شانزده رساله از شاه داعی شیرازی

شانزده رساله از شاه داعی شیرازی
پدیدآوران	داعی شیرازی، نظام‌الدین محمود (نويسنده) دبیر سیاقی، محمد (مصحح)
عنوان‌های دیگر	شانزده رساله از شاه داعی شیرازی: شاعر و عارف نامی قرن نهم هجری
ناشر	علمی
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1340ش
چاپ	1
موضوع	عرفان - متون قدیمی تا قرن 14 - نثر فارسی - قرن 9ق. - آداب طریقت - شعر فارسی - قرن 9ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

شانزده رساله از شاه داعی شیرازی، مشتمل بر رساله‌های فارسی منثور و منظوم عرفانی سید نظام‌الدین محمود بن حسن حسنی، ملقب به «داعی الی الله» یا «شاه داعی»، شاعر و عارف نامی قرن دهم هجری است که به کوشش و مقدمه محمد دبیر سیاقی منتشر شده است.

نثر داعی در این رسالات همچون شعرا و ساده و روان و دور از پیچیدگی و همانند آثار دیگر عرفا شیرین و دلنشین است.

به برخی از اشعار داعی که از کلیات، در این رسالات آمده است، در پایین صفحه اشاره شده است. همچنان ابیاتی که از گویندگان دیگر بی‌ذکر نام وارد شده است، درصورتی‌که گوینده‌اش معلوم بوده، نام برده شده و البته گوینده برخی نیز مجهول مانده است.

• رساله راه روشن: این رساله مشتمل بر مقدمه، سه باب (و هر باب در ضمن چند فصل) و خاتمه است. ابواب کتاب به‌ترتیب در بیان راه (شریعت و طریقت)، در بیان منازل راه (علم، عمل و منزل خلق) و در بیان مقصد (در کمال نشئه انسان و در بیان غایت کمال) است. رساله به این وصیت خاتمه می‌یابد که خواننده باید دائم به حرکت و نفس به‌واسطه روح خود متوجه آفریدگار باشد تا در وقت مرگ نفس آخرین به حق تعالی تسلیم کند.

• رساله الكلمات الباقية: این رساله که مشتمل بر عبارات و نصایح عرفانی است که در قالب 40 «کلمه» ارائه شده است. در یکی از کلمات چنین آمده است: «اولیا نه به ‌طاعت بسیار و ریاضت بی‌شمار عابد و مرتاض باشد و نه ولی باشد، بلکه اولیا به ‌حسن خلق بتوان شناخت».

• رساله نظام و سرانجام: نصایح عرفانی این رساله نیز در ضمن ده جام ارائه شده است: «ای طالب مراد کجایی از این زبور پارسی مسمی به نظام و سرانجام، مشتمل بر ده جام، «تلك عشرة کاملة»».

• رساله کمیلیه ثانیه: داعی، آن‌گونه که خود گفته این رساله را در پاسخ به درخواست «بزرگی نصیح» نوشته است. وی پیش از آن، پاسخ‌ امام علی(ع) به کمیل بن زیاد، در توضیح معنای «حقیقت» را به زبانی مغلق شرح و توضیح کرده بود و در این رساله آن‌گونه که از عنوان رساله نیز پیداست آن را برای بار دوم و البته به بیانی ساده‌تر شرح کرده است.

• رساله ترجمة الأخبار العلوية: ترجمه منظوم چهل حدیث و حکمت علوی است که هر حدیث در قالب رباعی ترجمه شده است. این رساله آن‌گونه که در خاتمه آمده، در 18 رجب 868ق، انجام یافته است.

• رساله چهار مطلب: این رساله در شر ح و توضیح فلسفی و عرفانی چهار آیه از قرآن کریم است و چون مورد سؤال چهار مطلب بوده، به همین نام، نام‌گذاری شده است.

• رساله «درّ البحر»: در این رساله این بیت عطار:

لب دریا همه کفر است و دریا جمله دین‌داری

ولیکن گوهر دریا ورای کفر و دین باشد

در نمط‌های مختلف اصحاب شرع، اصحاب وجد و حال، اهل معرفت، اهل تحقیق و فلاسفه، اصحاب محبت و اهل توحید شرح و توضیح شده است.

