جزء فیه قراءات النبي صلی‌الله‌علیه‌و‌سلم

جزء فیه قراءات النبي صلی الله علیه و سلم
پدیدآوران	دوری، حفص بن عمر (نويسنده) یاسین، حکمت بشیر (محقق)
ناشر	مکتبة الدار
مکان نشر	عربستان - مدینه منوره
سال نشر	1408ق - 1988م
چاپ	1
موضوع	قرآن ‏-‏ قرائت (قراءت رسول)
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	BP 77/6/د94ج/
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

جزء فيه قراءات النبي، نوشته ابوعُمر حفص بن عُمر دوری (وفات 246ق) است که قرائت‌های برخی آیات 49 سوره از «ام‌الکتاب» تا «قریش» را به روایت پیامبر(ص) ارائه نموده است. حکمت بشیر یاسین پژوهش کتاب را انجام داده است.

این جزء از کُهن‌ترین کتاب‌های علم قرائت است که تاکنون بدان دست یافته‌اند. این اثر از کتاب‌های کمیابی است که به شیوه «اِسنادی» و به روش راویان و محدثان، با طُرقی که به پیامبر(ص) و صحابه می‌رسد، روایت شده؛ برای همین کتاب گران‌سنگی بشمار می‌آید. مزیت‌های این کتاب را چنین برشمرده‌اند:

الف)- شهرت نویسنده، که آوازه او در همه جا پیچیده بوده است.

ب)- این اثر تنها نوشته‌ای است که از شمار آثار نویسنده به‌جا مانده است و به آنچه از بزرگان شیوخ و کثرت اَسناد و متن مضبوط در خود جای داده، اثر درخشانی بشمار می‌رود.

ج)- رواج این کتاب در میان عالمان و استناد به آن، به‌گونه‌ای است که جمعی از قاریان، عُلما و دیگران اجازه روایتش را به دست آورده‌اند. همچنین، این اثر در «سماعات» آمده است و برخی از پیشوایان حدیث (مانند ابن الصلاح) آن را دست‌به‌دست کرده، از آن بهره جسته‌اند.

د)- دقت بالایی که نویسنده در ادا نمودن و ضبط واژه‌ها و حروف به‌کار بسته است؛ برای نمونه او در ادای واژه‌ها شماری صیغه به‌کار می‌برد. او به‌حسب روایت، عبارت‌های «حدّثنا»، «حدّثني» و «قال» را به‌کار برده، هنگامی که نامی را نزد خود نمی‌یابد، از عبارت «حدّثني بعضُ أصحابنا» بهره می‌جوید. نویسنده در ضبط متون نیز کوشش چشمگیری داشته است. البته او حروف (و نه حرکات) را ضبط نموده تا اشتباهی در سیاق شواهدش رخ ندهد.

ه)- بسیاری از مفسران و قاریان و دیگران، قرائت‌های شاذی را به پیامبر(ص) و به برخی صحابه و تابعین نسبت داده‌ و در این کار، به روایاتی که اسناد ضعیفی داشته، اعتماد نموده‌اند. مردم نیز آن‌ها را از این نویسندگان و قاریان و مفسران بدون ذکر اِسنادشان دهان‌به‌دهان نقل کرده‌اند، ولی هنگامی که به اسنادشان می‌نگریم، آنها را ضعیف یافته، آن قرائت‌ها از آنان ثبت نشده است. البته در این جزء نیز همین گمانه می‌رود؛ بدین‌گونه که بیشتر اسناد قرائت‌هایش ثابت نیست.

و)- هنگامی که ما این جزء را با آثار دیگری که در آن‌ها حروف و قرائت‌ها به نقل از پیامبر(ص) باب‌بندی شده، می‌سنجیم، درمی‌یابیم که این جزء از آن‌ آثار به‌لحاظ «عدد» و «ضبط» برتری دارد؛ بدین‌گونه که ابوداود در «سُنن» خود بابی را با عنوان «حروف و قراءات» با 39 روایت، ترمذی با عنوان «القراءات عن رسول‌الله(ص)» با 22 روایت و حاکم (نیشابوری) با عنوان «قراءات النبي(ص)» با 110 روایت گشوده‌اند؛ درحالی‌که تعداد روایت‌های «ابوعُمر حفص» حدود 130 روایت است. اینها همه به نسبت تعداد است، اما به نسبت «ضبط»، سخن همان است که پیش‌تر بدان اشاره شد.

ز)- در این جزء، قرائت‌های هفت‌گانه متواتری آمده که از طُرقی غیر از طریقه‌های مشهوری که اصحاب ما بر مبنای آن‌ها قرائت کرده‌اند، روایت شده است.

ح)- این جزء، یگانه نوشتار به‌جامانده از آثاری است که با عنوان «قراءات النبي» نوشته شده است. هرچند ابن مجاهد و ابونعیم اصفهانی چنین تألیفی داشته‌اند، اثری از آن‌ها نیست.‏

حکمت (محقق) در مقدمه‌اش شرح حالی از نویسنده (حفص) و ناسخ و نسخه‌دار این جزء، عالم حنبلی‌مذهب عبدالرحمان بن ابراهیم بن احمد بن عبدالرحمن مقدسی (555-624ق) را نوشته است و در ادامه، شرحی از حال راویان این جزء «شهده بنت احمد بن فرج آبری (متوفی 574ق)، ثابت ابوالمعالی بن بندار بن ابراهیم (درگذشته 498ق)، ابومنصور محمد بن محمد بن عثمان بندار (متوفی 440ق)، ابوالقاسم ابراهیم بن احمد خرقی (متوفی 374ق) و ابوالحسن علی بن سلیم بن اسحاق داده است‏. او در پایان، فهرست‌هایی از موضوع‌ها، راویان و مراجع کتاب را نیز درج نموده است‏.

حکمت در روش پژوهش خود، به ضبط نص، پژوهش در اِسناد (ترحمه همه راویان و داوری‌ در اسناد)، تخریج حدیث‌ها و قرائت‌ها و تنظیم و شماره‌گذاری نصوص پرداخته است. ‏او همچنین، از دو نسخه‌ای که از «کتابخانه ظاهریه» دمشق و «کتابخانه فیض‌الله افندی» بهره‌ می‌جسته، توصیف مبسوطی نموده است‏.

منابع مقاله

مقدمه محقق و متن کتاب.