خاطرات امان‌الله زندش از مجاهدین جنگل: تفاوت میان نسخه‌ها
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) |
||
| خط ۷۲: | خط ۷۲: | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:مقالات(تیر) باقی زاده]] | [[رده:مقالات(تیر) باقی زاده]] | ||
[[رده:مقالات بازبینی | [[رده:مقالات بازبینی شده2 تیر 1403]] | ||
[[رده:فاقد اتوماسیون]] | [[رده:فاقد اتوماسیون]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۶:۱۳
| خاطرات امان‌الله زندش از مجاهدین جنگل | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | زندش، امان‌الله (نویسنده) یوسفدهی، هومن (محقق) |
| ناشر | شیرازه کتاب ما |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۴۰۲ |
| شابک | 4ـ31ـ5346ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
خاطرات امان‌الله زندش از مجاهدین جنگل تألیف امان‌الله زندش، به کوشش هومن یوسفدهی؛ این کتاب خاستگاه و جایگاه تعداد قابل توجهی از رجال و رزمندگان نهضت جنگل را بازگو می‌کند که در خاطرات سران و فرماندهان جنگل که تاکنون منتشر شده‌اند، نمی‌توان یافت و از مهم‌ترین و معتبرترین منابع در این‌باره است.
ساختار
کتاب از دوازده بخش تشکیل شده است.
گزارش کتاب
نهضت جنگل از مهم‌ترین و اثرگذارترین قیام‌های مسلحانۀ ایران و جهان است که به مدت هفت‌سال، ده‌ها شخصیت آزادی‌خواه و صدها رزمنده را با هدف مبارزه با بیگانگان در گیلان گرد آورد و متوجه خود کرد. با این وجود به دلیل شکست و پایان خونبار این نهضت و از‌بین‌رفتن بیشتر اسناد و مدارک آن و نیز در نتیجۀ سال‌ها ارعاب و انزوای جنگلی‌ها، هرگونه اطلاعاتی که دربارۀ این نهضت به دست آید، ارزشمند است و بر زوایای تاریک این نهضت نور می‌تاباند.
تا کنون خاطرات برخی از شخصیت‌های سیاسی و نظامی نهضت جنگل انتشار یافته است یا خویشاوندان و مطلعان برای آنان یا دربارۀ آنان نوشته‌اند که فهرست طویلی از آنها را می‌توان به دست داد. هر کدام از این کتاب‌ها و یادداشت‌ها، راوی بخشی از وقایع و حقایق نهضت جنگل به شمار می‌آیند.
اما این کتاب، یعنی خاطرات امان‌الله زندش که خاطرات یکی از نیروهای رزمندۀ جنگل است، دربرگیرندۀ اطلاعات ارزشمندی دربارۀ وقایع نهضت جنگل و وضعیت اجتماعی گیلان در اواخر دورۀ قاجار و ربع اول سلطنت پهلوی است. تصویر دست‌نوشت و پاکنویس‌شدۀ نویسنده باقی مانده است که این تصحیح از روی آن انجام گرفته است.
امان‌الله‌خان زندش حدود سال 1283 در سسطلان فومن در خانواده‌ای کشاورز متولد شد. او در کودکی و نوجوانی گریزان از آموزش و بی‌علاقه به تحصیل بود و در جامعۀ بی‌سواد آن روز، کورسوادی در حد نوشتن و خواندن داشت. او روستایی ساده‌ای بود که مجذوب ظاهر مجاهدین و توجه مردم به آنها شد و در پی رؤیا به سمت میرزا کوچک‌خان کشیده شد. او ظاهراً در بهمن 1298 و کوتاه‌زمانی پیش از آخرین ملاقات میرزا کوچک‌خان و آذری، در حالی که پانزده‌سال بیشتر نداشت، به جنگلی‌ها پیوست و با وجود نوجوانی از همان ساعات اولیۀ پیوستن به جنگلی‌ها در زمرۀ همراهان شخصی میرزا قرار گرفت. او به تأسی از درویش‌علی کلاشمی که از فرماندهان مجاهدین بود، نگارش سرگذشت خود را از سال 1299 آغاز کرد و میرزا هم از این موضوع اطلاع داشت و از مشکل کم‌سوادی او نیز آگاه بود؛ با این وجود از مشهدی بالام پاتاوانی خواست که اطلاعات مربوط به اوایل کار جنگلی‌ها را برایش تقریر کند.
او به‌کلی دو سال یا کمی بیشتر در خدمت میرزای جنگلی بود و در این ایام چندماهی در مدرسۀ نظامی شبانه‌روزی جنگلی‌ها در کُما آموزش دید. او پس از خاتمۀ کار جنگل در سال 1300، چند نفری از مجاهدین را جمع کرد تا به زعم خود به مبارزه ادامه دهد؛ ولی با تماس میرزا یوسف‌خان شبان تفتی و حسن‌خان معین‌الرعایا تسلیم شد و در زمرۀ محافظان شخصی معین‌الرعایا قرار گرفت که به نایب‌الحکومتی فومنات منصوب شده بود. او تا زمان ترور و مرگ حسن‌خان معین‌الرعایا در سال 1305، در کنار او بود.