• رساله شجریه: «طاووس‌الحرمین ابوالخیر اقبال حبشی از بزرگان دین بوده است و در سال 420 هجری وفات کرده و مدفن او در شهر ابرقوه مشهور است». داعی آن‌گونه که نوشته نذری داشته که دیگر بار به زیارت مزار این شخصیت که در ابرقوه قرار داشته برود، تا اینکه در 58 سالگی این سفر محقق می‌شود. در آنجا در ضمن تفسیر سوره «و الصافات»، این رساله را در تفسیر رزق معلوم بهشتیان و اکل شجره زقوم دوزخیان می‌نویسد.

• رساله أسوة الكسوة: در معرفی این رساله چنین می‌خوانیم: «بعضی از اهل ارادت که در طریق استفادت از هر باب، عادت حسنه ایشان تمسک به کلماتی لایقه می‌بود و التماس از داعی الی الله محمود الحسنی نمودند که در شأن لبس کسوت، کلمه‌ای چند بنویسد که در آن اهل طریقت را اسوتی باشد، إجابة لمسئولهم، این سطور مزبور گشت مشتمل بر مقدمه‌ای و سه فصل و خاتمه و تسمیه یافت به «أسوة الكسوة»».

• تاج‌نامه: مثنوی کوتاهی است در توصیف شریعت و طریقت از دیدگاه صوفیه:

از شریعت یک‌ قدم بیرون مرو		مرزها بگذار و سرگردان مشو
از شریعت ما طریق اندوختیم		تاج اسلام از طریقت دوختیم

• رساله تحریر معنی الوجود: نویسنده در این رساله، وجود را از دیدگاه صوفیه در ضمن چند تمهید و تحریر توضیح داده است. داعی، اینکه وجود عین واجب تعالی باشد را کفر می‌داند؛ چراکه لازم می‌آید که واجب تعالی در قسم ممکن داخل باشد که متغیر و فانی است.

• رساله كشف المراتب: رساله‌ای مختصر در موضوع نبوت و ولایت است که در نهایت جناب امیرالمؤمنین علی(ع) را خلیفه و امام و امیر امت پس از نبی(ص) دانسته و همه خلفا و ائمه و امرا در دین اسلام را در ظل آن حضرت خوانده است.

• رساله بیان عیان: رساله‌ای است که مباحث کلامی و عرفانی متعددی را به‌اختصار در ذیل عناوین «بیان عیان» در موضوعات ذات و صفات خداوند و ملائکه، ادراکات انسان و غایت انسان در عرفان مطرح کرده است.

• رساله لطائف: مشتمل بر لطایفی عرفانی، که از آن جمله است: «ولایت عبارت است از تخصیص حضرت الهی بنده را به جانب خود و این تخصیص را مراتب می‌باشد: تخصیص به وجه قرب و الولي قريب یا به وجه محبت و الولي الحبيب یا به وجه متصرف گردانیدن و الولي المتصرف.

• ترجمه رساله شیخ: ترجمه رساله‌ای است که شیخ محی‌الدین بن عربی از برای یکی از مریدان خود نوشته و فرموده که این رساله مددی است در تحصیل علم حقایق که در ضمن فصولی ترتیب داده شده است. به گفته داعی اگر کسی از عربی عاجز است، در این ترجمه تأمل نماید، اما توفیق ادراک معانی آن را باید از الله تعالی طلبید.

• شرح بیت شیخ عطار: توضیح عرفانی مختصری است در تبیین این بیت عطار:

ز دریای شهادت گر نهنگ لا برآرد هو

تیمم واجب آید نوح را در وقت طوفانش

منابع مقاله

1. پیشگفتار و متن کتاب.
2. قیصری، ابراهیم، «فرهنگ‌واره القاب و عناوین بزرگان و مشایخ صوفیه –2»، جستارهای نوین ادبی، بهار 1363، شماره 65، ص113 تا 154.