تاریخ و مقررات جنگ در اسلام

تاریخ و مقررات جنگ در اسلام
پدیدآوران	اشراق، محمدکریم (مؤلف)
ناشر	دفتر نشر فرهنگ اسلامی
مکان نشر	تهران
سال نشر	1368
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	BP 196/الف5ت2

تاریخ و مقررات جنگ در اسلام ، تألیف محمدکریم اشراق، تجزیه و تحلیل قواعد و توجیه اصول و فلسفه جهاد نیست؛ بلکه گردآوری تاریخ قواعد جهاد و نصوص تشریعی و نظرهای فقهی در باب جهاد است.

مطالب کتاب در سه فصل کلی آمده، و در هر فصل، ریز موضوعات مورد نظر با تقسیمات و عناوین متعدد آمده است. فصل اول کتاب، اطلاعات کلی در باب دین اسلام، وظع طبیعی - اجتماعی و سیاسی جزیرة‌العرب و اعراب در ایام بعثت و قدرتهای بزرگ آن دوره به دست می‌دهد. رواج سنت‌های کهنه آمیخته با بت‌پرستی، از ویژگی اجتماعی آن دوره است. همچنین نفوذ ادیانی نظیر مسیحیت و یهود در برخی مناطق و برتری قدرت روم و ایران در آن ایام مورد بررسی قرار گرفته است.

در فصل دوم با عنوان «تاریخ مختصر جنگ‌ها در اسلام»، ابتدا از جنگ‌های عصر پیامبر اسلام(ص) به تفصیل بحث کرده و هر کدام را جداگانه ذکر کرده و تاریخ و تبعات حقوقی و فنون نظامی به‌کار رفته در هر کدام را بررسی نموده است. در این فصل، جنگ‌های خلفای سه‌گانه و امام علی(ع) و جنگ‌های عصر خلافت امویان و دوره عباسیان نیز بیان گردیده است. او در لابه‌لای بررسی جنگ‌ها، به آیین‌ها و مقررات و آثار حقوقی ناشی از بروز این جنگ‌ها اشاره می‌کند.

به نظر مؤلف به‌طور کلی، ویژگی اساسی جنگ‌های پیامبر(ص)، جهاد در راه خداست و از همه محاسن و صفات لازم انسانی برخوردار بوده است. همچنین از جنگ‌های سرحدی و مقدماتی تا پیروزی‌ها و فتوحات گسترده بحث شده است.

در فصل سوم با عنوان «مقررات جنگ در اسلام»، رئوس کلی و در برخی موارد جزئیات مسائل مربوط به فقه جهاد یا حقوق جنگ در اسلام مورد بررسی قرار می‌گیرد. جنگ‌های مذهبی و تفاوت آن با سایر جنگ‌ها، و نیز بررسی مفهوم لغوی و اصطلاحی جهاد و انواع جهاد در قرآن و حدیث، از مباحثی است که به آن پرداخته شده است و مشخصات اساسی جنگ در اسلام این‌گونه بیان شده است: «جنگ برای طغیان و خودکامگی نیست و برای تظاهر و سد راه حق نمی‌باشد. جنگ عبادت و برای نزدیکی به خداست، وگرنه شرگ و گناه است. غارت و طمع و جمع مال در آن وجود ندارد. آزار و اذیت ممنوع است و تجاوز از حدود اعتقادی جایز نیست. شکنجه و انتقام‌گیری نیز ممنوع شده است».

نویسنده در بیان اقسام جهاد، آن را به دو دسته نبرد با کفار خارج از قلمرو اسلام و جهاد با گروه‌های داخلی تقسیم کرده است و با رعایت اصل تعدی نکردن از اصول اعتقادی، گسترش جنگ با کفار را جایز اعلام می‌دارد. همچنین در بحث از سازمان ارتش اسلامی و تسلیح و جنگ‌افزارها، معتقد است با رعایت اصول اعتقادی، محدودیتی در بهره‌گیری از جنگ‌افزارها وجود ندارد.

تأسیس حقوقی امان دادن، وضع اسیران جنگی، غنایم و اراضی اشغال شده و صلح با دشمن، جزیه و احکام آن، شرایط عقد قرارداد ذمه و معاهده صلح، از بحث‌های پایانی کتاب است. نویسنده می‌گوید که در فرهنگ حقوقی اسلام، امان دادن به دشمن، عقد صلحی است که امام با طرف جنگ مسلمین در مدت معین برقرار می‌نماید و مدت آن ممکن است محدود و یا نامحدود باشد و هر کدام از مسلمانان نیز می‌توانند با شرایطی خاص امان دهند. در اسلام، اسیران جزو غنایم جنگی به شمار می‌آیند و اگر اسیر مسلمان نشد، امام می‌تواند او را بکشد. اسیر را می‌توان برای کار به بردگی گرفت و با اسلام آوردن، بردگی او از میان می‌رود.

نویسنده در بحث «پایان جنگ»، به غلبه بر کفار و یا معاهده صلح اشاره دارد، که در این صورت کفار باید با شرایطی خاص جزیه بپردازند و یا از انعقاد معاهده متارکه جنگ و یا تراضی طرفین به حکمیت و داوری، اصول و آداب خاصی را رعایت نمایند.

منابع مقاله

حقیقت، سید صادق، اندیشه سیاسی در اسلام: کتاب‌شناسی توصیفی، تهران، انتشارات بین‌المللی الهدی، 1377ش.