امان‌الله زندش بعد از ماجرای ترور و درگذشت معین‌الرعایا، یا بیکار بود یا شغل موقت داشت تا اینکه در شهریور 1308 به استخدام شهربانی رشت درآمد و آژان‌سوار شد و پس از آن تشکیل خانواده داد و به‌تدریج ارتقای درجه پیدا کرد. او در دی سال 1356 در بیمارستان باهر تهران درگذشت و در بهشت زهرا (س) به خاک سپرده شد.
با توجه به اینکه بیشتر کتاب‌های تاریخی بر اساس روایت شاهان و وزرا و امرا و اساساً طبقات بالای جامعه و خواص نوشته شده‌اند و روایت طبقات فرودست و عامۀ مردم از وقایع نادر و کمیاب است، از این دیدگاه روایت و خاطرات امان‌الله زندش بسیار ارزشمند است. زندش در خاطرات خود تصویری دست‌اول و ارزشمند از جامعۀ کشاورزی و مسائل، مشکلات، دغدغه‌ها و آداب و رسوم آن را به نمایش می‌گذارد و بسیاری از اصطلاحات و ابزار و لوازم آن را معرفی می‌کند.
در خصوص وقایع مربوط به نهضت جنگل، این خاطرات بیان‌کنندۀ نقش و نفوذ میرزا کوچک‌خان و جنگلی‌ها بین طبقات مختلف مردم است و خاستگاه و مرام و باور جمعی از مجاهدین را به خواننده نشان می‌دهد و کمک می‌کند تصویری ملموس و واقعی از اطرافیان میرزا و رزمندگان جنگل به دست دهد.
این کتاب خاستگاه و جایگاه تعداد قابل توجهی از رجال و رزمندگان نهضت جنگل را بازگو می‌کند که در خاطرات سران و فرماندهان جنگل که تاکنون منتشر شده‌اند، نمی‌توان یافت و از مهم‌ترین و معتبرترین منابع در این‌باره است.
آنچه زندش از شیوۀ دادخواهی و رسیدگی به اختلاف‌های کشاورزان بازگو می‌کند، در منابع دیگر مشاهده نمی‌شود. همچنین گزارش او از شیوۀ برگزاری و آداب کشتی گیله‌مردی بسیار درخور توجه و مکمل گزارش رابینو است. انعکاس فارسی‌گویی گیلکان یکی دیگر از وجوه اهمیت این کتای است و آن را به منبعی ارزشمند برای مطالعات زبان‌شناختی بدل کرده است.
بخشی از کتاب دربرگیرندۀ جزئیات مهم و منحصربه‌فردی از ماه‌های آغازین نهضت جنگل است که به خواست میرزای جنگلی و با تقریر مشهدی بالام پاتاوانی افزوده شده است. همچنین جزئیاتی از وقایع نهضت و تلخ و شیرین زندگی میرزا را بازگو می‌کند که در هیچ منبع دیگری نمی‌توان یافت.
نویسنده فهرستی از اسامی یاران و حامیان میرزا، فرماندهان جنگل و معلمان و شاگردان مدرسۀ نظامی کما در سال آخر نهضت ارائه می‌دهد که به این اندازه کامل در جایی نوشته نشده است؛ همچنین برنامۀ آموزشی روزانۀ مدرسۀ نظامی کما که پس از تجربۀ مدرسۀ نظامی گوراب زرمخ تشکیل شده بود، به‌دقت شرح داده شده است.
امان‌الله‌خان اطلاعات دست‌اولی از قیام‌های برخی از بازماندگان نهضت جنگل از جمله میرزا ابراهیم‌خان کسمایی و سیدجلال چمنی و شورش‌های محلی ارائه می‌دهد. همچنین اطلاات نسبتاً کاملی از خاستگاه، خانواده، زندگی، ارتباطات، حکومت و شیوۀ کشته‌شدن میرزا حسن‌خان معین‌الرعایای آلیانی ارائه می‌دهد و در ضمن ارتباط و همکاری پنهانی وی با دولت را در آخرین روزهای نهضت جنگل تأیید می‌کند. اطلاعات نایاب و دست‌اولی دربارۀ خانواده و گذشتۀ میرزا یوسف‌خان شبان شفتی و نقش او در نهضت جنگل از دیگر مطالب این کتاب است.
نویسنده در بخش دوم خاطرات خود که مربوط به دوران استخدام در شهربانی دورۀ پهلوی است، اطلاعات جالب‌توجهی دربارۀ تشکیلات فرماندهان نظامی این دوره و مأموریت‌های خود ثبت و ضبط کرده است.[۱]
پانويس