ثلاثة نصوص في الأضداد: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    بدون خلاصۀ ویرایش
    جز (جایگزینی متن - ' ]]' به ']]')
     
    (۵ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد)
    خط ۶: خط ۶:
    | پدیدآوران =  
    | پدیدآوران =  
    [[ابوعبید، قاسم بن سلام]] (نويسنده)
    [[ابوعبید، قاسم بن سلام]] (نويسنده)
    [[منشی، محمد جمال الدین بن بدر الدین ]] (نويسنده)
    [[منشی، محمد جمال الدین بن بدر الدین]] (نويسنده)
    [[توزی، عبدالله بن محمد]] (نويسنده)
    [[توزی، عبدالله بن محمد]] (نويسنده)
    [[آل‌یاسین، محمدحسین]] (محقق)
    [[آل‌یاسین، محمدحسین]] (محقق)
    خط ۲۷: خط ۲۷:
    | پیش از =  
    | پیش از =  
    }}
    }}
    '''ثلاثة نصوص في الاضداد''' نگارش [[ابوعبید، قاسم بن سلام|ابوعبید قاسم بن سلام]](متوفای 224ق)، ابو محمد عبد الله بن محمد توزی(م 233ق) و محمد جمال الدین بن بدر الدین منشی(م 1001ق) است. این مجموعه در موضوع لغت عرب است و توسط محمد حسین آل یاسین گردآوری، تحقیق و منتشر شده است.
    '''ثلاثة نصوص في الاضداد''' نگارش [[ابوعبید، قاسم بن سلام|ابوعبید قاسم بن سلام]](متوفای 224ق)، [[توزی، عبدالله بن محمد|ابومحمد عبدالله بن محمد توزی]](متوفای 233ق) و [[منشی، محمد جمال الدین بن بدر الدین|محمد جمال‌الدین بن بدرالدین منشی]](متوفای 1001ق) است. این مجموعه در موضوع لغت عرب است و توسط [[آل‌یاسین، محمدحسین|محمد حسین آل یاسین]] گردآوری، تحقیق و منتشر شده است.


    کتاب حاضر مشتمل بر سه اثر از نویسندگان مختلف در اضداد است که پیش از این به صورت مجزا منتشر شده و محقق آنها را به جهت استفاده بهتر و بیشتر در این کتاب یکجا آورده است. از آنجایی که یکی از نوشته‌های کتاب در حقیت به بابی در اضداد برگرفته از کتاب الغریب المنصف اختصاص داشته عنوان فوق را برای کتاب مناسب‌تر دیده شده است.<ref >مقدمه، ص 5-6</ref>آثار یاد شده به شرح زیر است:
    کتاب حاضر مشتمل بر سه اثر از نویسندگان مختلف در اضداد است که پیش از این به صورت مجزا منتشر شده و محقق آنها را به جهت استفاده بهتر و بیشتر در این کتاب یکجا آورده است. از آنجایی که یکی از نوشته‌های کتاب در حقیت به بابی در اضداد برگرفته از کتاب الغریب المنصف اختصاص داشته عنوان فوق را برای کتاب مناسب‌تر دیده شده است.<ref >مقدمه، ص 5-6</ref>آثار یاد شده به شرح زیر است:


    ==باب الاضداد==
    ==باب الاضداد==
    '''باب الاضداد'''، نوشته ابو عبید قاسم بن سلام خزاعی هروی(م 224ق)، در حقیقت بخشی از کتاب الغریب المصنف نویسنده است که مشتمل بر گونه‌ای از الفاظ با معانی متضاد، است.<ref >متن، ص 25 و ص 35</ref> نگارش این اثر در طی چهل سال به انجام رسیده است.  اثر یاد شده از مهم‌ترین آثار در لغت عرب شمرده شده که مورد توجه بسیاری از عالمان و نویسندگان قرار گرفته و شرح‌هایی بر آن نوشته شده است. برخی از آثار لغوی بر اساس روش این کتاب تدوین شده‌اند.<ref >رک: همان، ص 25</ref> لازم به ذکر است که باب اضداد در نسخه‌های مختلف کتاب الغریب المصنف همراه با تفاوت‌هایی از جمله تعداد صفحات و ترتیب ذکر واژگان است.<ref>رک: همان، ص 31-34</ref>
    '''باب الاضداد'''، نوشته [[ابوعبید، قاسم بن سلام|ابوعبید قاسم بن سلام خزاعی هروی]](متوفای 224ق)، در حقیقت بخشی از کتاب الغریب المصنف نویسنده است که مشتمل بر گونه‌ای از الفاظ با معانی متضاد، است.<ref >متن، ص 25 و ص 35</ref> نگارش این اثر در طی چهل سال به انجام رسیده است.  اثر یاد شده از مهم‌ترین آثار در لغت عرب شمرده شده که مورد توجه بسیاری از عالمان و نویسندگان قرار گرفته و شرح‌هایی بر آن نوشته شده است. برخی از آثار لغوی بر اساس روش این کتاب تدوین شده‌اند.<ref >رک: همان، ص 25</ref> لازم به ذکر است که باب اضداد در نسخه‌های مختلف کتاب الغریب المصنف همراه با تفاوت‌هایی از جمله تعداد صفحات و ترتیب ذکر واژگان است.<ref>رک: همان، ص 31-34</ref>


    نویسنده الفاظ مورد بحث را بدون رعایت هیچ نظمی و به صورت پراکنده آورده<ref >رک: همان، ص 35</ref>و بالغ بر چهل و یک واژه را ذکر است.<ref >رک: همان، ص 32</ref>وی در ذکر الفاظ همواره به نام بردن از مصدر یا راوی آنها توجه نموده است و در این خصوص رعایت امانت را کرده است. <ref >رک: همان، ص 35</ref>همچنین در توضیح و بیان الفاظ به آوردن شواهد اهتمام ویژه داشته و از شواهد قرآنی و شعر بهره گرفته است. وی در مواردی به نام سراینده شعر اشاره کرده و در مواردی نیز از آن صرف نظر نموده<ref > رک: همان، ص 35</ref>و در موارد ضروری به شرح الفاظ شواهد پرداخته است.<ref > رک: همان، ص 36 </ref>
    نویسنده الفاظ مورد بحث را بدون رعایت هیچ نظمی و به صورت پراکنده آورده<ref >رک: همان، ص 35</ref>و بالغ بر چهل و یک واژه را ذکر است.<ref >رک: همان، ص 32</ref>وی در ذکر الفاظ همواره به نام بردن از مصدر یا راوی آنها توجه نموده است و در این خصوص رعایت امانت را کرده است. <ref >رک: همان، ص 35</ref>همچنین در توضیح و بیان الفاظ به آوردن شواهد اهتمام ویژه داشته و از شواهد قرآنی و شعر بهره گرفته است. وی در مواردی به نام سراینده شعر اشاره کرده و در مواردی نیز از آن صرف نظر نموده<ref > رک: همان، ص 35</ref>و در موارد ضروری به شرح الفاظ شواهد پرداخته است.<ref > رک: همان، ص 36 </ref>
    خط ۳۸: خط ۳۸:
    علی رغم اینکه باورنویسنده به وجود کلمات اضداد در عربی است، با این وجود این امر موجب نشده است تا در مواردی بر اساس قرینه، منکر این خصوصیت برای برخی از کلمات گردد مانند لفط الاقراء (که دلالت بر حیض و طهارت دارد)، وی معتقد است که ضدیت باید در اصل معنای لفظ باشد نه بر اساس توسعه معنایی در استعمال یا توسعه دلالتی باشد مانند آنچه در خصوص واژه خناذیذ(اسبان بارور یا سترون) گفته و آن را از دایره اضداد خارج دانسته است.<ref >رک: همان</ref>
    علی رغم اینکه باورنویسنده به وجود کلمات اضداد در عربی است، با این وجود این امر موجب نشده است تا در مواردی بر اساس قرینه، منکر این خصوصیت برای برخی از کلمات گردد مانند لفط الاقراء (که دلالت بر حیض و طهارت دارد)، وی معتقد است که ضدیت باید در اصل معنای لفظ باشد نه بر اساس توسعه معنایی در استعمال یا توسعه دلالتی باشد مانند آنچه در خصوص واژه خناذیذ(اسبان بارور یا سترون) گفته و آن را از دایره اضداد خارج دانسته است.<ref >رک: همان</ref>


    نکته قابل توجه در این اثر آن است که نویسنده واژه جدیدی افزون بر آنچه نویسندگان پیش از وی مانند قطرب(م 206ق) و ابو عبیدة(م 210ق) و اصمعی(م 213ق) در نگارش‌های خود درباره اضداد آورده‌اند، ذکر ننموده است.<ref >رک: همان، ص 37 </ref>
    نکته قابل توجه در این اثر آن است که نویسنده واژه جدیدی افزون بر آنچه نویسندگان پیش از وی مانند [[ق‍طرب‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ م‍س‍ت‍ن‍ی‍ر|قطرب]](متوفای 206ق) و [[ابوعبیده، معمر بن مثنی|ابوعبیدة]] (متوفای 210ق) و [[اصمعی، عبدالملک بن قریب|اصمعی]](متوفای 213ق) در نگارش‌های خود درباره اضداد آورده‌اند، ذکر ننموده است.<ref >رک: همان، ص 37 </ref>


    محقق علاوه بر مقابله نسخ مختلف محتوی باب اضداد و اشاره به برخی از اختلاف عبارات آنها، اضافات موجود در نسخ مختلف را با قرار دادن آنها میان علامت [] در این نوشتار در جای خود ذکر کرده و در پاورقی به این امر توجه داده است. وی توضیحات مختصری را نیز پیرامون برخی از علمای لغت و راویانی که نامی از آنها در متن آمده، داده و علاوه بر آدرس دهی آیات قرآن و استخراج و مستند سازی شواهد شعری،  در موارد ضروری واژگان دشوار و نامانوس موجود در شواهد شعری را در پاورقی شرح و توضیح داده است.<ref >رک: همان، ص 37- 38</ref>
    محقق علاوه بر مقابله نسخ مختلف محتوی باب اضداد و اشاره به برخی از اختلاف عبارات آنها، اضافات موجود در نسخ مختلف را با قرار دادن آنها میان علامت [] در این نوشتار در جای خود ذکر کرده و در پاورقی به این امر توجه داده است. وی توضیحات مختصری را نیز پیرامون برخی از علمای لغت و راویانی که نامی از آنها در متن آمده، داده و علاوه بر آدرس دهی آیات قرآن و استخراج و مستند سازی شواهد شعری،  در موارد ضروری واژگان دشوار و نامانوس موجود در شواهد شعری را در پاورقی شرح و توضیح داده است.<ref >رک: همان، ص 37- 38</ref>


    ==کتاب الاضداد==
    ==کتاب الاضداد==
    '''کتاب الاضداد''' نوشته ابو محمد عبد الله بن محمد توزی(م 233ق) از عالمان  نحو و لغت، درباره کلماتی با معانی متضاد است و به صورت مختصر به نگارش درآمده<ref> متن، ص72</ref> این اثر از مصادر مهمی دانسته شده است که برخی از نویسندگان در این موضوع بر آن تکیه کرده‌اند. <ref > بوسنينه، منجى‏،  ج‏4، ص: 695</ref>
    '''کتاب الاضداد''' نوشته [[توزی، عبدالله بن محمد|ابومحمد عبدالله بن محمد توزی]](م 233ق) از عالمان  نحو و لغت، درباره کلماتی با معانی متضاد است و به صورت مختصر به نگارش درآمده<ref> متن، ص72</ref> این اثر از مصادر مهمی دانسته شده است که برخی از نویسندگان در این موضوع بر آن تکیه کرده‌اند. <ref > بوسنينه، منجى‏،  ج‏4، ص: 695</ref>


