فتوت، قلندری و ادبیات عامیانۀ ایران

فتوت، قلندری و ادبیات عامیانۀ ایران
پدیدآوران	افشاری، مهران (نویسنده)
ناشر	بنیاد موقوفات دکتر افشار با همکاری نشر سخن
مکان نشر	تهران
سال نشر	1400
شابک	‎9ـ10ـ7706ـ622ـ978
موضوع	ادبیا‌ت‌ عا‌مه‌ ایرانی‌ - مقا‌له‌ها‌ و خطا‌به‌ها‌,فرهنگ‌ عا‌مه‌ - ایران‌ - مقا‌له‌ها‌ و خطا‌به‌ها‌,فتوت‌ - ایران‌ - مقا‌له‌ها‌ و خطا‌به‌ها‌,قلندری و قلندران‌ - مقا‌له‌ها‌ و خطا‌به‌ها‌
کد کنگره	‏PIR ۳۹۷۶/الف۷ف۲ ۱۴۰۰

فتوت، قلندری و ادبیات عامیانۀ ایران تألیف مهران افشاری، نوشتارهای این کتاب دربارۀ فتوت و قلندری و ادبیات عامیانۀ ایران است که برخی از آنها پیش‌تر در دانشنامه‌ها و کتاب‌های مرجع ایران و خارج از ایران منتشر شده بودند و در این کتاب با بازنگری و برخی از تغییرات گردآوری شده است؛ همچنین برخی از نوشتارها برای نخستین بار در این کتاب آورده شده‌اند.

گزارش کتاب

ادبیات عامیانۀ ایران، ادبیات تودۀ مردم ایران، اثر مردمانی بی‌سواد یا کم‌سواد و غالباً شفاهی که از جهت ساختار و محتوا با ادبیات مکتوب فارسی متفاوت است. زبان ساده، لحن عامیانه، حالات و اندیشه‌های عوام در این ادبیات نمایان است. امروزه ادبیات عامیانه در نقاط مختلف ایران با گویش‌های متفاوت میان مردم مناطق گوناگون مشهور و متداول است. از جمله در گیلان اشعار شرف‌شاه دولابی از شاعران قرن هشتم به گویش گیلکی، در مازندران اشعار امیر پازواری به گویش مازندرانی، در کردستان داستان‌های کردی منظومی که اصطلاحاً بیت نامیده می‌شود و با آواز می‌خوانند و نیز بسیاری از قصه‌های کوتاه عامیانه به گویش‌های گوناگون که گاه در آثار پژوهندگان گویش‌شناسی نقل شده است.

پارهای از قصه‌های عامیانۀ فارسی قصه‌های بلندی است که نقالان و قصه‌پردازان دوره‌گرد آنها را ساخته‌اند. این گروه از افسانه‌پردازان در کوچه و بازار معرکه می‌گرفتند و هر روز بخشی از قصۀ خود را نقل می‌کردند و روز دیگر دوباره در معرکۀ آنان حاضر می‌شدند تا دنبالۀ قصۀ روز گذشته را بشنوند. در دورۀ قاجار بسیاری از آنان پیرو یکی از طریقه‌های درویشی به نام طریقۀ عجم بودند. از عهد صفوی به بعد، پاتوق این گروه از معرکه‌گیران قهوه‌خانه‌ها شد. برخلاف قصه‌های کوتاه عامیانه که دوره‌های اخیر بیشتر روایت‌های شفاهی داشته، از دیرباز قصه‌های بلند نقالان از صورت شفاهی به صورت مکتوب درآمده است.

بسیاری از فتوت‌نامه‌ها را به‌ویژه رساله‌هایی را که اصناف پیشه‌ور نوشته‌اند، از ادبیات عامیانۀ ایارن باید شمرد. این دست از رساله‌ها که بیشتر به صورت پرسش و پاسخ است، آداب و رسوم و افسانه‌های طبقۀ پیشه‌ور اعصار گذشته را تبیین می‌کند و مطالب آنها شفاها بین جوانمردان اصناف بازگو می‌شده است. همچنین رساله‌های درویشان خاکسار عهد قاجار که شرح اعتقادات و افسانه‌های خاکساران است.

بعضی از آثار ادب عامیانه مأخوذ از ادبیات رسمی و سنتی است؛ مانند آنچه نقالان به زبان عامیانه و با تعبیرات خاص خود از داستان‌های شاهنامه و آثار حماسی دیگر نظیر گرشاسب‌نامه و سام‌نامه نقل کرده‌اند و سپس روایت شفاهی آنان باز به صورت مکتوب درآمده است و آنها را در اصطلاح «طومار» نامیده‌اند.

این کتاب، کتابی مرجع برای پاسخگویی به سؤالاتی است که ممکن است در ذهن هر ایرانی یا هر دوست‌دار فرهنگ ایران دربارۀ فرهنگ و ادبیات عامۀ مردم ایران مطرح شود. مجموعۀ سی‌ودو مقاله دانشنامه‌ای دربارۀ فرهنگ عوام و ادبیات مردم‌پسند فارسی است که همۀ آنها به گونه‌ای با هم در پیوند است.

نوشتارهای این کتاب دربارۀ فتوت و قلندری و ادبیات عامیانۀ ایران است که برخی از آنها پیش‌تر در دانشنامه‌ها و کتاب‌های مرجع ایران و خارج از ایران منتشر شده بودند و در این کتاب با بازنگری و برخی از تغییرات گردآوری شده است؛ همچنین برخی از نوشتارها برای نخستین بار در این کتاب آورده شده‌اند.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات