الإمام علی (عليه‌السلام) في فكر معتزلة بغداد: تفاوت میان نسخه‌ها
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'علیه السلام' به 'علیه‌السلام') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - 'ه های' به 'ه‌های') برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
||
| (۵ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۴۱: | خط ۴۱: | ||
==معرفی کتاب== | ==معرفی کتاب== | ||
معتزله فرقه‌ای کلامی است که ابتدای سده دوم هجری قمری ایجاد شد. این گروه معتقد به اصالت عقل در برابر نقل هستند. معتزله عقل نظری را بر آموزه‌های وحیانی حاکم می‌دانند. این اصل، ثمراتی در کلّیت نظام فکری و عقاید دینی آنان به همراه داشته و برداشتی ویژه از توحید و عدل الهی به دست داده است و بدین رو، به تأویل آن دسته از متون دینی که به ظاهر، با عقل ناسازگار است، پرداختند. در میان متکلمان اهل سنت، معتزله به متکلمان امامیه نزدیکترند و در برخی اصول اعتقادی مانند توحید و عدل با هم مشترکند. ارتباط نزدیک شیعیان و معتزله در برخی | معتزله فرقه‌ای کلامی است که ابتدای سده دوم هجری قمری ایجاد شد. این گروه معتقد به اصالت عقل در برابر نقل هستند. معتزله عقل نظری را بر آموزه‌های وحیانی حاکم می‌دانند. این اصل، ثمراتی در کلّیت نظام فکری و عقاید دینی آنان به همراه داشته و برداشتی ویژه از توحید و عدل الهی به دست داده است و بدین رو، به تأویل آن دسته از متون دینی که به ظاهر، با عقل ناسازگار است، پرداختند. در میان متکلمان اهل سنت، معتزله به متکلمان امامیه نزدیکترند و در برخی اصول اعتقادی مانند توحید و عدل با هم مشترکند. ارتباط نزدیک شیعیان و معتزله در برخی دوره‌های تاریخی بیشتر شد تا جایی که به تأثیر و تأثر این دو فرقه از یکدیگر انجامید. برخی از پژوهشگران معاصر و گروهی از نویسندگان قدیم، شیعیان را در علم کلام دنباله رو معتزلیان دانسته‌اند. از سوی دیگر معتزلیان نیز از شیعیان متأثر شدند و به اندیشه‌های شیعی نزدیک شده‌اند چنان که گروهی از معتزله به برتری [[امام علی علیه‌السلام|امام علی(ع)]] بر دیگر صحابه پیامبر(ص) اعتقاد داشتند هر چند خلافت خلفای پیش از او را بنابر حفظ مصالح اجتماعی صحیح می‌دانستند. اما با این حال اختلاف نظرهای مهمی بین شیعیان و معتزلیان وجود دارد و مجادلات بسیاری بین علمای شیعی و معتزلی درباره عقاید کلامی در گرفته است. برای نمونه شیعیان در اندیشه‌ی امامت، جایگاه مرتکب گناه کبیره و امر به معروف و نهی از منکر، با معتزلیان اختلاف نظر دارند. | ||
گفته می‌شود نخستین بار فردی معتزلی به نام بشر بن معتمر از بصره به بغداد آمد و با مخالفت با برخی از عقاید معتزلیان بغداد، شاخه‌ای جدید از اعتزال را در بغداد ایجاد کرد. او به علویان نزدیک بود و از آن پس معتزله‌ی بغداد تمایلات شیعی بیشتری یافتند به این معنا که [[امام علی علیه‌السلام|امام علی]] را بر عثمان و گاه بر سایر خلفا برتری می‌دادند. معتزله‌ی بغداد با شیعیان ارتباط بیشتری داشتند و این دو گروه در این شهر به یکدیگر نزدیک بودند. در پی همین ارتباط بود که مسئله تفضیل [[امام علی علیه‌السلام|امام علی]] بر عثمان یا سایر خلفا از مسائل مطرح نزد معتزلیان شد و بسیاری از معتزلیان بغداد بر گونه‌ای از تفضیل [[امام علی علیه‌السلام]] رای دادند و برخی از آنان بر این تفضیل اصرار داشتند و به تعبیر برخی از منابع «علوی الرای» بودند. به این ترتیب مسئله فضیلت امام علی که ریشه در اندیشه‌ی تشیع داشت به موضوع اساسی نزد معتزلیان بغداد تبدیل شد. کتاب حاضر در راستای این رویداد نوشته شده است. | گفته می‌شود نخستین بار فردی معتزلی به نام بشر بن معتمر از بصره به بغداد آمد و با مخالفت با برخی از عقاید معتزلیان بغداد، شاخه‌ای جدید از اعتزال را در بغداد ایجاد کرد. او به علویان نزدیک بود و از آن پس معتزله‌ی بغداد تمایلات شیعی بیشتری یافتند به این معنا که [[امام علی علیه‌السلام|امام علی]] را بر عثمان و گاه بر سایر خلفا برتری می‌دادند. معتزله‌ی بغداد با شیعیان ارتباط بیشتری داشتند و این دو گروه در این شهر به یکدیگر نزدیک بودند. در پی همین ارتباط بود که مسئله تفضیل [[امام علی علیه‌السلام|امام علی]] بر عثمان یا سایر خلفا از مسائل مطرح نزد معتزلیان شد و بسیاری از معتزلیان بغداد بر گونه‌ای از تفضیل [[امام علی علیه‌السلام]] رای دادند و برخی از آنان بر این تفضیل اصرار داشتند و به تعبیر برخی از منابع «علوی الرای» بودند. به این ترتیب مسئله فضیلت امام علی که ریشه در اندیشه‌ی تشیع داشت به موضوع اساسی نزد معتزلیان بغداد تبدیل شد. کتاب حاضر در راستای این رویداد نوشته شده است. | ||
از زمان آغاز جنبش فرهنگی در دولت اسلامی، عرب شاهد فعالیت قابل توجه در انواع مختلف دانش بوده است.ملت عرب در دوره پیش از اسلام ملت شعر و سخنوری بوده است. سپس دین اسلام با معجزه‌ی قرآن کریم، | از زمان آغاز جنبش فرهنگی در دولت اسلامی، عرب شاهد فعالیت قابل توجه در انواع مختلف دانش بوده است.ملت عرب در دوره پیش از اسلام ملت شعر و سخنوری بوده است. سپس دین اسلام با معجزه‌ی قرآن کریم، چشم‌انداز اعراب را به چالش کشاند و آنچه توسط پیامبر به ایشان عرضه شد فصیح تر از تمام آن چیزهایی بود که پیش تر از این پیش رو داشتند. از این رو، رویکرد و علاقه به ادبیات بیش از پیش افزایش یافت تا جایی که در آثار برجای مانده پراکنده شد و انواع مختلف زبان، ادبیات، تاریخ، کلام، فقه، سخنرانی‌ها، پیام‌ها و کلمات قصار برای اطلاع رسانی عرب قبل و بعد از اسلام پدید آمد. و کتاب‌هایی به این منظور اختصاص داده شد. قرن چهارم هجری اوج خلاقیت اسلامی عرب در زمینه‌های مختلف دانش است تا جایی که بسیاری از علمای برجسته‌ی عرب در این سال‌ها پا به عرصه‌ی ظهور گذاشتند. از آن جمله محمد بن حسین معروف به شریف رضی است. کسی که در ادبیات شعر و نثر از نبوغ بالایی برخوردار بود و در چارچوب شعر، دیوانی از خود به یادگار نهاده که هنوز هم مورد توجه محققین است. و اما در باب نثر مجموعه‌ای از تالیفاتی را بر جای گذاشته است که ماهیت بلاغی و لفظی دارند. او با در نظر گرفتن تأثیر کلام پیامبر، و آنچه از آن اقتباس کرده بود کتابی با نام مجازات نبوی ارائه کرد، که در آن اسلوب مجاز و بلاغ تمیز داده شده است. سپس بار دیگر با در نظر گرفتن تأثیر کلام امام علی علیه‌السلام که در آثار فراوانی از کتاب‌های لغت و ادب و تاریخ درباره‌ی ایشان در دسترس بود، آنچه را که در اوج بلاغت بود، برداشت نمود و آن را در یک کتاب که نهج‌البلاغه نامید جمع‌آوری کرد. این یعنی آنچه در نهج‌البلاغه آمده است مثل و مانندی ندارد چون مشتمل بر خطبه‌ها، نامه‌ها و کلمات قصار [[امام علی علیه‌السلام|حضرت امیر علیه‌السلام]] است. | ||