    نویسنده مطالب مطرح شده در کتاب را بر اساس ترتیبی مشخص ذکر نکرده است. وی در بیشتر موارد از ابو عبیده، اصمعی و ابو زید نقل قول کرده و کتاب خود را مملو از شواهد قرآنی، شعر، اقوال و اخبار نموده است. علی رغم تلاش نویسنده در اثبات معنای ضد برای واژگان براساس شواهد  مختلف، با این وجود در مواردی برخی از کلمات اضداد را بدون آوردن هیچ شاهد و قرینه‌ای ذکر کرده است. وی در مواردی تنها به بیان یکی از دو معنای لفظ ذکر شده پرداخته و گاهی نیز تنها به ذکر مفهوم ضد بدون اشاره به دو معنای لفظ اکتفا نموده است.<ref > متن، ص73</ref>
    نویسنده مطالب مطرح شده در کتاب را بر اساس ترتیبی مشخص ذکر نکرده است. وی در بیشتر موارد از ابو عبیده، اصمعی و ابو زید نقل قول کرده و کتاب خود را مملو از شواهد قرآنی، شعر، اقوال و اخبار نموده است. علی رغم تلاش نویسنده در اثبات معنای ضد برای واژگان براساس شواهد  مختلف، با این وجود در مواردی برخی از کلمات اضداد را بدون آوردن هیچ شاهد و قرینه‌ای ذکر کرده است. وی در مواردی تنها به بیان یکی از دو معنای لفظ ذکر شده پرداخته و گاهی نیز تنها به ذکر مفهوم ضد بدون اشاره به دو معنای لفظ اکتفا نموده است.<ref > متن، ص73</ref>


    شایان توجه است مجموعه‌ای از کلمات اضداد که در آثار دیگر از توزی نقل شده و این نسخه فاقد آن بوده، توسط محقق جمع آوری و در پایان کتاب اضداد  آورده شده است.<ref >رک: همان، ص 111- 115</ref>
    شایان توجه است مجموعه‌ای از کلمات اضداد که در آثار دیگر از توزی نقل شده و این نسخه فاقد آن بوده، توسط محقق جمع‌آوری و در پایان کتاب اضداد  آورده شده است.<ref >رک: همان، ص 111- 115</ref>


    محقق علاوه بر ثبت و ضبط متن و تکمیل نواقص آن، به استخراج و مستند سازی شواهد قرآن، شعر، و حدیث آن و  معرفی برخی از شخصیت‌ها پرداخته است. وی همچنین آراء و نظرات نقل شده از نویسنده پیرامون الفاظ ضد در مصادر مختلف را گرد آوری نموده است. برخی از نظرات نویسنده که افزون بر آنچه درباره اضداد در کتاب مطرح شده است، در متن و داخل علامت [] ذکر کرده و برخی دیگر از نظرات نقل شده از وی را درباره اضدادی که در این کتاب از آنها سخن به میان نیاورده به عنوان استدراک در پایان متن آورده است.<ref >  رک: همان، ص 73- 74 و ص 111-115</ref>
    محقق علاوه بر ثبت و ضبط متن و تکمیل نواقص آن، به استخراج و مستند سازی شواهد قرآن، شعر، و حدیث آن و  معرفی برخی از شخصیت‌ها پرداخته است. وی همچنین آراء و نظرات نقل شده از نویسنده پیرامون الفاظ ضد در مصادر مختلف را گرد آوری نموده است. برخی از نظرات نویسنده که افزون بر آنچه درباره اضداد در کتاب مطرح شده است، در متن و داخل علامت [] ذکر کرده و برخی دیگر از نظرات نقل شده از وی را درباره اضدادی که در این کتاب از آنها سخن به میان نیاورده به عنوان استدراک در پایان متن آورده است.<ref >  رک: همان، ص 73- 74 و ص 111-115</ref>


    ==رسالة الاضداد==
    ==رسالة الاضداد==
    '''رسالة الاضداد''' نوشته محمد جمال الدین ابن بدر الدین منشی(م 1001ق) از علمای ادبیات و لغت و تفسیر است.
    '''رسالة الاضداد''' نوشته [[منشی، محمد جمال الدین بن بدر الدین|محمد جمال‌الدین ابن بدرالدین منشی]](متوفای 1001ق) از علمای ادبیات و لغت و تفسیر است.


    نوشتار حاضر به کلمات دارای معانی متضاد اختصاص یافته و در آن بالغ بر دویست و بیست و شش مورد از واژگان اضداد مطرح شده است.<ref > رک: همان، ص 134</ref>
    نوشتار حاضر به کلمات دارای معانی متضاد اختصاص یافته و در آن بالغ بر دویست و بیست و شش مورد از واژگان اضداد مطرح شده است.<ref > رک: همان، ص 134</ref>
    خط ۵۹: خط ۵۹:


    نویسنده واژگان مورد بحث  را با ترتیب الفبایی و بر اساس حرف آخر کلمه ذکر کرده است. <ref >رک: همان، ص 132</ref>
    نویسنده واژگان مورد بحث  را با ترتیب الفبایی و بر اساس حرف آخر کلمه ذکر کرده است. <ref >رک: همان، ص 132</ref>
    وی با دقت کافی به گردآوری واژگان اضداد پرداخته و کلماتی را ذکر کرده است که از اضداد بودن آن اطمینان حاصل کرده است. وی پس از آوردن کلمه به معنای دو معنای ضد آن اشاره کرده و در مواردی شواهدی را برای دو معنا یا یکی از معانی ذکر شده آورده و گاهی نیز از این امر صرف نظر نموده است. <ref >رک: همان، ص 132 </ref> نویسنده عمدتا بر شواهد قرآنی تکیه کرده و تنها یک مورد از شواهد خود را به شعر اختصاص داده است.<ref >رک: همان، ص134</ref>
     
    وی در برخی موارد سخن خود را راجع به کلمه با واژه"ضد" یا " من الاضداد" پایان داده است. در مواردی که نویسنده نسبت به ضد بودن یک کلمه تردید داشته با عبارت" کضد" یا " شبه ضد"  به این امر توجه داده است. وی گاهی ضد بودن برخی کلمات را رد کرده و به آن تصریح نموده است.<ref >رک: همان، ص 132</ref>
    وی با دقت کافی به گردآوری واژگان اضداد پرداخته و کلماتی را ذکر کرده است که از اضداد بودن آن اطمینان حاصل کرده است. وی پس از آوردن کلمه به معنای دو معنای ضد آن اشاره کرده و در مواردی شواهدی را برای دو معنا یا یکی از معانی ذکر شده آورده و گاهی نیز از این امر صرف نظر نموده است. <ref>رک: همان، ص 132 </ref> نویسنده عمدتا بر شواهد قرآنی تکیه کرده و تنها یک مورد از شواهد خود را به شعر اختصاص داده است.<ref>رک: همان، ص134</ref>
    وی در برخی موارد سخن خود را راجع به کلمه با واژه"ضد" یا " من الاضداد" پایان داده است. در مواردی که نویسنده نسبت به ضد بودن یک کلمه تردید داشته با عبارت" کضد" یا " شبه ضد"  به این امر توجه داده است. وی گاهی ضد بودن برخی کلمات را رد کرده و به آن تصریح نموده است.<ref>رک: همان، ص 132</ref>


    سبقت گرفتن این اثر در ذکر شمار زیادی از اضداد بر بسیاری از نوشته‌ها در این موضوع و همچنین ذکر مواردی از اضداد که نوشته‌های دیگر فاقد آن بوده بر ارزش آن افزوده است.<ref >رک: همان، ص 134</ref>
    سبقت گرفتن این اثر در ذکر شمار زیادی از اضداد بر بسیاری از نوشته‌ها در این موضوع و همچنین ذکر مواردی از اضداد که نوشته‌های دیگر فاقد آن بوده بر ارزش آن افزوده است.<ref >رک: همان، ص 134</ref>


    محقق ضمن تصحیح متن کتاب، مقابله الفاظ آن با سایر کتب اضداد جهت راستی آزمایی واژگان اضداد و معانی آنها، اصلاح کلمات ناقص و افتادگی‌های متن، به استخراج و مستند سازی شواهد و مطالب نقل شده از معاجم لغوی و معرفی مختصر برخی از اشخاص در پاورقی پرداخته است. وی همچنین تعلیقات موجود در نسخه مورد تحقیق را از متن رساله به پاورقی منتقل کرده است.<ref >رک: همان، ص 135</ref>
    محقق ضمن تصحیح متن کتاب، مقابله الفاظ آن با سایر کتب اضداد جهت راستی آزمایی واژگان اضداد و معانی آنها، اصلاح کلمات ناقص و افتادگی‌های متن، به استخراج و مستند سازی شواهد و مطالب نقل شده از معاجم لغوی و معرفی مختصر برخی از اشخاص در پاورقی پرداخته است. وی همچنین تعلیقات موجود در نسخه مورد تحقیق را از متن رساله به پاورقی منتقل کرده است.<ref >رک: همان، ص 135</ref>
    خط ۸۱: خط ۸۱:


