تذکره مآثر الباقریة

تذکره مآثر الباقریة
پدیدآوران	وفا زواره‌ای، محمد علی (نویسنده) مسجدی، حسین (مقدمه‌نویس و مصحح)
عنوان‌های دیگر	رساله اشعار مسجدیه
ناشر	سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان
مکان نشر	اصفهان - ایران
سال نشر	1385 ش
چاپ	1
شابک	‎964-96910-3-0
موضوع	شاعران ایرانی - اصفهان - سرگذشت‌نامه شعر فارسی - قرن 13ق. - مجموعه‌ها شفتی بید آبادى، محمدباقربن محمدتقى، 1175؟ ‏-‏ 1260ق. ‏-‏ سرگذشت‌نامه مسجدها ‏-‏ شعر
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏PIR‎‏ ‎‏8854‎‏ ‎‏/‎‏و‎‏7‎‏ت‎‏4*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، تذکره (ابهام‌زدایی) را ببینید.

تذكره مآثر الباقرية، از آثار محمدعلى وفا زواره‌اى، به زبان فارسی است كه در آن، جمعى از شاعران را معرفى و شرح حال و برخى از اشعار آنان را ذكر كرده است.

دكتر حسين مسجدى (متولد اصفهان 1345ش)، اين اثر را كه تعداد 44 نفر از شاعران در آن شناسانده شده، تصحيح كرده و مقدمه و تعليقاتى بر آن افزوده است. همچنين رساله اشعار مسجديه - در مدح مسجد سيد اصفهان - به اين اثر ضميمه شده و در پايان آن جاى گرفته است.

ساختار

اين كتاب از مقدمه مصحح و مقدمه «مدير مركز اصفهان‌شناسى و خانه ملل» و مقدمه نویسنده و متن اصلى، اشعار مسجديه، الحاقات، خاتمه كتاب و تعليقات تشكيل شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه مصحح كه آن را در خرداد 1385ش، نوشته، آمده است:

«تذكره مآثر الباقرية، از آن «تذكره‌هاى عصرى» است كه در آشكار نمودن برخى از زواياى پنهان و يا كم‌رنگ ادبى و اجتماعى قرن سيزدهم ایران و به‌ويژه اصفهان بسيار كارآمد است. علاقه شخصى و گرايش درونى نگارنده به تاريخ و ادبيات زادگاه خويش به‌ويژه به مسجد سيد و بيدآباد و سيّد شفتى، نخستين انگيزه تصحيح و آماده‌سازى اين متن بود...».

سپس مصحح نسخه مورد اعتماد خودش و نيز شيوه تصحيح اثر حاضر را توضيح داده است.

مصحح در مورد رساله مسجديه نوشته است:

«بخش دوم اين تذكره، كه به‌تقريب، يك‌پنجم آن را در بر گرفته است، اختصاص به مسجد سيد اصفهان دارد و «رساله مسجديه» نام گرفته است و آن حاوى تذكره و سروده‌هاى شعرايى است كه در باب مسجد شعر گفته‌اند. اين مسجد باعظمت، در برخى از منابع، به‌تفصيل ياد شده است، اما در هيچ‌يك از آن‌ها ذكرى از نحوه ساخت و تهيه مقدّمات و مصالح و نيز ارزش‌هاى معمارى اين اثر نشده است.

به‌طور كلى اين موضوعى است كه جاى پژوهش بسيار دارد و به‌تحقيق كسى نمى‌داند كه مساجدى چنين عظيم و پهناور كه هيچ سرمايه و امكاناتى از دولت حاكم، در آن به كار گرفته نشده، در آن روزگاران، چگونه ساخته و پرداخته مى‌شد. انبوه سنگ‌هاى درشت‌پيكر و آجر و گچ فراوان و اين‌همه كارگر و استاد و معمار از كجا تأمين مى‌شد؟ در بناهایى چون مسجد امام اصفهان، كسى نيازى به تحقيق نمى‌بيند؛ چون مى‌داند هزينه‌هاى آن به منابع سرشار خراج سلطنت متصل بوده است. اما بناهایى نظير مسجد سيّد از كجا مايه مى‌گرفته؟ اين‌همه سنگ را چگونه به چنگ مى‌آوردند؟... براى نشان دادن كثرت و عظمت اين مصالح ناچاريم بهره‌اى از ويژگى‌هاى مسجد را برشماريم.

اين مسجد با چهار در اصلى، دو شبستان بزرگ، دو گنبد كوچك و بزرگ، دو چهل‌ستون، دو مهتابى گسترده كف حياط، چهار مهتابى طبقه فوقانى، سه ايوان و يك گلدسته معظّم، نيم‌گنبد و ساعتى رفيع، بيش از چهل و پنج حجره و چند دهليز، به تمامى با 95 متر طول و 85 عرض، مجموعا 8075 متر مربع مساحت دارد. اين بنا كه يكى از آثار برجسته معمارى قرن سيزدهم هجرى قمرى در ایران است از جهاتى - مانند محراب مركزى - از بهترين شاهكارهاى نوع خود بشمار مى‌آيد و ساخت آن به‌جز صرف سرمايه‌اى گزاف، چندين سال از اوقات گران‌بهاى سيد محمدباقر شفتى را به خود اختصاص داد... يكى از نشانه‌هاى بزرگ اقتدار سيد، در نامه مفصّل وزير مختار وقت انگليس در ایران - مستر مكنيل - به او ديده مى‌شود...».

