رسالة الخط و القلم: تفاوت میان نسخه‌ها
A-esmaeili (بحث | مشارکتها) (صفحه‌ای تازه حاوی «{{جعبه اطلاعات کتاب | تصویر =NUR95418J1.jpg | عنوان = رسالة الخط و القلم | عنوان‌های دیگر = | پدیدآورندگان | پدیدآوران = ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم (نويسنده) ضامن، حاتم صالح (محقق) |زبان | زبان = عربی | کد کنگره = | موضوع = |ناشر | ناشر = المجمع ا...» ایجاد کرد) |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (۱۳ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۹: | خط ۹: | ||
|زبان | |زبان | ||
| زبان = عربی | | زبان = عربی | ||
| کد کنگره = | | کد کنگره =P۲۱۱/الف۲/ر۵ | ||
| موضوع = | | موضوع = | ||
|ناشر | |ناشر | ||
| خط ۲۵: | خط ۲۵: | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''رسالة الخط و القلم'''، منسوب به ابن قتیبه ( | '''رسالة الخط و القلم'''، منسوب به [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] (متوفای 276ق)، از قدیمی‌ترین متونی است که در موضوع کتابت به دست ما رسیده است. مقدمه و تحقیق کتاب به قلم [[ضامن، حاتم صالح|حاتم صالح ضامن]] است. | ||
ابن قتیبه، تاریخ‌نگار و دانشمند مشهور قرن سوم | [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]]، تاریخ‌نگار و دانشمند مشهور قرن سوم هجری،حدود 60 کتاب در علوم و فنون مختلف تألیف کرده است. رساله حاضر یکی از قدیم‌‌ترین متن‌ها درباره ابزار کتابت است. تنها کتاب «الكتّاب و صفة الدواة و القلم و تصريفها» تألیف [[عبداللّه بن عبدالعزیز بغدادی]] پیش‌تر از آن تدوین شده بود<ref>ر.ک: ناجی، هلال، ص9</ref>. | ||
این رساله را شیزری (متوفی بعد از 622ق) در نسخه خطی | این رساله را شیزری (متوفی بعد از 622ق) در نسخه خطی «[[جمهرة الإسلام ذات النثر و النظام]]»، به [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] نسبت داده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص3</ref>. البته [[ضامن، حاتم صالح|حاتم صالح ضامن]] این رساله را نوشته [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] نمی‌داند و دلایلی را بر ادعای خود اقامه می‌کند که از آن جمله است: بسیاری از مطالب این رساله در «الكتاب و صفة الدواة و القلم و تصريفها» [[عبدالله بن عبدالعزیز بغدادی]] بدون اینکه به نامش اشاره شود ذکر شده است<ref>ر.ک: همان، ص4؛ صالح الضامن، حاتم، ص265</ref>. | ||
رساله خط و قلم را می‌توان | رساله خط و قلم را می‌توان یک فرهنگ لغت، ویژه نوشت‌افزار و مصطلحات خطّ و کتابت و کاربرد آنها دانست. با عنایت به این نکته که مصنّف این رساله از پیش‌گامان نویسندگانی است که جهان میراث عربی - اسلامی بدان‌ها می‌نازد، انتشار آن از یک‌سو افزوده بسیار مهمی بر کتاب‌های حوزه خط و قلم بشمار می‌آید و از سوی دیگر بر شمار فرهنگ‌نامه‌های لغت تخصصّی می‌افزاید<ref>ر.ک: ناجی، هلال، ص10</ref>. | ||
ابن قتیبه در بخشی از کتاب می‌نویسد: «به شحمه‌ای که در | [[ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم|ابن قتیبه]] در بخشی از کتاب می‌نویسد: «به شحمه‌ای که در نوک قلم است، به دلیل شباهت با «ضرّه» (گوشت زیر انگشت شست)، ضرّه گویند و چون شحمه را برگیری، به محل برگرفته شدن شحم، حفره و آن قلم را «محفور» گویند»<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص5</ref>. | ||
در بخشی از مباحث کتاب در تراشیدن قلم و شیوه‌های آن چنین می‌خوانیم: «ابوعبیده گوید: قلم را قلم نگویند مگر وقتی که تراشیده شود، وگرنه قصبه است و نیزه را رُمح نخوانند مگر آنکه بر آن سرنیزه (سنان) باشد، وگرنه قناة است...»<ref>ر.ک: متن کتاب، ص14-13</ref>. | در بخشی از مباحث کتاب در تراشیدن قلم و شیوه‌های آن چنین می‌خوانیم: «ابوعبیده گوید: قلم را قلم نگویند مگر وقتی که تراشیده شود، وگرنه قصبه است و نیزه را رُمح نخوانند مگر آنکه بر آن سرنیزه (سنان) باشد، وگرنه قناة است...»<ref>ر.ک: متن کتاب، ص14-13</ref>. | ||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
# مقدمه محقق و متن کتاب. | # مقدمه محقق و متن کتاب. | ||
# ناجی، هلال، «منابع نسخه‌پردازی: رساله‌ای در خط و قلم/ ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه دینوری»، مترجم: رودگر، قنبرعلی، نامه بهارستان، بهار و تابستان 1381، شماره 5، ص9 تا 20 | #[[:noormags:792909| ناجی، هلال، «منابع نسخه‌پردازی: رساله‌ای در خط و قلم/ ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه دینوری»، مترجم: رودگر، قنبرعلی، نامه بهارستان، بهار و تابستان 1381، شماره 5، ص9 تا 20]]. | ||
#[[:noormags:361915| صالح الضامن، حاتم، «رسالة الخط و القلم (المنسوبة إلی ابن قتيبة)»، المجمع العلمي العراقي، ربيع‌الثانی 1409، المجلد التاسع و الثلاثون، الجزء 4، صفحه 262 تا 292]]. | |||
==وابسته‌ها== | ==وابسته‌ها== | ||
| خط ۵۱: | خط ۵۰: | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده:زبان‌شناسی، زبان و ادبیات]] | |||
[[رده:مقالات بازبینی | [[رده:مقالات بازبینی شده2 فروردین 1403]] | ||
[[رده:مقاله نوشته شده در تاریخ اسفند 1402 توسط سید محمد رضا موسوی]] | [[رده:مقاله نوشته شده در تاریخ اسفند 1402 توسط سید محمد رضا موسوی]] | ||
[[رده:مقاله بازبینی شده در تاریخ اسفند 1402 توسط محسن عزیزی]] | [[رده:مقاله بازبینی شده در تاریخ اسفند 1402 توسط محسن عزیزی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ مارس ۲۰۲۴، ساعت ۱۷:۴۳
| رسالة الخط و القلم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم (نويسنده) ضامن، حاتم صالح (محقق) |
| ناشر | المجمع العلمي العراقي |
| مکان نشر | عراق - بغداد |
| سال نشر | 1409ق - 1988م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | P۲۱۱/الف۲/ر۵ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
رسالة الخط و القلم، منسوب به ابن قتیبه (متوفای 276ق)، از قدیمی‌ترین متونی است که در موضوع کتابت به دست ما رسیده است. مقدمه و تحقیق کتاب به قلم حاتم صالح ضامن است.
ابن قتیبه، تاریخ‌نگار و دانشمند مشهور قرن سوم هجری،حدود 60 کتاب در علوم و فنون مختلف تألیف کرده است. رساله حاضر یکی از قدیم‌‌ترین متن‌ها درباره ابزار کتابت است. تنها کتاب «الكتّاب و صفة الدواة و القلم و تصريفها» تألیف عبداللّه بن عبدالعزیز بغدادی پیش‌تر از آن تدوین شده بود[۱].
این رساله را شیزری (متوفی بعد از 622ق) در نسخه خطی «جمهرة الإسلام ذات النثر و النظام»، به ابن قتیبه نسبت داده است[۲]. البته حاتم صالح ضامن این رساله را نوشته ابن قتیبه نمی‌داند و دلایلی را بر ادعای خود اقامه می‌کند که از آن جمله است: بسیاری از مطالب این رساله در «الكتاب و صفة الدواة و القلم و تصريفها» عبدالله بن عبدالعزیز بغدادی بدون اینکه به نامش اشاره شود ذکر شده است[۳].
رساله خط و قلم را می‌توان یک فرهنگ لغت، ویژه نوشت‌افزار و مصطلحات خطّ و کتابت و کاربرد آنها دانست. با عنایت به این نکته که مصنّف این رساله از پیش‌گامان نویسندگانی است که جهان میراث عربی - اسلامی بدان‌ها می‌نازد، انتشار آن از یک‌سو افزوده بسیار مهمی بر کتاب‌های حوزه خط و قلم بشمار می‌آید و از سوی دیگر بر شمار فرهنگ‌نامه‌های لغت تخصصّی می‌افزاید[۴].
ابن قتیبه در بخشی از کتاب می‌نویسد: «به شحمه‌ای که در نوک قلم است، به دلیل شباهت با «ضرّه» (گوشت زیر انگشت شست)، ضرّه گویند و چون شحمه را برگیری، به محل برگرفته شدن شحم، حفره و آن قلم را «محفور» گویند»[۵].
در بخشی از مباحث کتاب در تراشیدن قلم و شیوه‌های آن چنین می‌خوانیم: «ابوعبیده گوید: قلم را قلم نگویند مگر وقتی که تراشیده شود، وگرنه قصبه است و نیزه را رُمح نخوانند مگر آنکه بر آن سرنیزه (سنان) باشد، وگرنه قناة است...»[۶].
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه محقق و متن کتاب.
- ناجی، هلال، «منابع نسخه‌پردازی: رساله‌ای در خط و قلم/ ابومحمد عبدالله بن مسلم بن قتیبه دینوری»، مترجم: رودگر، قنبرعلی، نامه بهارستان، بهار و تابستان 1381، شماره 5، ص9 تا 20.
- صالح الضامن، حاتم، «رسالة الخط و القلم (المنسوبة إلی ابن قتيبة)»، المجمع العلمي العراقي، ربيع‌الثانی 1409، المجلد التاسع و الثلاثون، الجزء 4، صفحه 262 تا 292.