    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
     
    [[رده:زبان‌شناسی، زبان و ادبیات]]
    [[رده:مقالات بازبینی نشده2]]
    [[رده:زبان و ادبیات شرقی]]
    [[رده:زبان و ادبیات عربی]]
    [[رده:مقالات بازبینی شده2 فروردین 1403]]
    [[رده:مقاله نوشته شده در تاریخ اسفند 1402 توسط فاضل گرنه زاده]]
    [[رده:مقاله نوشته شده در تاریخ اسفند 1402 توسط فاضل گرنه زاده]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۲۸ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۴۵

    ثلاثة نصوص في الأضداد
    ثلاثة نصوص في الأضداد
    پدیدآورانابوعبید، قاسم بن سلام (نويسنده)

    منشی، محمد جمال الدین بن بدر الدین (نويسنده) توزی، عبدالله بن محمد (نويسنده)

    آل‌یاسین، محمدحسین (محقق)
    ناشرعالم الکتب
    مکان نشر[بی جا] - [بی جا]
    سال نشر1417ق - 1996م
    چاپ1
    شابک‎-
    موضوعادبیات عربی - زبان عربی - مترادفها و متضادها
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ث‎‏8‎‏ 3392 PJA
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    ثلاثة نصوص في الاضداد نگارش ابوعبید قاسم بن سلام(متوفای 224ق)، ابومحمد عبدالله بن محمد توزی(متوفای 233ق) و محمد جمال‌الدین بن بدرالدین منشی(متوفای 1001ق) است. این مجموعه در موضوع لغت عرب است و توسط محمد حسین آل یاسین گردآوری، تحقیق و منتشر شده است.

    کتاب حاضر مشتمل بر سه اثر از نویسندگان مختلف در اضداد است که پیش از این به صورت مجزا منتشر شده و محقق آنها را به جهت استفاده بهتر و بیشتر در این کتاب یکجا آورده است. از آنجایی که یکی از نوشته‌های کتاب در حقیت به بابی در اضداد برگرفته از کتاب الغریب المنصف اختصاص داشته عنوان فوق را برای کتاب مناسب‌تر دیده شده است.[۱]آثار یاد شده به شرح زیر است:

    باب الاضداد

    باب الاضداد، نوشته ابوعبید قاسم بن سلام خزاعی هروی(متوفای 224ق)، در حقیقت بخشی از کتاب الغریب المصنف نویسنده است که مشتمل بر گونه‌ای از الفاظ با معانی متضاد، است.[۲] نگارش این اثر در طی چهل سال به انجام رسیده است. اثر یاد شده از مهم‌ترین آثار در لغت عرب شمرده شده که مورد توجه بسیاری از عالمان و نویسندگان قرار گرفته و شرح‌هایی بر آن نوشته شده است. برخی از آثار لغوی بر اساس روش این کتاب تدوین شده‌اند.[۳] لازم به ذکر است که باب اضداد در نسخه‌های مختلف کتاب الغریب المصنف همراه با تفاوت‌هایی از جمله تعداد صفحات و ترتیب ذکر واژگان است.[۴]

    نویسنده الفاظ مورد بحث را بدون رعایت هیچ نظمی و به صورت پراکنده آورده[۵]و بالغ بر چهل و یک واژه را ذکر است.[۶]وی در ذکر الفاظ همواره به نام بردن از مصدر یا راوی آنها توجه نموده است و در این خصوص رعایت امانت را کرده است. [۷]همچنین در توضیح و بیان الفاظ به آوردن شواهد اهتمام ویژه داشته و از شواهد قرآنی و شعر بهره گرفته است. وی در مواردی به نام سراینده شعر اشاره کرده و در مواردی نیز از آن صرف نظر نموده[۸]و در موارد ضروری به شرح الفاظ شواهد پرداخته است.[۹]

    علی رغم اینکه باورنویسنده به وجود کلمات اضداد در عربی است، با این وجود این امر موجب نشده است تا در مواردی بر اساس قرینه، منکر این خصوصیت برای برخی از کلمات گردد مانند لفط الاقراء (که دلالت بر حیض و طهارت دارد)، وی معتقد است که ضدیت باید در اصل معنای لفظ باشد نه بر اساس توسعه معنایی در استعمال یا توسعه دلالتی باشد مانند آنچه در خصوص واژه خناذیذ(اسبان بارور یا سترون) گفته و آن را از دایره اضداد خارج دانسته است.[۱۰]

    نکته قابل توجه در این اثر آن است که نویسنده واژه جدیدی افزون بر آنچه نویسندگان پیش از وی مانند قطرب(متوفای 206ق) و ابوعبیدة (متوفای 210ق) و اصمعی(متوفای 213ق) در نگارش‌های خود درباره اضداد آورده‌اند، ذکر ننموده است.[۱۱]

    محقق علاوه بر مقابله نسخ مختلف محتوی باب اضداد و اشاره به برخی از اختلاف عبارات آنها، اضافات موجود در نسخ مختلف را با قرار دادن آنها میان علامت [] در این نوشتار در جای خود ذکر کرده و در پاورقی به این امر توجه داده است. وی توضیحات مختصری را نیز پیرامون برخی از علمای لغت و راویانی که نامی از آنها در متن آمده، داده و علاوه بر آدرس دهی آیات قرآن و استخراج و مستند سازی شواهد شعری، در موارد ضروری واژگان دشوار و نامانوس موجود در شواهد شعری را در پاورقی شرح و توضیح داده است.[۱۲]

    کتاب الاضداد

    کتاب الاضداد نوشته ابومحمد عبدالله بن محمد توزی(م 233ق) از عالمان نحو و لغت، درباره کلماتی با معانی متضاد است و به صورت مختصر به نگارش درآمده[۱۳] این اثر از مصادر مهمی دانسته شده است که برخی از نویسندگان در این موضوع بر آن تکیه کرده‌اند. [۱۴]

    نویسنده مطالب مطرح شده در کتاب را بر اساس ترتیبی مشخص ذکر نکرده است. وی در بیشتر موارد از ابو عبیده، اصمعی و ابو زید نقل قول کرده و کتاب خود را مملو از شواهد قرآنی، شعر، اقوال و اخبار نموده است. علی رغم تلاش نویسنده در اثبات معنای ضد برای واژگان براساس شواهد مختلف، با این وجود در مواردی برخی از کلمات اضداد را بدون آوردن هیچ شاهد و قرینه‌ای ذکر کرده است. وی در مواردی تنها به بیان یکی از دو معنای لفظ ذکر شده پرداخته و گاهی نیز تنها به ذکر مفهوم ضد بدون اشاره به دو معنای لفظ اکتفا نموده است.[۱۵]

    شایان توجه است مجموعه‌ای از کلمات اضداد که در آثار دیگر از توزی نقل شده و این نسخه فاقد آن بوده، توسط محقق جمع‌آوری و در پایان کتاب اضداد آورده شده است.[۱۶]

    محقق علاوه بر ثبت و ضبط متن و تکمیل نواقص آن، به استخراج و مستند سازی شواهد قرآن، شعر، و حدیث آن و معرفی برخی از شخصیت‌ها پرداخته است. وی همچنین آراء و نظرات نقل شده از نویسنده پیرامون الفاظ ضد در مصادر مختلف را گرد آوری نموده است. برخی از نظرات نویسنده که افزون بر آنچه درباره اضداد در کتاب مطرح شده است، در متن و داخل علامت [] ذکر کرده و برخی دیگر از نظرات نقل شده از وی را درباره اضدادی که در این کتاب از آنها سخن به میان نیاورده به عنوان استدراک در پایان متن آورده است.[۱۷]

    رسالة الاضداد

    رسالة الاضداد نوشته محمد جمال‌الدین ابن بدرالدین منشی(متوفای 1001ق) از علمای ادبیات و لغت و تفسیر است.

    نوشتار حاضر به کلمات دارای معانی متضاد اختصاص یافته و در آن بالغ بر دویست و بیست و شش مورد از واژگان اضداد مطرح شده است.[۱۸]

    نویسنده در مقدمه‌ای مختصر نخست انگیزه خود از نگارش این اثر را متذکر شده سپس به فهم خود از اضداد اشاره کرده و به دیدگاه خود در این خصوص به صورت غیر مسقیم اشاره کرده است. [۱۹]

    نویسنده واژگان مورد بحث را با ترتیب الفبایی و بر اساس حرف آخر کلمه ذکر کرده است. [۲۰]

    وی با دقت کافی به گردآوری واژگان اضداد پرداخته و کلماتی را ذکر کرده است که از اضداد بودن آن اطمینان حاصل کرده است. وی پس از آوردن کلمه به معنای دو معنای ضد آن اشاره کرده و در مواردی شواهدی را برای دو معنا یا یکی از معانی ذکر شده آورده و گاهی نیز از این امر صرف نظر نموده است. [۲۱] نویسنده عمدتا بر شواهد قرآنی تکیه کرده و تنها یک مورد از شواهد خود را به شعر اختصاص داده است.[۲۲] وی در برخی موارد سخن خود را راجع به کلمه با واژه"ضد" یا " من الاضداد" پایان داده است. در مواردی که نویسنده نسبت به ضد بودن یک کلمه تردید داشته با عبارت" کضد" یا " شبه ضد" به این امر توجه داده است. وی گاهی ضد بودن برخی کلمات را رد کرده و به آن تصریح نموده است.[۲۳]

    سبقت گرفتن این اثر در ذکر شمار زیادی از اضداد بر بسیاری از نوشته‌ها در این موضوع و همچنین ذکر مواردی از اضداد که نوشته‌های دیگر فاقد آن بوده بر ارزش آن افزوده است.[۲۴]

    محقق ضمن تصحیح متن کتاب، مقابله الفاظ آن با سایر کتب اضداد جهت راستی آزمایی واژگان اضداد و معانی آنها، اصلاح کلمات ناقص و افتادگی‌های متن، به استخراج و مستند سازی شواهد و مطالب نقل شده از معاجم لغوی و معرفی مختصر برخی از اشخاص در پاورقی پرداخته است. وی همچنین تعلیقات موجود در نسخه مورد تحقیق را از متن رساله به پاورقی منتقل کرده است.[۲۵]

    پانویس

    1. ↑ مقدمه، ص 5-6
    2. ↑ متن، ص 25 و ص 35
    3. ↑ رک: همان، ص 25
    4. ↑ رک: همان، ص 31-34
    5. ↑ رک: همان، ص 35
    6. ↑ رک: همان، ص 32
    7. ↑ رک: همان، ص 35
    8. ↑ رک: همان، ص 35
    9. ↑ رک: همان، ص 36
    10. ↑ رک: همان
    11. ↑ رک: همان، ص 37
    12. ↑ رک: همان، ص 37- 38
    13. ↑ متن، ص72
    14. ↑ بوسنينه، منجى‏، ج‏4، ص: 695
    15. ↑ متن، ص73
    16. ↑ رک: همان، ص 111- 115
    17. ↑ رک: همان، ص 73- 74 و ص 111-115
    18. ↑ رک: همان، ص 134
    19. ↑ رک: همان ص 132- 133
    20. ↑ رک: همان، ص 132
    21. ↑ رک: همان، ص 132
    22. ↑ رک: همان، ص134
    23. ↑ رک: همان، ص 132
    24. ↑ رک: همان، ص 134
    25. ↑ رک: همان، ص 135

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    1. بوسنينه، منجى‏، موسوعة أعلام العلماء و الأدباء العرب و المسلمين، تونس، جامعة الدول العربية، المنظمة العربية للتربية و الثقافة و العلوم‏. 1425ق. چاپ اول


    وابسته‌ها

    برگرفته از «https://fa.wikinoor.ir/w/index.php?title=ثلاثة_نصوص_في_الأضداد&oldid=743705»