براى آشنايى با روش و محتواى اين اثر، ذكر چند قطعه از مطالب جالب آن كافى است:

1. نياز، سيدى است عالى‌گهر و اديبى است هنرپرور. اسم شريفش، سيد حسن و صاحب صفات مستحسن است. از اجلّه سادات خجسته عادات طباطبايى، مدينة السادات زواره اردستان، من اعمال اصفهان است. يكى از اجداد امجادش از زواره، به جشوقان قهپايه، نقل و تحويل و توطن آن بلده طيّبه را تبديل نموده، اكنون به جشوقانى اشتهار دارد.

   در ريعان شباب، در اصفهان بهشت‌نشان، به كسب كمالات پرداخته، در اكثر علوم رسميه خاصّه فنون ادبيّه، مهارتى تمام و قدرتى مالاكلام حاصل آورده، به مقتضاى استعداد اصلى و وزن طبيعى و طبع سليم و سليقه مستقيم، در رسوم خطّاطى، درجه عليا و در فنون شاعرى، مرتبه قصوا يافته. نسيج نسخ او ناسخ نسخ نسخ است و جواهر غزلش، عقود لآلى غزليّات سلف را مايه فسخ.

   صاحب اخلاق حميده و صفات پسنديده است. جز به مناقب ائمه اطهار، خامه بر آمه نيارد و جز به مراثى، حرفى در نامه ننگارد. چون ديگر شعرا، بر در اين و آن نپويد و وجه معيشت، جز از قاسم ارزاق نجويد. در مقالات فصحاى عرب تتبعى وافى و تصرّفى كافى دارد و در فنّ بديع، مقاماتى نگارد كه در اضافت بلاغتش، بديع الزّمان را شنيع البيان توان گفت و حريرى را خشن اللسان.

   در قصايد تازى، مقدّم بر صاحب رازى و در غزليّات فارسی، تالى شيخ شيرازى است. از اشعار اوست

   از چرخ نهم، بلندتر، پايه توست		خورشيد سپهر فضل، در سايه توست
   از علم تو، روى شرع آراسته است		آرايش او، بلى، ز پيرايه توست

   .

2. بحر زخّار حكمت... حكيم نورانى، افلاطون ثانى، مولانا على النورى... از اشعار اوست:

   آن قبّه كه آسمان، كمين پايه اوست		اين قبّه بود كه آسمان سايه اوست
   زين فضل و شرف، گر آسمان فخر كند		زيبد كه در افتخار، سرمايه اوست

   هان شبستان حرم بين كه به معنى روز است		روز نوروز و شب قدر ز بس فيروز است
   ناله از سينه و آه از دل تارت، نورى		بركش اينجا كه چراغش، دل تار افروز است

   هان شبستان نگر كه چون روز است		روز نوروز و روز فيروز است
   گر در آن بگذرد شب و روزت		شب قدر است و روز نوروز است

   .
3. جوهرى، اسم ساميش محمدابراهیم و... به جهت اتمام مسجد خلداساس آسمان‌كرياس، قصيده تمام تاريخى كه مشتمل بر سى و هشت بيت بود كه هر مصراعى، تاريخى مطابق آورده...

   شكر تو اى هادى مهيمن منّان		اى كه دهى خاک مرده را به جسد جان
   كرده چو تقسيم لطف صانع بى‌چون		برده صفاهان، كمال رحمت يزدان
   منّت لطفى كه لايزال نهاده است		قادر بى‌چون به خاک پاک صفاهان

   .

وضعيت كتاب

براى اثر حاضر، فهرست تفصيلى مطالب در آغاز آن و فهرست منابع و فهارس فنى (اعلام اشخاص، جاى‌ها، كتب، اصطلاحات نجومى، گزيده واژگان، آيات، احاديث، اشعار فارسی (شواهد) و اشعار تازى) در پايان آن فراهم شده است.

مصحح براى تصحيح اثر حاضر از تعداد قابل توجهى (124 كتاب و نشريه) از منابع مهمّ به زبان فارسی و عربى بهره برده است.

مصحح، چكيده‌اى انگليسى يك صفحه‌اى از مطالب كتاب آورده است.همچنين او در اين اثر، تصاويرى (صفحه اول و دوم و آخر دو نسخه خطى اثر حاضر، سيد شفتى و فرزندان و شيخ محمدابراهیم كلباسى و فرزندان و مسجد سيد اصفهان) نيز ذكر كرده است.

مصحح محترم از دو نوع ارجاع استفاده كرده: براى ارجاعات و توضيحات كوتاه از پاورقى و براى توضيحات بلند از پى‌نوشت تحت عنوان تعليقات و ذيل 323 شماره پياپى.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.