الجراثيم

الجراثيم
پدیدآوران	ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم (نويسنده) حمیدی، محمد جاسم (محقق) بوبو، مسعود (مقدمه‌نويس)
ناشر	جمهوریة العربیة السوریة. منشورات وزارة الثقافة
مکان نشر	سوریه - دمشق
سال نشر	1997م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	/الف2ج4 6585 PJ
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

الجراثيم، منسوب به نویسنده، تاریخ‌نگار، محدّث و واژه‌شناس قرن سوم هجری قمری، ابومحمد عبدالله بن مسلم دینورى، مشهور به ابن قتیبه دینوری (213-276ق)، پژوهشی معناشناسانه و ادبی است که در موضوعات گوناگون به توضیح معانی اسامی، افعال و صفات در انسان و سایر اشیا در زبان عربی می‌پردازد. پژوهشگر معاصر، محمد جاسم حمیدی، این کتاب را تصحیح و تحقیق کرده و برای آن مقدمه‌ای بلند، ارزشمند و روشمند نوشته و نویسنده و آثارش و کتاب حاضر را به ‌شکل تفصیلی شناسانده و همچنین پاورقی‌هایی بر آن افزوده و منابع آن را مشخص کرده و توضیحاتی لغوی عرضه داشته است. همچنین دیگر پژوهنده امروزی، مسعود بوبو، با نگارش مقدمه‌ای سودمند، ولی کوتاه به معرفی اجمالی این اثر و جایگاه آن پرداخته است.

نام کتاب

• «الجراثيم»، جمع «جُرثُوم» و به معنای ماده اولیه هر چیزی است. گویی نویسنده با دید ادبی خودش می‌خواهد بگوید این کتاب، آن‌قدر مهمّ است که ریشه و اصل هر چیزی (واژه‌ای) در آن بیان شده است.

هدف و روش

• نویسنده هرکسی که هست، بدون مقدمه وارد بحث اصلی شده و انگیزه و اهداف و چگونگی‌های نگارش این اثر را ناگفته گذاشته است.
• مسعود بوبو، گوید: کتاب حاضر مرحله پیشرفته‌ای از تصنیف و تبویب در واژه‌شناسی و فرهنگ‌نامه‌های معنایی را از نظر شکل و مضمون نسبت به قبل از خودش نشان می‌دهد و نسبت این کتاب به ابن قتیبه دینوری درست باشد یا نباشد، مهمّ این است که دارای اطلاعات علمی ارزنده و متنوعی هم‌سنگ کتاب «المصنف الغريب» ابوعبید است و باید اشاره کنیم که نویسنده «الجراثيم» آشکارا به «المصنف الغريب» اعتماد کرده و از آن اثر و آثار دیگر بسیار بهره برده و محصولی غنی و سرشار از دانستنی‌های لغوی فراهم آورده است.

ساختار و محتوا

در این اثر، نظم و سامان‌دهی مشخصی مشاهده نمی‌شود. نویسنده، مسائل و موضوعات بسیار گسترده‌ای را از نظر لغوی و ادبی در 2 جلد مطرح کرده است. برخی از این موارد عبارت است از: صفات مردان و زنان، کینه و غضب، کسب و کار و مال، ابر، باران، آب، چاه، حیوانات اهلی و وحشی، صفات شتر، کرگدن، گاو و گوسفند.

نمونه مباحث

• «الطَبِن»، «الطابِن» و «النابِل»، به معنای ماهر و زیرک است و «رجل ذوكسرات و هزرات» و «إنه لمهزرٌ»؛ یعنی: کسی که در هر چیزی شکست می‌خورد و همواره کم می‌آورد.
• «بئرٌ ما تُنكشُ؛ أي: ما تنزح. قال رجلٌ في علي كرّم ‌الله وجهه: عنده شجاعةٌ ما تُنكشُ»؛ یعنی: چاهی که از بین نمی‌رود و آبش تمام نمی‌شود. مردی درباره امام علی علیه‌السلام گفت: او شجاعتی تمام‌نشدنی دارد.
• «شَغَف» آن است که دوستی و محبت، قلب را فراگیرد و «شِغاف» ورودی بلغم است و گویند: بلکه پوششی است که قلب را می‌پوشاند و قول خدای متعال «قد شغفها حبّاً» (یوسف: 30)؛ یعنی حُبّ، بر قلب او پرده افکنده و «شِغاف» دردی است که زیر دنده طرف راست بدن قرار دارد.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.