زمانی که | زمانی که نهج‌البلاغه را در میان خیل عظیمی از دانشمندان و محققین رها می‌کنیم با اقلام متنوعی از شروح و تعلیقات مواجه می‌شویم که از زمان شریف رضی تا کنون نوشته شده است. در بین این شروحات پر حجم‌ترین آن‌ها شرح [[هاشمی خویی، سید حبیب‌الله|حبیب‌الله هاشمی]] با نام «[[منهاج البراعة في شرح نهج‌البلاغة (راوندی)|منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة]]» است. و کوچکترین آن‌ها شرح صبحی صالح است. در بین این شرح‌ها شرح دیگری است با عنوان شرح ابن ابی‌الحدید که از مردان معتزلی است. این شرح با دیدگاهی معتزلی به توضیح و تفسیر کلام حضرت می‌پردازد.<ref> [https://historylib.com/books/2400 ر.ک: کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران] </ref> | ||
==پانويس == | ==پانويس == | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۰:۰۹
| الإمام علی (عليه‌السلام) في فكر معتزلة بغداد | |
|---|---|
_%D9%81%D9%8A_%D9%81%D9%83%D8%B1_%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D8%A9_%D8%A8%D8%BA%D8%AF%D8%A7%D8%AFJ1.jpg) | |
| پدیدآوران | نصرالله، جواد کاظم (نویسنده) |
| ناشر | العتبة الحسینیة المقدسة - مؤسسة علوم نهج البلاغة |
| مکان نشر | کربلاء |
| سال نشر | ۲۰۱۷م (۱۴۳۸ه) |
| کد کنگره | BP۳۷/۳۵/ن۶الف۸۲ |
الإمام علی (عليه‌السلام) في فكر معتزلة بغداد تألیف جواد کاظم نصرالله؛ کتاب حاضر در پنج فصل به بیان دیدگاه معتزله‌ی بغداد پیرامون امام علی علیه‌السلام می‌پردازد.
ساختار
نوشتار حاضر مشتمل بر پنج فصل است:
فصل اول که به تفصیل به بیان نسب امام علی علیه‌السلام می‌پردازد.
فصل دوم به شرح زندگانی حضرت و چگونگی رسیدن ایشان به مقام امامت می‌پردازد.
فصل سوم به بیان خصوصیات حضرت و ویژگی‌های فردی و اجتماعی ایشان می‌پردازد.
فصل چهار: امام علی و نظام الحکم. به شرح و توضیح شیوه‌های زمامداری، قضاوت، صدور حکم و فرمانروایی آن حضرت می‌پردازد.
فصل پنجم: این فصل با عنوان امام علی مصدر افکار، به بیان نظریه‌ی معتزله پیرامون آن حضرت می‌پردازد.
معرفی کتاب
معتزله فرقه‌ای کلامی است که ابتدای سده دوم هجری قمری ایجاد شد. این گروه معتقد به اصالت عقل در برابر نقل هستند. معتزله عقل نظری را بر آموزه‌های وحیانی حاکم می‌دانند. این اصل، ثمراتی در کلّیت نظام فکری و عقاید دینی آنان به همراه داشته و برداشتی ویژه از توحید و عدل الهی به دست داده است و بدین رو، به تأویل آن دسته از متون دینی که به ظاهر، با عقل ناسازگار است، پرداختند. در میان متکلمان اهل سنت، معتزله به متکلمان امامیه نزدیکترند و در برخی اصول اعتقادی مانند توحید و عدل با هم مشترکند. ارتباط نزدیک شیعیان و معتزله در برخی دوره‌های تاریخی بیشتر شد تا جایی که به تأثیر و تأثر این دو فرقه از یکدیگر انجامید. برخی از پژوهشگران معاصر و گروهی از نویسندگان قدیم، شیعیان را در علم کلام دنباله رو معتزلیان دانسته‌اند. از سوی دیگر معتزلیان نیز از شیعیان متأثر شدند و به اندیشه‌های شیعی نزدیک شده‌اند چنان که گروهی از معتزله به برتری امام علی(ع) بر دیگر صحابه پیامبر(ص) اعتقاد داشتند هر چند خلافت خلفای پیش از او را بنابر حفظ مصالح اجتماعی صحیح می‌دانستند. اما با این حال اختلاف نظرهای مهمی بین شیعیان و معتزلیان وجود دارد و مجادلات بسیاری بین علمای شیعی و معتزلی درباره عقاید کلامی در گرفته است. برای نمونه شیعیان در اندیشه‌ی امامت، جایگاه مرتکب گناه کبیره و امر به معروف و نهی از منکر، با معتزلیان اختلاف نظر دارند.
