشوران و آزادگان منطقه و مخالفین اسماعیلی‌مذهب و همچنین با توجه به وسعت زیاد و گستردگی مناطق کوهستان مدنظر و موقعیت‌های سوق‌الجیشی که نتیجه‌اش دست‌به‌دست شدن این نواحی در زمان‌های نزدیک به هم بوده است، به‌ناچار وقایع و رویدادها با تفصیل و جزئیات بیشتری مورد اشاره و بازگویی قرار گرفته است.

با گذری بر وقایع و اتفاقات زمان اوج قدرت‌گیری اسماعیلیان در الموت ـ یعنی دورۀ حسن صباح ـ مشخص می‌شود که عمدۀ درگیری‌ها و مبارزات اسماعیلیان الموت در این دوره به صورت عملیاتی نظامی ـ سیاسی و بر علیه سلاطین سلجوقی که دشمن شمارل یک ایرانیان از جمله اسماعیلیان بودند، انجام می‌پذیرد. تحلیل رفتارشناسی نزاریان در الموت در فصل چهارم انجام شده و فصل پایانی کتاب به نتیجه‌گیری مباحث اختصاص یافته است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات