ابن جماعه، محمد بن ابراهیم: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۸ سپتامبر ۲۰۲۴، ساعت ۰۰:۱۴

ابن جماعه، محمد بن ابراهیم

نام	ابن جماعه، محمد بن ابراهیم
نام‌های دیگر	ابن جماعة، ابوعبدالله بدرالدین محمد کنانی حموی، بدرالدین محمد کنانی، محمد بن ابراهیم ابن جماعة الکنانی بدرالدین بن جماعة
نام پدر	ابراهیم
متولد	639ق
محل تولد	حماه
رحلت	733 ‌‎ق
اساتید	عبدالعزيز بن محمد انصارى ابراهیم بن سعدالله ابوطاهر ابراهیم بن هبةالله بن مسلم بارزى
برخی آثار	المنهل الروي في مختصر علوم الحديث النبوي کشف المعاني في متشابه المثاني التنزيه في إبطال حجج التشبيه تذکرة السامع المتکلم في أدب العالم و المتعلم
کد مؤلف	AUTHORCODE17689AUTHORCODE

برای دیگر کاربردها، ابن جماعه (ابهام‌زدایی) را ببینید.

بدرالدين ابوعبدالله محمد بن ابراهیم بن سعدالله بن جماعة بن على بن جماعة (639 -733ق)، فقيه شافعى، محدث و قاضى القضاه حموى مصرى بود.

«ابن جماعة»، عنوان خاندانى شافعى مذهب است كه در سده‌هاى 7-9ق (دوره حكومت ممالیک) در مصر و شام عهده‌دار مناصبى بودند. این خاندان، در اصل از حماه سوريه بودند و نسب خود را به قبيله كنانه ساكن عربستان مى‌رساندند.

ولادت

وى در شهر حماه زاده شد و مقدمات علوم و حديث را در زادگاه خویش فراگرفت.

اساتید

در 650ق نزد شيخ الشيوخ عبدالعزيز بن محمد انصارى در حماه به آموختن قرائت و حديث پرداخت و نيز نزد پدر خود ابراهیم بن سعدالله و ابوطاهر ابراهیم بن هبةالله بن مسلم بارزى و چند تن ديگر از عالمان حماه حديث شنيد، سپس برای ادامه تحصيل به مصر، دمشق و بيت‌المقدس و ديگر جاى‌ها سفر كرد. وى در فاصله سال‌هاى 661 -667ق در مصر از مشايخ آن ديار دانش آموخت، نحو را نزد ابن مالك فراگرفت، اما در بيشتر دانش‌ها، از شيخ تقى‌الدين ابن رزين بهره يافت. در 668ق در بلبيس نزد ابوالخير فضل بن على بن نصر انصارى خزرجى، در 670ق در دمشق از ابوالمعالى اسعد بن مظفر، در 673ق از ابواسحاق ابراهیم ابن على بن احمد واسطى حنبلى، در 673ق از ابواسحاق ابراهیم بن على بن احمد واسطى حنبلى، در 679ق از ابوالذكاء عبدالمنعم بن يحيى زهرى نابلسى در بيت‌المقدس و جمع بسيارى از علماى ديگر استماع حديث كرد. شيوخ و اساتيد وى را شاگردش قاسم بن محمد برزالى در کتابى به نام مشيخه قاضى القضاه ابن جماعه جمع‌آورى كرده كه شمار آنان به 74 تن مى‌رسد. علاوه بر خود ابن جماعه، شخصى به نام معشرانى نيز کتابى درباره شيوخ او نوشته است. او به علم حديث عنايت بسيار داشته و در تفسير و فقه نيز صاحب اطلاع بوده و به ديگر علوم و فنون نيز آشنايى داشته است. ابن جماعه در اوايل عمر خود به دادن فتوى پرداخت. فتاواى او را بر محيى‌الدين نووى عرضه كردند و او وى را ستود.

شاگردان

ابن جماعة در 681ق نخستين بار در مدرسه قيمريه در دمشق به تدريس پرداخت و پس از آن در مدارس مختلف شام و مصر چون غزاليه، عادليه، ناصريه و كامليه تدريس كرد و به گفته صفدى به عنوان شيخ الشيوخ مدارس شام منصوب شد. ابن جماعه در خلال سال‌ها تدريس در مدارس و اماكن مختلف، شاگردان بسيارى را آموزش داد و تربيت كرد كه سلامى، ابن جزرى و نباهى، نام عده‌اى از آنان را ياد كرده‌اند، اما از برجسته‌ترين شاگردان وى، صفدى است كه در 728ق در مصر از وى استماع حديث كرده است و نيز سبکی كه از او حديث شنيده است.

مشاغل

گذشته از اشتغالات علمى بسيارى كه داشت، مهمترين مسأله در زندگى وى، انتصاب به مقام‌هاى مهم اجتماعى و مذهبى است. به نوشته صفدى، او در شوال 687ق نخستين بار به عنوان خطیب و قاضى بيت‌المقدس انتخاب شد، در حالى كه به تصريح ابن فرات در آن هنگام ساكن دمشق بود. با بركنارى قاضى القضاه شافعى مصر در 690ق او از قدس به مصر فراخوانده شد و به عنوان قاضى القضاه آن‌جا نيز انتخاب گرديد. اما با كشته شدن ملك اشرف و دستگیرى ابن سلعوس در اوايل 693ق، ابن جماعه نيز از این سمت بركنار شد. با درگذشت قاضى القضاه شام، شهاب‌الدين محمد بن خُوَيّى در 693ق، ابن جماعه به قاضى القضاتى شام منصوب و راهى دمشق شد و علاوه بر این مقام، تدريس و نظارت بر اوقاف را نيز بر عهده گرفت. در 694ق از جانب ملك زين‌الدين كتبغا به امامت و خطابت جامع اموى نيز برگزيده شد، اما در 696ق از قاضى القضاتى شام بركنار شد و به تدريس و امامت و خطابت جامع اموى اكتفا كرد. در 702ق بار ديگر به قاضى القضاتى مصر به جاى ابن دقيق العيد انتخاب شد و تا 709ق در این سمت باقى بود. به گفته اسنوى او تا اوايل 710ق این سمت را برعهده داشت. وى در 708ق خطابت جامع قلعه الجبل را نيز به دست آورد و در 711ق برای بار سوم به قاضى القضاتى مصر رسيد ‎و در 712ق امامت و خطابت جامع ناصرى را نيز عهده‌دار شد.

در 727ق به علت از دست دادن قدرت بينايى و به قولى بر اثر كم شدن شنوايى، از سمت خویش استعفا كرد. وى در اواخر تصدى مقام قضا، حقوق و مستمرى از جانب حكومت دريافت نمى‌كرد. پس از كناره‌گیرى وى، سلطان برای او هر ماه هزار درهم مقررى تعيين كرد و ابن جماعه مدت 6 سال آخر عمر را در منزل خویش خلوت گزيد، اما مردم برای استفاده و استماع حديث به نزد وى مى‌شتافتند.

ابن جماعة اشعارى نيز داشته كه ابياتى از آن را صفدى و ابن وردى و سبکی آورده‌اند.

وفات

او در 94 سالگى در مصر درگذشت و در قرافه مصر در كنار قبر شافعى به خاک سپرده شد.

آثار

وى در تفسير، حديث، فقه، اصول، نحو و جز آن، تصنيفاتى داشته و عليمى بسيارى از آن‌ها را نام برده است.

تذكرة السامع و المتكلم في آداب العالم و المتعلم؛
شرح الكافية، كه شرحى است مختصر بر کتاب كافية ابن حاجب در نحو؛
مقصد النبية في شرح خطبة التنبية، كه گویا شرح خطبة التنبية في الفقة على مذهب الشافعى ابواسحاق شيرازى است؛
المنهل الروى في مختصر علوم الحديث النبوى، تلخيصى است از کتاب علوم الحديث با مقدمه ابن صلاح كه ابن جماعه آن را تهذيب و تبویب كرده و گاه فوايدى نيز بر آن افزوده است؛
تحرير الاحكام في تدبير اهل الاسلام، يا (جيش الاسلام)؛
غرر البيان لمبهمات القرآن^[۱].