گفته می‌شود نخستین بار فردی معتزلی به نام بشر بن معتمر از بصره به بغداد آمد و با مخالفت با برخی از عقاید معتزلیان بغداد، شاخه‌ای جدید از اعتزال را در بغداد ایجاد کرد. او به علویان نزدیک بود و از آن پس معتزله‌ی بغداد تمایلات شیعی بیشتری یافتند به این معنا که امام علی را بر عثمان و گاه بر سایر خلفا برتری می‌دادند. معتزله‌ی بغداد با شیعیان ارتباط بیشتری داشتند و این دو گروه در این شهر به یکدیگر نزدیک بودند. در پی همین ارتباط بود که مسئله تفضیل امام علی بر عثمان یا سایر خلفا از مسائل مطرح نزد معتزلیان شد و بسیاری از معتزلیان بغداد بر گونه‌ای از تفضیل امام علی علیه‌السلام رای دادند و برخی از آنان بر این تفضیل اصرار داشتند و به تعبیر برخی از منابع «علوی الرای» بودند. به این ترتیب مسئله فضیلت امام علی که ریشه در اندیشه‌ی تشیع داشت به موضوع اساسی نزد معتزلیان بغداد تبدیل شد. کتاب حاضر در راستای این رویداد نوشته شده است.
از زمان آغاز جنبش فرهنگی در دولت اسلامی، عرب شاهد فعالیت قابل توجه در انواع مختلف دانش بوده است.ملت عرب در دوره پیش از اسلام ملت شعر و سخنوری بوده است. سپس دین اسلام با معجزه‌ی قرآن کریم، چشم‌انداز اعراب را به چالش کشاند و آنچه توسط پیامبر به ایشان عرضه شد فصیح تر از تمام آن چیزهایی بود که پیش تر از این پیش رو داشتند. از این رو، رویکرد و علاقه به ادبیات بیش از پیش افزایش یافت تا جایی که در آثار برجای مانده پراکنده شد و انواع مختلف زبان، ادبیات، تاریخ، کلام، فقه، سخنرانی‌ها، پیام‌ها و کلمات قصار برای اطلاع رسانی عرب قبل و بعد از اسلام پدید آمد. و کتاب‌هایی به این منظور اختصاص داده شد. قرن چهارم هجری اوج خلاقیت اسلامی عرب در زمینه‌های مختلف دانش است تا جایی که بسیاری از علمای برجسته‌ی عرب در این سال‌ها پا به عرصه‌ی ظهور گذاشتند. از آن جمله محمد بن حسین معروف به شریف رضی است. کسی که در ادبیات شعر و نثر از نبوغ بالایی برخوردار بود و در چارچوب شعر، دیوانی از خود به یادگار نهاده که هنوز هم مورد توجه محققین است. و اما در باب نثر مجموعه‌ای از تالیفاتی را بر جای گذاشته است که ماهیت بلاغی و لفظی دارند. او با در نظر گرفتن تأثیر کلام پیامبر، و آنچه از آن اقتباس کرده بود کتابی با نام مجازات نبوی ارائه کرد، که در آن اسلوب مجاز و بلاغ تمیز داده شده است. سپس بار دیگر با در نظر گرفتن تأثیر کلام امام علی علیه‌السلام که در آثار فراوانی از کتاب‌های لغت و ادب و تاریخ درباره‌ی ایشان در دسترس بود، آنچه را که در اوج بلاغت بود، برداشت نمود و آن را در یک کتاب که نهج‌البلاغه نامید جمع‌آوری کرد. این یعنی آنچه در نهج‌البلاغه آمده است مثل و مانندی ندارد چون مشتمل بر خطبه‌ها، نامه‌ها و کلمات قصار حضرت امیر علیه‌السلام است.
زمانی که نهج‌البلاغه را در میان خیل عظیمی از دانشمندان و محققین رها می‌کنیم با اقلام متنوعی از شروح و تعلیقات مواجه می‌شویم که از زمان شریف رضی تا کنون نوشته شده است. در بین این شروحات پر حجم‌ترین آن‌ها شرح حبیب‌الله هاشمی با نام «منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة» است. و کوچکترین آن‌ها شرح صبحی صالح است. در بین این شرح‌ها شرح دیگری است با عنوان شرح ابن ابی‌الحدید که از مردان معتزلی است. این شرح با دیدگاهی معتزلی به توضیح و تفسیر کلام حضرت می‌پردازد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران